Σήμερα η γιορτή του Αγίου Πνεύματος

Σήμερα είναι η αργία του Αγίου Πνεύματος. Κατ’ αρχήν να πω πως σύμφωνα  με τη χριστιανική διδασκαλία, το Άγιο Πνεύμα είναι μία από τις τρεις υποστάσεις ή πρόσωπα της Αγίας Τριάδας, δηλαδή του ενός και μοναδικού Θεού, ομοούσιο με τον Πατέρα και τον Υιό. Επομένως το Άγιο Πνεύμα είναι Θεός, που «συμπροσκυνείται και συνδοξάζεται» με τον Πατέρα και τον Υιό. Τώρα, από ποιον εκπορεύεται το Άγιο Πνεύμα, εδώ διαφωνούμε, εμείς οι Ορθόδοξοι, κάθετα, οριζόντια και διαγώνια με τους Ρωμαιοκαθολικούς: εμείς λέμε, στο Σύμβολο της Πίστεως, πως το Άγιο Πνεύμα είναι «εκ του Πατρός εκπορευόμενον», ενώ οι Παπιστές προσθέτουν «και εκ του Υιού» – μιλάμε για το περίφημο «filioque», που τόσο πολύ έχει διχάσει τον Χρισταινισμό, αν και κανείς δεν καταλαβαίνει γιατί. Προσωπικά το θεωρώ ψιλά γράμματα, και με το συμπάθιο.

Πέρα από τα θεολογικά, που άκρη δεν βγάζει κάποιος, όσο καλοπροαίρετος κι αν είναι, ας δούμε και τα ετυμολογικά, που είναι πιο σίγουρα: μια, λοιπόν, από τις πιο πολυσήμαντες λέξεις της γλώσσας μας είναι και η λέξη πνεύμα.  Κατά λέξη σημαίνει πνοή, φύσημα, άνεμος, από το ρήμα «πνέω», που σημαίνει «φυσώ». Ωστόσο, το χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε κατ’ αρχήν το άυλο, το αεριώδες, αν μου επιτρέπετε, μέρος του εαυτού μας, που σκέπτεται, επινοεί, κρίνει και αντιλαμβάνεται. 

Όμως, πνεύμα είναι και η ζωογόνος πνοή του σώματος, η ίδια η αρχή της ζωής, σύμφωνα με το Λεξικό Τεγόπουλου Φυτράκη – όταν το παραδίδουμε, αυτό το αόρατο πνεύμα, πεθαίνουμε. Το πνεύμα είναι ό,τι μας κάνει ανθρώπους: είναι η ψυχική και ηθική μας υπόσταση, είναι η ευφυία μας, είναι η ψυχοδιανοητική μας κατάσταση, η διάθεσή μας δηλαδή, είναι η κεντρική ιδέα, το βαθύτερο νόημα, ειναι η ουσία των εννοιών.

Ωστόσο, αυτό το φευγαλέο και άπιαστο, είναι κι άλλα πράγματα: τις ψυχές των μεταστάντων τις λέμε και πνεύματα των νεκρών, ενώ την επικοινωνία με αυτούς ονομάζουμε πνευματισμό. Πνεύματα έχουμε επίσης όχι σε παραψυχολογικές συνεδρίες αλλά και στα κείμενα που προϋπήρξαν του μονοτονικού συστήματος.

Τα σημερινά παιδιά είναι πιο εξοικειωμένα με την όλη μυθολογία για τα πνεύματα των νεκρών που επισκέπτονται τους ζωντανούς, χάρη στις ταινίες που βλέπουν και στα βίντεο γκέιμς που παίζουν, παρά με τη ψιλή και τη δασεία, αυτά τα πνεύματα της γλώσσας, τα σημεία στίξης που διδάχτηκαν οι παλιότεροι.

Κάθε εποχή με το πνεύμα της, το οποίο, αν και στερούμενο υλικής υποστάσεως, όπως είπαμε, μπορεί μια χαρά να πωληθεί, όπως κάνουν κάποιοι, που πουλάνε πνεύμα, δηλαδή αέρα κοπανιστό.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.