Ο ΛΕΩΝ ΤΡΟΤΣΚΙ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΠΕΘΑΝΕΙ

Στην μπροσούρα με τίτλο “Τα πολιτικά μας καθήκοντα”, που δημοσιεύτηκε το 1904, ο 25χρονος Λέων Τρότσκι κατηγόρησε ανοιχτά τον Λένιν και τους Μπολσεβίκους ότι “η λογική τους οδηγούσε στην υποκατάσταση της εργατικής τάξης από το Κόμμα, ενώ μέσα στο ίδιο το Κόμμα, μια μικρή επιτροπή άρχιζε να υποκαθιστά το σύνολο του Κόμματος, κατόπιν η Κεντρική Επιτροπή υποκαθιστούσε την οργάνωση και τέλος, ένας δικτάτορας υποκαθιστούσε την κεντρική Επιτροπή”. Απορρίπτοντας αυτή την τακτική, ο Τρότσκι πρότεινε δυο εναλλακτικά συνθήματα: “Ζήτω η αυτόνομη δραστηριότητα του προλεταριάτου” και “Όχι στην πολιτική υποκατάσταση”.

Μέσα σε αυτές τις λίγες λέξεις, κρύβονται οι βασικές κατευθυντήριες γραμμές της πολιτικής σκέψης ενός από τους λίγους επαναστάτες του 20ου αιώνα, που προκάλεσε τόσα πάθη, ανατροπές και ρήξεις στη διάρκεια της ζωής του. Σήμερα, 83 χρόνια μετά τον θάνατό του από τη δολοφονική επίθεση του πράκτορα της NKVD, Ραμόν Μερκαντέρ, το Magazine επιχειρεί μια σύντομη αναδρομή στην πορεία του διανοούμενου, του συγγραφέα, του πολιτικού που ενσάρκωσε τη διαρκή επανάσταση και αντιστάθηκε στον σταλινισμό μέσα από το κομμουνιστικό κίνημα.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ ΚΑΙ Η “ΙΣΚΡΑ”

Ο Λεβ Νταβίντοβιτς Μπρόνσταϊν γεννήθηκε τον Νοέμβριο του 1879 στο χωριό Ιάνοβκα της Ουκρανίας, από εβραϊκή οικογένεια. Στα 9 του χρόνια, ο πατέρας του τον έστειλε στην Οδησσό για να μορφωθεί και το 1896 βρέθηκε στο Νικολάγιεφ για να ολοκληρώσει τις σπουδές του στη σχολή Μαθηματικών. Πολύ γρήγορα εντάχθηκε στο επαναστατικό κίνημα, γράφοντας, τυπώνοντας και μοιράζοντας μπροσούρες και προκηρύξεις σε βιομηχανικούς εργάτες και φοιτητές. Το 1898 συνελήφθη, προφυλακίστηκε για δυο χρόνια και το 1900 καταδικάστηκε σε 4ετή εξορία στη Σιβηρία.

Ήδη από το 1898 μέλος του Ρωσικού Εργατικού Σοσιαλιστικού Δημοκρατικού Κόμματος, το 1902 πλαστογράφησε ένα διαβατήριο με το όνομα Λέων Τρότσκι, δραπέτευσε από το Ιρκούτσκ και κατέληξε στο Λονδίνο, όπου γνωρίστηκε με αρκετούς συντάκτες της “Ίσκρα” (πολιτική εφημερίδα των Ρώσων πολιτικών φυγάδων), όπως ο Λένιν, ο Πλεχάνοφ και ο Μάρτοφ. Με το ψευδώνυμο Πέρο (πένα) άρχισε να αρθρογραφεί και ο ίδιος στο έντυπο. Το 1903 πήρε μέρος στο συνέδριο των Ρώσων Σοσιαλδημοκρατών, στη διάρκεια του οποίου εκδηλώθηκαν οι διαφορές για τον ρόλο του κόμματος, ανάμεσα στους Μενσεβίκους και τους Μπολσεβίκους.

Η ΡΗΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΛΕΝΙΝ

Ο Τρότσκι διαφώνησε με τον Λένιν, αλλά πολύ περισσότερο διαφώνησε με τα δόγματα που παρουσίαζαν κάποιες επιτροπές Μπολσεβίκων, όπως εκείνες των Ουραλίων, σε ένα κείμενο που είχε δημοσιευτεί στην “Ίσκρα” και στο οποίο οι συντάκτες του έθεταν το ζήτημα της “δικτατορίας εις βάρος του προλεταριάτου”, ώστε να εξασφαλιστεί το πέρασμα στον σοσιαλισμό. Ο Τρότσκι χαρακτήρισε το “Μανιφέστο των Ουραλίων”, σύμπτωμα ενός πολύ σοβαρότερου κινδύνου που απειλούσε το Κόμμα, αντιπροτείνοντας την αναγκαιότητα μιας πλουραλιστικής δημοκρατίας στην άσκηση της επαναστατικής εξουσίας.

