ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ 1000 ΛΕΞΕΙΣ

Θυμάται την στιγμή. Την στιγμή που ο φωτογράφος Steve McCurry την αποθανάτιζε. Θυμάται τον θυμό της. Ο άνθρωπος αυτός ήταν ένας ξένος. Μέχρι εκείνη την στιγμή δεν είχε φωτογραφηθεί ποτέ ξανά και όταν συναντήθηκαν ξανά μετά από 17 χρόνια δεν είχε φωτογραφηθεί ποτέ έως τότε.

Η Sharbat Gula, που από το 1985 και για κοντά δύο δεκαετίες ήταν η ανώνυμη άγνωστη που πέρασε στην φωτογραφική ιστορία ως “το κορίτσι από το Αφγανιστάν” υπήρξε ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα εξώφυλλα περιοδικών του 20ου αιώνα. Μια φωτογραφία που δεν περνάει απαρατήρητη και που σίγουρα δεν μπορείς παρά να καρφώσεις το βλέμμα σου στα μάτια του μικρού κοριτσιού προσπαθώντας να κατανοήσεις τι είναι αυτό που κρύβει.

Ο Steve McCurry επίσης θυμάται την στιγμή πολύ καλά. Το φως ήταν μαλακό. Το στρατόπεδο προσφύγων στο Πακιστάν ήταν μία θάλασσα από σκηνές. Η μικρή “πρωταγωνίστρια” με τα πράσινα μάτια ήταν η πρώτη που πρόσεξε στο σχολείο-τέντα. Κατάλαβε την συστολή της και για αυτό δεν την αποθανάτισε αμέσως αλλά την άφησε για το τέλος της φωτογράφισης. Με νοήματα την ρώτησε εάν μπορούσε να την φωτογραφήσει και αυτή ένευσε θετικά. “Δεν πίστευα ότι η φωτογραφία του κοριτσιού θα ήταν κάτι ξεχωριστό από όσα είχα αποθανατίσει εκείνη την ημέρα” θυμάται για εκείνο το πρωινό πριν από 30 χρόνια.

Η φωτογραφία έγινε εξώφυλλο στο National Geographic τον Ιούνιο του 1985 και η πλέον αναγνωρίσιμη στα 128 χρόνια του περιοδικού. Μετά από την αναπάντεχη αυτή δημοσιότητα το National Geographic και ο Steve McCurry ξεκίνησαν μία οδύσσεια ώστε να βρουν κορίτσι που είχε κερδίσει τις καρδιές του Δυτικού – και όχι μόνο – κόσμου. Αν και θα ήθελαν να το πράξουν πολύ νωρίτερα η κυριαρχία των Ταλιμπάν στην περιοχή καθυστέρησαν για 17 χρόνια αυτή την συνάντηση.

 Τον Ιανουάριο του 2002 βρέθηκαν πίσω στον καταυλισμό, στο Πακιστάν και αναζητούσαν με την φωτογραφία στα χέρια τα ίχνη της. Αρκετές ήταν αυτές που παρουσίασαν τον εαυτό τους ως “το κορίτσι από το Αφγανιστάν”. Πέρα από την έρευνα χρειάστηκε ένας ειδικός στην αναγνώριση ίριδας για να είναι σίγουροι ότι δεν έχει γίνει κάποιο λάθος. Η 30χρόνη τότε Gula, (γεννημένη το 1972) βρέθηκε τελικά σε μία απομακρυσμένη περιοχή του Αφγανιστάν. Το κορίτσι που είχε μείνει ορφανό από τους βομβαρδισμούς των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν και μεγάλωσε με την γιαγιά και τα αδέλφια της δεν είχε καμία σχέση με το πρόσωπο που είχε αποθανατίσει ο McCurry. Ελάχιστα χρόνια μετά την λήψη της φωτογραφίας, παντρεύτηκε και απέκτησε τρεις κόρες ενώ η τέταρτη κόρη της πέθανε στην γέννα.

