Έρευνα 20/20: Μία στις δύο γυναίκες στην Ελλάδα, έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση

Σημαντικά είναι τα ευρήματα της έρευνας κοινής γνώμης που πραγματοποίησε η aboutpeople για λογαριασμο του 20/20 και του News 24/7 σχετικά με το θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης στην Ελλάδα, την ώρα που οι αποκαλύψεις συνεχίζονται, μετά την καταγγελία της Σοφίας Μπεκατώρου.

Από τα αξιοσημείωτα της έρευνας:

– Σχεδόν οι μισές γυναίκες έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση

– Το 46,7% δεν το ανέφερε πουθενά

– Τα μισά περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας

– 9 στις 10 πιστεύουν ότι η σεξουαλική παρενόχληση είναι συχνό φαινόμενο

– Το 14,1% φαινομένων σεξουαλικής παρενόχλησης σημειώνονται στο πανεπιστήμιο ή  στο σχολείο

Συχνό φαινόμενο

Στην ερώτηση “τι ποσοστό γυναικών νομίζετε ότι έχει πέσει θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης”, μέχρι 30% απάντησε το 34,6%, 31%-60% απάντησε το 37,3%, ενώ από 61% απάντησε το 22,1%.

Το 47,9% των ερωτώμενων απάντησε οτι έχει κάποια φίλη που έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση, ενώ το 46% δηλώνει ότι έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση.

Εννιά στις 10 ερωτώμενες θεωρούν ότι η σεξουαλική παρενόχληση των γυναικών σήμερα στην Ελλάδα συμβαίνει πολύ και αρκετά συχνά. Πιο συγκεκριμένα, το 40,4% απάντησε πολύ συχνά, το 50,1% αρκετά συχνά, το 6,7% όχι και τόσο συχνά και το 0,6% σπάνια.

Η ζούγκλα της εργασίας και η σιωπή

Στην ερώτηση “που συνέβη το περιστατικό”, το 48,9% απάντησε στην εργασία, το 33,1% στο δρόμο, το 14,1% στο πανεπιστήμιο/σχολείο, το 11,3% στο ίντερνετ, το 9,4% σε μπαρ/καφέ/εστιατορίο, το 5,3% σε αθλητικές δραστηριότητες, ενώ αυθόρμητες αναφορές είχαμε για το σπίτι (5%) και τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς (2,4%). Διάφορα άλλα μέρη ανέφερε το 11,6%. Σημειώνουμε ότι υπήρχε η δυνατότητα πολλαπλών επιλογών.

Το 46,7%, των γυναικών που υπέστησαν σεξουαλική παρενόχληση, δεν ανέφερε πουθενά το περιστατικό, το 46,5% το ανέφερε σε φίλους/συγγενείς και το 4,4% στις “αρχές”.

Το 46,9% των ερωτώμενων πιστεύει ότι οι νόμοι παρέχουν προστασία αλλά δεν εφαρμόζονται, το 36,4% ότι οι νόμοι μάλλον δεν παρέχουν και το 11,1% ότι παρέχουν.

Η άποψη που μετράει – Τι θεωρεί μια γυναίκα παρενόχληση

Όσον αφορά το τι αποτελεί σεξουαλική παρενόχληση και τι όχι, το 92,6% κρίνει ως τέτοιο το ανεπιθύμητο άγγιγμα, με το 0,5% να διαφωνεί και το 4,6% να απαντά εξαρτάται από την περίσταση. Το 80,5% θεωρεί σεξουαλική παρενόχληση το επίμονο/επιθετικό φλερτ, με το 9,9% να διαφωνεί και το 7,8% να λέει ανάλογα με την περίσταση. Τα σεξουαλικά υπονοούμενα θεωρούνται σεξουαλική παρενόχληση για το 77,6%, με το 8,4% να διαφωνεί και το 10,5% να απαντά ανάλογα με την περίσταση. 2 στις 3 ερωτώμενες πιστεύουν ότι είναι σεξουαλική παρενόχληση το επίμονο κοίταγμα στο στήθος, με το 19,8% να διαφωνεί και το 8,9% να λέει εξαρτάται από την περίσταση. Το 53,1% θεωρεί ότι τα σεξουαλικά αστεία είναι παρενόχληση, με το 20,7% να διαφωνεί και το 21,8% να απαντά εξαρτάται από την περίσταση.

