Φωτιές στην Αττική: Ήταν μόνο τα μποφόρ;

Οι παράμετροι του καιρού που επηρεάζουν τη συμπεριφορά των δασικών πυρκαγιών είναι ο άνεμος (ταχύτητα και διεύθυνση) , η σχετική υγρασία του αέρα , η θερμοκρασία , τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα , η ύπαρξη νεφώσεων και η ευστάθεια της ατμόσφαιρας. Αυτές οι παράμετροι στον τόπο της φωτιάς εξαρτώνται από τις συνοπτικές μετεωρολογικές συνθήκες, την επίδραση της τοπογραφίας και την επίδραση της ίδιας της πυρκαγιάς στα καιρικά φαινόμενα. Στο σημερινό άρθρο θα εξηγήσουμε όσο το δυνατόν απλούστερα γιατί εκτός από την ταχύτητα του ανέμου, εξίσου σημαντική είναι η ευστάθεια της ατμόσφαιρας και η τοπογραφία της περιοχής για την ανάπτυξη μιας πυρκαγιάς.

Ευστάθεια ατμόσφαιρας και τοπογραφία

Η ευστάθεια της ατμόσφαιρας είναι ένας παράγοντας που μπορεί να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα για την εξέλιξη μιας πυρκαγιάς. Όταν η θερμοκρασιακή δομή της ατμόσφαιρας είναι τέτοια που «αντιστέκεται» στην κάθετη κίνηση του αέρα, η ατμόσφαιρα ονομάζεται ευσταθής και δεν διευκολύνει την ανάπτυξη της πυρκαγιάς γιατί δυσκολεύει την τροφοδοσία της με οξυγόνο. Αντίθετα, όταν η ατμόσφαιρα είναι ασταθής τότε οι συνθήκες διευκολύνουν την τροφοδοσία με οξυγόνο, και ευνοούν τη δημιουργία μεγάλης στήλης καπνού και τη γρήγορη εξάπλωση της πυρκαγιάς.

Ιδιαίτερη σημασία για την πυρκαγιά έχουν τα τοπογραφικά στοιχεία, όπως είναιη κλίση του εδάφους, η έκθεση της πλαγιάς, το υψόμετρο και ορισμένα γενικά χαρακτηριστικά της τοπογραφίας όπως φαράγγια, διάσελα, και κορυφογραμμές. Η επίδρασή της τοπογραφίας στην πυρκαγιά είναι τόσο άμεση όσο και έμμεση. Η πυρκαγιά κατά κανόνα εξαπλώνεται προς τα υψηλότερα μέρη κάθε πλαγιάς, εκτός εάν υπάρχει ισχυρός αντίθετος άνεμος. Η ταχύτητα εξάπλωσής της είναι μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερη είναι η κλίση. Σε ελαφριά καύσιμα (πχ. χόρτα) όταν ο άνεμος φυσάει κατά τη φορά της κλίσης η ταχύτητα εξάπλωσης της πυρκαγιάς μπορεί να είναι απίστευτα μεγάλη. Η κλίση επηρεάζει άμεσα τη συμπεριφορά της φωτιάς με δύο τρόπους:

• λόγω της κλίσης οι φλόγες πλησιάζουν την καύσιμη ύλη μπροστά τους όπως συμβαίνει και στην περίπτωση ισχυρού ανέμου. Έτσι αυξάνεται σημαντικότατα η ακτινοβολία που προθερμαίνει την καύσιμη ύλη και επιταχύνεται η ανάφλεξή της.

• η παραγόμενη θερμότητα ανέρχεται παράλληλα με την πλαγιά δημιουργώντας ένα θερμό ρεύμα αέρα (επαγωγή) που αυξάνει την ταχύτητα εξάπλωσης ακόμη παραπάνω.

Όταν η κλίση της πλαγιάς είναι μεγάλη, σοβαρό πρόβλημα αποτελούν τα φλεγόμενα κομμάτια καύσιμης ύλης που κατρακυλούν στην πλαγιά δημιουργώντας νέες εστίες φωτιάς κοντά στη βάση της. Στη συνέχεια οι νέες φωτιές εξαπλώνονται και πάλι προς τα επάνω στην πλαγιά με τη βοήθεια της κλίσης έχοντας διαθέσιμη άφθονη άκαυτη ύλη. Η έκθεση της πλαγιάς παίζει σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά της φωτιάς γιατί συμμετέχει σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση της θερμοκρασίας και της υγρασίας της καύσιμης ύλης. Επίσης, είναι ιδιαίτερα σημαντικό το ότι όταν θερμαίνεται μια πλαγιά δημιουργούνται τοπικοί άνεμοι προς τα επάνω της πλαγιάς που επίσης συνεισφέρουν στη γρηγορότερη εξάπλωση της φωτιάς.