H συνάντηση μεταξύ της Sharbat Gula και του φωτογράφου ήταν σιωπηλή. Δεδομένο ότι η γυναίκα ήταν πλέον παντρεμένη οι παραδόσεις δεν άφηναν πολλά περιθώρια έκφρασης συναισθημάτων στην φωτογραφία που για πρώτη φορά έβλεπε στην ζωή της. Δεν θα έπρεπε ούτε να κοιτάξει στα μάτια τον ξένο άντρα, πόσο περισσότερο να του χαμογελάσει. Σύμφωνα με τον McCurry καθόλη την διάρκεια της συνάντησης τους ήταν ανέκφραστη. “Δεν μπορούσε να καταλάβει πως η φωτογραφία της άγγιξε τόσους πολλούς. Δεν είχε καταλάβει την δύναμη που είχαν τα μάτια της. Στην πορεία της παρείχαμε μία τηλεόραση και είδε το ντοκιμαντέρ που είχε κάνει τo National Geographic, το 2003 με τίτλο: Αναζητώντας το κορίτσι του Αφγανιστάν”.

Σύμφωνα με πρόσφατη συνέντευξη που παραχώρησε ο Steve McCurry στον Economist έχουν διατηρήσει τακτική επαφή, ενώ την έχει βοηθήσει και υλικά. “Είμαστε σε επαφή με την Sharbat κάθε μήνα. Τόσο εγώ, όσο το National Geographic και η αδελφή μου κάνουμε τα πάντα να κρατήσουμε αυτή την σχέση ζωντανή. Την έχουμε βοηθήσει με κάθε δυνατό τρόπο. Είτε πρόκειται για ιατρική περίθαλψη, εκπαίδευση, στέγαση ή οτιδήποτε άλλο μπορεί να προκύψει. Έχουμε βοηθήσει να αγοράσει ένα σπίτι. Ηταν σημαντικό ότι μπορέσαμε να την βοηθήσουμε. Πιστεύω ότι αυτό έχει κάνει καλύτερη την ζωή της”.

Σε ότι αφορά την ίδια την φωτογραφία ο Steve McCurry θα αναφέρει: “Όταν την ξαναείδα ήξερα ότι ήταν μία ισχυρή εικόνα, ότι είχε μία ισχυρή παρουσία. Ήταν πολύ εντυπωσιακό. Όλα αυτά τα ήξερα αλλά ποτέ δεν ονειρεύτηκα ότι θα γινόταν εξώφυλλο του National Geographic. Πολύ περισσότερο ότι θα γινόταν συνώνυμη με τον πόλεμο του Αφγανιστάν ή τους Αφγανούς πρόσφυγες. Η δύναμη της εικόνας έχει να κάνει με τα μάτια της και την αμφισημία στην έκφραση της (σ.σ. κάποιοι χαρακτήρισαν την Sharbat Gula ως την Μόνα Λίζα του Αφγανιστάν ή την Τζοκόντα του 3ου κόσμου). Υπάρχουν πολλά συναισθήματα σε αυτή την φωτογραφία. Από την μία πλευρά φαίνονται κάποια ψυχολογικά τραύματα, από την άλλη διαφαίνεται μια πραγματική αίσθηση αξιοπρέπειας, σθένους και επιμονής. Είναι ένα όμορφο, μικρό κορίτσι, με βρομιές στο πρόσωπο και σκισμένα ρούχα, το οποίο ορθώνει το βλέμμα του στην κάμερα”.

Η Sharbat Gula φωτογραφήθηκε ξανά χωρίς την μπούρκα από τον McCurry όταν ο σύζυγος της της έδωσε την άδεια. Σύμφωνα με τον αδελφό της η μόνη ημέρα που την είδαν να χαμογελάει ήταν η ημέρα του γάμου της. Η ίδια το μόνο που ζήτησε είναι οι κόρες της να συνεχίσουν τις σπουδές της στο σχολείο κάτι που δεν μπόρεσε να κάνει η ίδια λόγω της εισβολής των Σοβιετικών.