Μία στις τρεις ερωτώμενες θεωρεί ότι το πείραγμα στο δρόμο (σφύριγμα, σχόλια κλπ) είναι σεξουαλική παρενόχληση, ενώ το 43,2% διαφωνεί και το 19,8% λέει ανάλογα την περίσταση.

Τρεις στις δέκα ερωτώμενες θεωρούν το κλείσιμο του ματιού σεξουαλική παρενόχληση, με το 48,8% να διαφωνεί και το 18,5% να λέει εξαρτάται από την περίσταση. Τέλος το 6,4% θεωρεί ότι να πει κάποιος ότι είναι όμορφη/γοητευτική είναι σεξουαλική παρενόχληση, με το 61,6% να διαφωνεί το 30,1% να λέει ανάλογα με την περίσταση. Σημειώνουμε ότι στην ερώτηση όλα τα παράπανω, προέρχονται από μη ερωτικούς συντρόφους.

Θετικό το κίνημα #metoo

Περίπου μία στις τρεις ερωτώμενες έχει ακούσει για το κίνημα #metoo. Η συντριπτική πλειοψηφία όσων των γνωρίζουν (89,2%) έχει θετική ή μάλλον θετική άποψη για αυτό.

Αγγελική Γαζή: “Η γυναίκα ως αντικείμενο διαχείρισης από την εξουσία”

Δεν πρέπει να εκπλήσσουν τα υψηλά ποσοστά της έρευνας που καταδεικνύουν ότι σχεδόν οι μισές εκ των συνολικού δείγματος των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα (46.0%) δηλώνουν ότι έχουν δεχτεί σεξουαλική παρενόχληση και σε ανάλογο ποσοστό (47,9%) το ίδιο έχει συμβεί και σε γυναίκες του φιλικού τους περιβάλλοντος. Η παρουσία της γυναίκας στον εργασιακό και δημόσιο χώρο δεν έχει φτάσει σε σημείο που να ικανοποιεί τα διαβήματα για ελευθερία και ισοτιμία. Η γυναίκα γίνεται ποικιλοτρόπως αντικείμενο διαχείρισης από την εξουσία του διευθυντή προς την υπάλληλο του, του αθλητικού παράγοντα προς την αθλήτρια, του μέντορα προς την ασκούμενη κ.ο.κ. (48,9%). Το τραύμα που προκαλεί η σεξουαλική παρενόχληση ακολουθείται από θυμό, ντροπή, λύπη, ενοχή, αηδία και άρα δύσκολα δημοσιοποιείται (46,7%) ή μεταφέρεται μόνο σε οικείους (46.5%) και κυρίως σε φίλους παρά σε συγγενείς. Ο χρόνος αναστοχαστικότητας που απαιτείται για να επεξεργαστεί μια γυναίκα το τραύμα που προκαλείται από τους εξουσιαστικούς μηχανισμούς που η κοινωνία έχει προσδώσει στον άντρα αποτελεί έναν εκ των βασικών λόγων της καθυστέρησης δημοσιοποίησης του γεγονότος της σεξουαλικής παρενόχλησης ή του βιασμού. Παράλληλα οι γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα δεν φαίνεται να αναγνωρίζουν ως υποστηρικτικό το νομικό πλαίσιο.

Επίσης η κοινωνική αναπαράσταση για την σεξουαλική παρενόχληση φαίνεται να λαμβάνει ένα πρόσημο με «αντρικά» χαρακτηριστικά κι έτσι δεν είναι πάντα σαφής ο ορισμός της και άρα η αναγνώρισή της. Το 43,2% δεν θεωρεί ως σεξουαλική παρενόχληση την μη ελεύθερη ύπαρξη της γυναίκας στο αστικό περιβάλλον ενώ δεν φαίνεται να γίνεται αντιληπτή η διαφοροποίηση του φλερτ από την σεξουαλική παρενόχληση («είσαι όμορφη/γοητευτική») που πρέπει να αναζητήσουμε στο πλαίσιο που ο λόγος του άντρα απευθύνεται προς τη γυναίκα. Πρόκειται για μια ισότιμη σχέση των δυο ή για μια σχέση εξουσίας και μια προσπάθεια επιβολής και ελέγχου από τον άντρα μέσω καταρχάς του λόγου του;

Τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν την ανάγκη μιας συστηματικής προσπάθειας αλλαγής της κοινωνικής αναπαράστασης που αφορά τη σεξουαλική παρενόχληση κυρίως μέσω της ενημέρωσης.

