Σαν σήμερα η καταστροφή των Ψαρών

Ο Νέστορας, στην Οδύσσεια του Ομήρου, τη λέει «Ψυρίη». Ο Στράβωνας ονομάζει το νησί (τα) «Ψύρα». Ο Διονύσιος ο Περιηγητής, το Μεσαίωνα, μιλά για το «νησίδιον Ψυρία». Βεβαίως μιλάμε για τα Ψαρά, τα οποία, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, δεν έχουν καμία σχέση με τα ψάρια, και ετυμολογούνται από το αρχαίο «Ψύρα»: «ψυρίς γη» είναι η άγονη γη.

Τώρα, αυτή η άγονη γη του μικρού νησιού των 40 τετραγωνικών χιλιομέτρων, βορειοδυτικά της Χίου, έγινε μαύρη, κατάμαυρη, πριν από  194 χρόνια, στις 21 Ιουνίου του 1824, όταν έγινε η Καταστροφή των Ψαρών. Ο Διονύσιος Σολωμός την απαθανάτισε – θα θυμάστε τους επιγραμματικούς στίχους «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη, περπατώντας η δόξα μονάχη…». Επίσης, ο Κάλβος συνέθεσε μια ωδή για τη φριχτή σφαγή, ενώ ο Νικόλαος Γύζης φιλοτέχνησε τη «Δόξα των Ψαρών», ένα πίνακα που όμως έχει χαθεί.

Για να μην τα πολυλογούμε, στις 21 Ιουνίου του 1824, ο σουλτάνος Μαχμούτ αποφάσισε να σβήσει από το χάρτη τα επαναστατημένα και πολύ ενοχλητικά Ψαρά, που διέθεταν μεγάλη ναυτική δύναμη. Έτσι εξαπέλυσε εναντίον των Ψαριανών τον Οθωμανικό Στόλο, 176 σκάφη υπό τον Χοσρέφ Πασά, τα οποία μετέφεραν επτά χιλιάδες Τούρκους και τρεις χιλιάδες Αλβανούς στρατιώτες, με αρχηγούς τον Ισμαήλ Πασά Πλιάσα και τον Μπανιούς Σέβρανη. Απέναντί τους είχαν τους υπερασπιστές του νησιού, γύρω στα 3000 άτομα, που πολέμησαν ηρωικά μέχρι τελικής πτώσεως.

Τί έκαναν οι νικητές όταν κατέκτησαν, σπιθαμή προς σπιθαμή, το έδαφος των Ψαρών; Δεν άφησαν πέτρα πάνω στη πέτρα. Από τους τριάντα χιλιάδες κατοίκους των Ψαρών, οι Τουρκαλβανοί έσφαξαν περισσότερους από τους μισούς, πάνω από 18 χιλιάδες άτομα. Όσοι γλίτωσαν από τη σφαγή και τον εξανδραποδισμό, με τα λιγοστά πλοία και πυρπολικά που διέσωσε ο ψαριανός Κανάρης, εγκατέλειψαν το νησί βρίσκοντας καταφύγιο στη Μονεβασιά.

Για να ολοκληρώσει συμβολικά και θεαματικά αυτό το ασύλληπτο έγκλημα, ο Χοσρέφ πασάς έστειλε στην Υψηλή Πύλη, στον Σουλτάνο, εκτός από τις δυο πολεμικές σημαίες των νησιωτών που έπεσαν στα χέρια του, και 500 κομμένα κεφάλια που συνοδεύονταν από 1200 αυτιά Ψαριανών…

Τί έμεινε απ’ όλα αυτά σήμερα; Μόνο η μνήμη, που μελετά τα λαμπρά παλληκάρια των Ψαρών. Και τις γυναίκες, και τα παιδιά, και τους γέροντες…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.