Μπουζούκι: Από τους αρχαίους Έλληνες στους ρεμπέτες

Το μπουζούκι, το τρίχορδο ή τετράχορδο όργανο της οικογένειας του λαούτου, αν και το όνομά του προέρχεται από τα τουρκικά, έχει αρχαία ελληνική καταγωγή. Η λέξη «μπουζούκι» είναι από το τουρκικό «bozuk», η οποία με τη σειρά της ετυμολογείται από το περσικό «tambur e bozorg», που συμαίνει «μεγάλος ταμπουράς».

Τώρα, για την ελληνική καταγωγή του μπουζουκιού, όπως όλα τα λαούτα, είναι ένα είδος μετεξέλιξης της αρχαιοελληνικής πανδούρας: στην ίδια οικογένεια συγκαταλέγονται η πανδουρίδα, ο ταμπουράς, η θαμπούρα, το ταμπούριν ή το ψαλτήριον. Το αντίστοιχο όργανο στην αρχαία Ελλάδα ήταν το «πανδουρίδιον» ή «τρίχορδον».

Από τους αρχαίους Έλληνες πέρασε στους Βυζαντινούς, κι από αυτούς στους Τούρκους. Να πούμε πως το μπουζούκι συνυφάνθηκε με το ρεμπέτικο τραγούδι, ήδη από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Ο Μανώλης Χιώτης προσέθεσε μια ακόμη διπλή χορδή στο μπουζούκι, κάνοντάς το τετράχορδο, διευρύνοντας έτσι τις δυνατότητες του.

Η λέξη μπουζούκι χρησιμοποιείται και ως μειωτικός χαρακτηρισμός για αφελείς ή ανοήτους ανθρώπους, ενώ στον πληθυντικό, «τα μπουζούκια», είναι το λαϊκό κέντρο διασκέδασης, όπου κυριαρχεί το σχετικό όργανο. Να πούμε πως οι γυρολόγοι μπουζουξήδες, που έβγαιναν στη γύρα για το μεροκάματο, έλεγαν το μπουζούκι «ζητιανόξυλο». Αυτοί, ίσως ήταν οι τελευταίοι μάγκες. Αν και το μπουζούκι συνεχίζει να ζει, οι μάγκες δεν υπάρχουν πια, διότι, ως γνωστόν, τους πάτησε το τρένο.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.