*Η Αγγελική Γαζή είναι ψυχολόγος, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας Μέσων και Πολιτισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.

Γεωργία Γεωργίου: “Η δυσκολία καταγγελίας, πρέπει να τελειώσει”

Η σεξουαλική παρενόχληση συνιστά μορφή βίας και αποτελεί την πιο ακραία μορφή διακρίσεων με βάση το φύλο. Η παρενόχληση δύναται να είναι ψυχολογική, λεκτική, ηθική, ρατσιστική ή εργασιακή και να δυσχεραίνει την επαγγελματική πορεία και ανέλιξη του ατόμου.

Σεξουαλική παρενόχληση αποτελούν συμπεριφορές όπως τα σεξουαλικά ή υποτιμητικά σχόλια, το έντονο φλερτ, τα προσβλητικά υπονοούμενα, οι αστεϊσμοί σεξουαλικής υφής, η σωματική επαφή και οι άσεμνες χειρονομίες.

Η σεξουαλική παρενόχληση ως σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα πλέον με ολοένα αυξανόμενες διαστάσεις, συναντάται στην εκπαιδευτική διαδικασία, στο εργασιακό και κοινωνικό περιβάλλον, στο διαδίκτυο (social media), ακόμη και δημόσια, π.χ. με λεκτικά και σεξουαλικά σχόλια με αποδέκτες κυρίως γυναίκες, τα οποία στη συντριπτική πλειοψηφία παραβλέπονται ή δεν αξιολογούνται ως παρενοχλητικές συμπεριφορές. 

Από τις μορφές παρενόχλησης με αποδέκτες γυναίκες, η πιο συνηθισμένη είναι η σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία. Ως τέτοια ορίζεται η διάκριση εξαιτίας του φύλου, η οποία παραβιάζει την αρχής της ίσης μεταχείρισης και προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Με την Οδηγία 2002/73/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών όσον αφορά στην πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελματική εκπαίδευση και ανέλιξη, στους όρους και στις συνθήκες εργασίας, η σεξουαλική παρενόχληση ορίζεται ως «η οποιαδήποτε μορφή ανεπιθύμητης λεκτικής, μη λεκτικής ή φυσικής συμπεριφοράς σεξουαλικής φύσεως, με σκοπό ή αποτέλεσμα την παραβίαση της αξιοπρέπειας ενός ατόμου, ιδίως όταν δημιουργείται ένα εκφοβιστικό, εχθρικό, ταπεινωτικό ή προσβλητικό περιβάλλον».

Στο ελληνικό δίκαιο, η σεξουαλική παρενόχληση εμπίπτει στο πεδίο ρύθμισης τόσο του αστικού, όσο και του ποινικού δικαίου. Η πρώτη συστηματική και πιο αποτελεσματική προσπάθεια νομοθετικής ρύθμισης και αντιμετώπισης θεσπίστηκε με το ν. 3896/2010, ο οποίος δίνει στον εργαζόμενο το δικαίωμα να απαιτήσει αποζημίωση και να απαιτήσει διοικητικές και ποινικές κυρώσεις στην περίπτωση παραβίασης της αρχής της ίσης μεταχείρισης. Σε περίπτωση παραβίασης του νόμου περί απαγόρευσης διακρίσεων λόγω φύλου προβλέπεται, εκτός των άλλων, και αξίωση για πλήρη αποζημίωση του θύματος, η οποία θα καλύπτει την υλική και ηθική βλάβη και κάθε θετική ζημία. Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 3 του Ν. 3896/2010 η σεξουαλική παρενόχληση θεωρείται διάκριση λόγω φύλου, η οποία απαγορεύεται.