Η επίδραση του ανέμου σε μια πυρκαγιά

Από αυτήν την σελίδα αλλά και από το ραδιόφωνο είχαμε επισημάνει ότι η διεύθυνση του ανέμου έχει σημασία κυρίως όσο αφορά τον συνδυασμό της επίδρασης της ταχύτητάς του με αυτήν της τοπογραφίας. Οι πυροσβέστες γνωρίζουν ότι η επίδραση ισχυρού ανέμου στην πυρκαγιά, ιδιαίτερα όταν αυτή εξελίσσεται σε επικόρυφη πυρκαγιά, έχει και ένα άλλο σημαντικό όσο και επικίνδυνο χαρακτηριστικό. Προκαλεί τη μεταφορά αναμένων τεμαχιδίων καύσιμης ύλης όπως κουκουνάρια, φύλλα, φλοιό κλπ. σε απόσταση δεκάδων ή και εκατοντάδων μέτρων μπροστά από το μέτωπο της φωτιάς. Τα τεμαχίδια αυτά ονομάζονται “καύτρες”. Όταν οι καύτρες προσγειωθούν σε λεπτή νεκρή και ξερή καύσιμη ύλη (π.χ. χόρτα) προκαλούν νέες εστίες φωτιάς, συχνά πέρα από δρόμους και αντιπυρικές ζώνες, μηδενίζοντας τις προσπάθειες των δασοπυροσβεστών και εκθέτοντάς τους σε σημαντικό κίνδυνο εγκλωβισμού από τη φωτιά.

Το μέγεθος της επίδρασης του ανέμου διαφέρει μεταξύ των διαφόρων τύπων καύσιμης ύλης. Γενικά είναι μεγαλύτερο για λεπτά καύσιμα όπως τα χόρτα και για καύσιμα που δεν είναι συμπιεσμένα. Συχνά, όταν οι συνθήκες ξηρασίας δεν είναι ακραίες, η μετάδοση της πυρκαγιάς σε θαμνώνες ( εκεί όπου η καύσιμη ύλη είναι διατεταγμένη σε αρκετό ύψος) απαιτεί την ύπαρξη ισχυρού ανέμου. Κατά τις νυκτερινές ώρες, που συνήθως η ταχύτητα του ανέμου μειώνεται και αυξάνεται η σχετική υγρασία υγραίνοντας τη νεκρή καύσιμη ύλη, συχνά η εξάπλωση της πυρκαγιάς σε θαμνώνες παύει χωρίς την επέμβαση των δασοπυροσβεστών..

Ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο είχαμε τονίσει επίσης ότι είναι οι αλλαγές της διεύθυνσης του ανέμου γιατί μεταβάλλουν την κατεύθυνση του μετώπου της πυρκαγιάς δυσκολεύοντας τις δασοπυροσβεστικές προσπάθειες και αυξάνοντας τους κινδύνους. Παρότι η ταχύτητα ανάπτυξης μιας πυρκαγιάς είναι πολύ μικρότερη από την ταχύτητα του ανέμου , εν τούτοις όσο μεγαλύτερη είναι η ταχύτητα του ανέμου ειδικά όταν αυτός είναι ριπαίος, τόσο περισσότερο οι φλόγες αποκτούν κλίση προς τα εμπρός και καταφέρνουν έτσι να πλησιάζουν την καύσιμη ύλη μπροστά τους.

Το παραπάνω διάγραμμα μας δίνει την δυνατότητα να υπολογίσουμε την ταχύτητα εξάπλωσης μιας πυρκαγιάς σε σχέση με την ένταση του ανέμου που πνέει σε μια περιοχή.

Παράδειγμα:

Αν υποθέσουμε ότι σε μια περιοχή πνέει ένας άνεμος εντάσεως 6 μποφόρ ( 39-51 km/h) τότε αυτό μπορεί να προκαλέσει ταχύτητα εξάπλωσης της πυρκαγιάς περί τα 14 km/h . Στις πυρκαγιές που έπνεαν κατά την διάρκεια της 23^ης Ιουλίου 2018 οι μέσες εντάσεις των ανέμων ήταν τα 6 με 7 μπ ( 40 με 60 km/h ) , ενώ οι ριπές των ανέμων σε σταθμούς της ΕΜΥ είτε του ΕΑΑ έφτασαν τα 100 με 120km/h .

Με βάση το παραπάνω διάγραμμα προκύπτει ότι η μέση ταχύτητα εξάπλωσης της πυρκαγιάς ήταν περί τα 17 km/h, αυτό βεβαίως χωρίς να υπολογιστεί το επικλινές του εδάφους ή άλλοι παράγοντες.

Από αυτό το παράδειγμα συνάγουμε ότι δεν φταίει πάντα το φαινόμενο , ούτε η κλιματική αλλαγή που μπορεί να έχει επηρεάσει μια περιοχή, αλλά αρκούν μόνο δυο ώρες «φυσιολογικής» πνοής τέτοιας έντασης ανέμου κατά την διάρκεια μιας πυρκαγιάς , ώστε οι φλόγες να διανύσουν και να κάψουν μια απόσταση 30 χιλιομέτρων. Για τον λόγο αυτόν και μόνο οφείλουμε να είμαστε πάντα προετοιμασμένοι, ακόμη και από πολύ μικρότερες εντάσεις ανέμου, ακόμη και από τα 6 μπ.