Είχε γράψει χαρακτηριστικά στην Ίσκρα: “Τα καθήκοντα του νέου καθεστώτος είναι τόσο πολύπλοκα, που θα απαιτήσουν τη συνδρομή πολλών δομικών οικονομικών και πολιτικών μεθόδων, μακροχρόνιες συζητήσεις, συστηματικό αγώνα, όχι μόνο την πάλη του σοσιαλιστικού κόσμου εναντίον του καπιταλιστικού κόσμου, αλλά και την πάλη ανάμεσα στα διάφορα ρεύματα και τάσεις στο εσωτερικό του σοσιαλισμού”. Ο Τρότσκι είχε ήδη διαβλέψει τις επικίνδυνες, αυταρχικές ιαι αντιδημοκρατικές τάσεις, που εμφανίζονταν σε κάποιες φράξιες του κινήματος των Μπολσεβίκων.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ “ΔΙΑΡΚΟΥΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ”

Στη διάρκεια της ρήξης τους (που κράτησε μέχρι το 1917), ο Λένιν αναφερόταν απαξιωτικά στον Τρότσκι, αποκαλώντας τον “μικρό Ιούδα”, “αχρείο” και “γουρούνι”. Μετά από τα γεγονότα της “Ματωμένης Κυριακής” τον Ιανουάριο του 1905 και ενώ εξελισσόταν η επανάσταση εναντίον του τσαρικού καθεστώτος, ο Τρότσκι επέστρεψε μυστικά στη Ρωσία, πρώτα γράφοντας προκηρύξεις σε ένα υπόγειο τυπογραφείο στο Κίεβο και κατόπιν στην Αγία Πετρούπολη, όπου εξελέγη πρόεδρος του τοπικού Σοβιέτ. Μετά την ήττα του κινήματος, συνελήφθη και φυλακίστηκε ξανά. Το 1906, ενώ βρισκόταν στη φυλακή, έγραψε την μπροσούρα “Απολογισμός και προοπτικές”.

Επρόκειτο για την πρώτη συστηματική διατύπωση της θεωρίας της “διαρκούς επανάστασης”, μέσα από την οποία ο Τρότσκι κατέληγε στο συμπέρασμα ότι μόνο το εργατικό κίνημα, με την υποστήριξη των αγροτών, θα μπορούσε να ολοκληρώσει τη δημοκρατική επανάσταση στη χώρα, ανατρέποντας την αριστοκρατία και την εξουσία των γαιοκτημόνων. Την προοπτική μιας εργατικής κυβέρνησης στη Ρωσία, τη συμμερίζονταν και άλλοι Ρώσοι μαρξιστές. Ο ριζοσπαστικός νεωτερισμός στη θεωρία της διαρκούς επανάστασης, ήταν η ιδέα ότι η ρωσική επανάσταση έπρεπε να αποκτήσει αντικαπιταλιστικά χαρακτηριστικά με σοσιαλιστικό περιεχόμενο.

ΑΠΟ ΤΗ ΣΙΒΗΡΙΑ, ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΗ ΕΞΟΡΙΑ ΕΚΤΟΣ ΣΥΝΟΡΩΝ

Ο Τρότσκι υποστήριζε ότι “η πολιτική κυριαρχία του προλεταριάτου ήταν ασυμβίβαστη με την οικονομική δουλεία”. Επίσης, ήταν πεπεισμένος ότι χωρίς την επέκταση της επανάστασης στη Δυτική Ευρώπη, το ρωσικό προλεταριάτο δε θα μπορούσε να παραμείνει για πολύ καιρό στην εξουσία. Το 1907, στον δρόμο προς τη Σιβηρία, κατάφερε να δραπετεύσει και να επιστρέψει στο Λονδίνο, ενώ λίγους μήνες αργότερα κατέφυγε στη Βιέννη, όπου τον Οκτώβριο του 1908 τύπωσε για πρώτη φορά την εφημερίδα “Πράβντα” (Αλήθεια), που ήταν γραμμένη στα ρωσικά και απευθυνόταν στους Ρώσους εργάτες.

Οι εντάσεις ανάμεσα σε Μενσεβίκους και Μπολσεβίκους συνεχίστηκαν τα επόμενα χρόνια, ενώ το 1914, με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Τρότσκι μετακινήθηκε από την Αυστρία στην ουδέτερη Ελβετία. Την ίδια χρονιά εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου ίδρυσε τη σοσιαλιστική διεθνιστική εφημερίδα “Νάσε Σλόβο” (Ο λόγος μας). Το 1916 απελάθηκε στην Ισπανία εξαιτίας των αντιπολεμικών του δραστηριοτήτων, όμως ούτε οι Ισπανοί του επέτρεψαν την παραμονή του στη χώρα τους, με αποτέλεσμα να καταλήξει τον Γενάρη του 1917 στις ΗΠΑ, όπου άρχισε να αρθρογραφεί στην τοπική ρωσόφωνη σοσιαλιστική εφημερίδα “Νόβι Μιρ” (Νέος Κόσμος) και να εκφωνεί λόγους σε Ρώσους μετανάστες.