Πολύ σημαντικό επίσης είναι η δυνατότητα που δίνεται σε νομικά πρόσωπα και ενώσεις προσώπων (π.χ., Σωματεία και οργανώσεις), με τη συναίνεση του θύματος της διάκρισης, να ασκούν στο όνομά του προσφυγή ή να παρεμβαίνουν προς υπεράσπισή του ενώπιον των αρμόδιων δικαστικών ή διοικητικών Αρχών. Ο νόμος αναδιατύπωσε τον ορισμό της έμμεσης διάκρισης, της σεξουαλικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας και της αντιστροφής του βάρους απόδειξης που πλέον εφαρμόζεται και στις περιπτώσεις άνισης μεταχείρισης λόγω φύλου. Θα πρέπει, δηλαδή, ο εργοδότης να αποδείξει ότι δεν υπήρξε σεξουαλική παρενόχληση ή άλλη παραβίαση του νόμου για την ισότητα. Αυτό ισχύει για το Δημόσιο, για τον ιδιωτικό τομέα και για τα ελεύθερα επαγγέλματα.

Επιπλέον, το άρθρο 337 του Ποινικού Κώδικα ορίζει ρητά την προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας ως ποινικό αδίκημα, προβλέποντας φυλάκιση έως ένα έτος ή χρηματική ποινή. Σημαντική είναι η προσθήκη επιβαρυντικής περίπτωσης,  όταν ο υπαίτιος προβαίνει σε χειρονομίες γενετήσιου χαρακτήρα ή διατυπώνει προτάσεις για τέλεση γενετήσιων πράξεων σε πρόσωπο που εξαρτάται εργασιακά από αυτόν ή εκμεταλλευόμενος την ανάγκη ενός προσώπου να εργαστεί, όπου προβλέπεται φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινική.

Η σεξουαλική παρενόχληση έχει σοβαρές συνέπειες στα θύματα. Οι κυριότερες εξ αυτών είναι η απώλεια ή ο κίνδυνος απώλειας της εργασίας (παραίτηση, απόλυση λόγω εκδίκησης, μετά από απόκρουση της παρενόχλησης εκ μέρους του θύματος) και ο περιορισμός των προοπτικών για επαγγελματική ανέλιξη. Συγχρόνως τα θύματα-αποδέκτες ανήθικων «προτάσεων» στο χώρο της εργασίας τους, βιώνουν πληθώρα άλλων συνεπειών (άγχος, κατάθλιψη, μειωμένη αυτοεκτίμηση, ενοχές, φοβίες, μετατραυματικό στρες) που οδηγούν στην συχνή απουσία τους από την εργασία.

Παρ’ ότι, η σεξουαλική παρενόχληση είναι ένα ζήτημα που αφορά την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων-θυμάτων, το οποίο θα μπορούσε κανείς να πει πως επαρκώς αντιμετωπίζεται από τον Έλληνα νομοθέτη, συνήθως οι εν λόγω περιπτώσεις δεν καταγγέλλονται στις αρμόδιες αρχές λόγω της ελλιπούς ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης αλλά και της έλλειψης «καναλιών» υποστήριξης των θυμάτων. Το θύμα πολλές φορές όχι μόνο δεν βρίσκει το δίκιο του αλλά κατηγορείται ότι παρεξήγησε ένα «αθώο φλερτ» και η αντίδραση του χαρακτηρίζεται υπερβολική. Η δυσκολία αυτή στην καταγγελία πρέπει να λάβει τέλος με την ενημέρωση  τόσο των εργαζομένων όσο και των εργοδοτών και με την ενθάρρυνση όλο και περισσότερων θυμάτων να προβαίνουν σε καταγγελία της θυματοποίησής τους. Κάθε καταγγελία είναι ιδιαιτέρως σημαντική, καθότι μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο στην τιμωρία του θύτη αλλά και στην αποτροπή των επίδοξων δραστών.

*Η Γεωργια Γεωργίου, είναι Δικηγόρος

Όλη η έρευνα της aboutpeople για το 20/20

Στην έρευνα συμμετείχαν 605 γυναίκες ηλικίας 17 ετών και άνω και διενεργήθηκε στις 16 και 17 Ιανουαρίου.