Η ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΟΥΣ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΟΥΣ

Μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917, που ανέτρεψε το τσαρικό καθεστώς, ο Τρότσκι επέστρεψε στη Ρωσία και παρά τις διαφωνίες του με τον Λένιν, εντάχθηκε στους Μπολσεβίκους τον Ιούλιο του 1917. Έτσι κι αλλιώς πάντως, ο ίδιος ο Λένιν, με τις “Θέσεις του Απρίλη”, είχε υιοθετήσει απόψεις που δεν απείχαν πολύ από τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης. Τα όσα συνέβησαν μέσα στο 1917, επιβεβαίωσαν τις προβλέψεις που είχε κάνει ο Τρότσκι πριν 12 χρόνια, τη διαδικασία δηλαδή μιας αδιάκοπης επαναστατικής ανάπτυξης, από την “αστική-δημοκρατική” φάση της τον Φεβρουάριο, μέχρι την “προλεταριακή-σοσιαλιστική” φάση της τον Οκτώβριο.

Φυσικά, ο ίδιος ο Τρότσκι, με τις ιδιότητες του προέδρου του Σοβιέτ της Αγίας Πετρούπολης, του στελέχους του κόμματος των Μπολσεβίκων, του κομισάριου επί των Εξωτερικών (που υπέγραψε τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ) και του ιδρυτή του Κόκκινου Στρατού, διαδραμάτισε έναν καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη “σοσιαλιστική διαρκή ανάπτυξη” της Οκτωβριανής Επανάστασης. Τα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας (1917-1923), που ήταν περίοδος του εμφυλίου πολέμου και των ξένων επεμβάσεων, χαρακτηρίστηκαν από ολοένα και μεγαλύτερους περιορισμούς των δημοκρατικών ελευθεριών, ακόμα και αν απείχαν πολύ από το ολοκληρωτικό σταλινικό σύστημα.

ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΚΡΑΙΕΣ ΘΕΣΕΙΣ, ΣΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΗΣ ΚΡΟΣΤΑΝΔΗΣ

Παρά το γεγονός ότι αισθανόταν αλληλεγγύη προς τους Μπολσεβίκους, η Ρόζα Λούξεμπουργκ άσκησε κριτική στην μπροσούρα της “Η Ρωσική Επανάσταση”, στα αυταρχικά μέτρα που πήρε το νέο επαναστατικό καθεστώς, όπως ήταν η διάλυση της Εθνοσυνέλευσης, η απαγόρευση των πολιτικών κομμάτων, η κατάργηση του Τύπου της αντιπολίτευσης κλπ. Ο Λέων Τρότσκι μοιράστηκε μαζί με τον Λένιν και τους συντρόφους του, την ευθύνη αυτού του προσανατολισμού, φτάνοντας μάλιστα σε υπερβολές από το 1920 μέχρι το 1922, όπως ήταν οι προτάσεις του περί στρατιωτικοποίησης της εργασίας και κρατικοποίησης των συνδικάτων (τις οποίες απέρριψαν ο Λένιν και η πλειοψηφία του Κόμματος).

Γενικά, στη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Τρότσκι ανέπτυξε ιδέες και επιχειρήματα που ήταν έντονα σημαδεμένα από έναν αυταρχισμό εμπνευσμένο από τους Ιακωβίνους. Τέτοιες ήταν οι μπροσούρες “Τρομοκρατία και Κομμουνισμός” (1920), απάντηση στην κριτική του Γερμανού Καρλ Κάουτσκι, θεωρητικού του μαρξισμού και αρνητή των λενινιστικών προτύπων εξουσίας , καθώς και η “Ανάμεσα σε Κόκκινους και Λευκούς” (1922), μια προσπάθεια να νομιμοποιήσει τη σοβιετική παρέμβαση στη Γεωργία. Τον Μάρτιο του 1921, ο Τρότσκι “υπέγραψε” μια από τις πλέον μαύρες σελίδες στην πορεία του, εκείνη της αιματηρής καταστολής της εξέγερσης των ναυτών της Κροστάνδης, κατηγορώντας τους για μαριονέτες των “Λευκών” (δηλαδή των υπερασπιστών του Τσάρου).

ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟΝ ΣΤΑΛΙΝ

Η μεγάλη στροφή έγινε το 1923, όταν ο Τρότσκι συνειδητοποίησε την προοδευτική ενίσχυση της γραφειοκρατίας μέσα στο Κόμμα και το σοβιετικό κράτος. Τότε κατήγγειλε την τάση του κρατικού μηχανισμού “να φέρνει αντιμέτωπα τα ηγετικά στελέχη με τη μάζα”, αλλά και τον κίνδυνο της “υποκατάστασης” που εμφανιζόταν όταν οι μέθοδοι αυτού του μηχανισμού έσβηναν τη ζωντανή δραστήρια δημοκρατία μέσα στο Κόμμα, όταν δηλαδή “η καθοδήγηση από το Κόμμα, παραχωρούσε τη θέση της στη διαχείριση από τα εκτελεστικά όργανα (Κεντρική Επιτροπή, Πολίτμπιρο, Γραμματέας κλπ).

Η ραγδαία επιδείνωση της υγείας του Λένιν με τα διαδοχικά εγκεφαλικά από το 1922 και μετά, επέσπευσε τις εξελίξεις στο ΚΚΣΕ. Ήδη από το 1923, ο Τρότσκι είχε γίνει ο κυριότερος αντίπαλος του Στάλιν, στον οποίο ασκούσε δριμεία κριτική τόσο για γραφειοκρατικό αυταρχισμό, όσο και για το δόγμα της “οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα”. Οι Γκριγκόρι Ζινόβιεφ και Λεβ Κάμενεφ (αμφότεροι από το αρχικό επταμελές Πολίτμπιρο της Επανάστασης του 1917), είχαν προσχωρήσει στο “στρατόπεδο” του Στάλιν, δημιουργώντας την κυρίαρχη “τρόικα” στο Κομμουνιστικό Κόμμα, η οποία οδήγησε στην περιθωριοποίηση του Τρότσκι.

Η ΗΤΤΑ ΤΟΥ ΤΡΟΤΣΚΙ ΑΠΟ ΤΗΝ “ΤΡΟΪΚΑ”

Ο Στάλιν, γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ ήδη από το 1922, ανέλαβε – μαζί με τους άλλους δυο της τρόικας – την ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης, αμέσως μετά τον θάνατο του Λένιν, τον Ιανουάριο του 1924. Τον Μάιο της ίδιας χρονιάς, στο 13ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, η “αριστερή αντιπολίτευση” του Τρότσκι, συγκρούστηκε με την τρόικα του Στάλιν. Η ήττα για τον Τρότσκι ήταν εκκωφαντική, αφού μόλις τρεις σύνεδροι ψήφισαν υπέρ της πρότασής του, ενώ το Συνέδριο κατήγγειλε τον “τροτσκισμό” ως μια “τιποτένια μικροαστική παρέκκλιση”. Στο ξεκίνημα του 1925, η τριανδρία Στάλιν-Κάμενεφ-Ζινόβιεφ, άρχισε να διαλύεται.

Στο 14ο Συνέδριο του Κόμματος, τον Δεκέμβριο του 1925, ο Κάμενεφ υποβιβάστηκε σε μέλος χωρίς ψήφο, ενώ ο Ζινόβιεφ έχασε τον έλεγχο της τοπικής κυβέρνησης του Λένινγκραντ και όλες τις υπόλοιπες περιφερειακές θέσεις που κατείχε. Κάπως έτσι οι Ζινόβιεφ και Κάμενεφ συμμάχησαν με τον Τρότσκι στην “Ενωμένη Αντιπολίτευση”, όμως ο τελευταίος, τον Οκτώβριο του 1926, έχασε τη θέση του στο Πολίτμπιρο. Από το 1927, ο Στάλιν άρχισε να χρησιμοποιεί την GPU (Σοβιετική Μυστική Αστυνομία), για να διεισδύσει στην αντιπολίτευση. Ξεκίνησαν οι παρενοχλήσεις, οι εκδιώξεις από το Κόμμα και οι συλλήψεις.

ΕΚΔΙΩΓΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ

Όταν τον Νοέμβριο του 1927, η Ενωμένη Αντιπολίτευση προσπάθησε να διοργανώσει ανεξάρτητες διαδηλώσεις στον εορτασμό της 10ης επετείου της κατάληψης της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους, οι συγκεντρωμένοι διαλύθηκαν βίαια και ο Τρότσκι με τον Ζινόβιεφ διαγράφηκαν από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Οι κορυφαίοι υποστηρικτές τους, ανάμεσά τους και ο Κάμενεφ, διαγράφηκαν τον Δεκέμβριο του 1927, στο 15ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, το οποίο άνοιξε τον δρόμο για μαζικές διαγραφές απλών αντιπολιτευόμενων μελών, αλλά και για εσωτερικές εξορίες των ηγετών της αντιπολίτευσης στις αρχές του 1928.

Ενώ οι Ζινόβιεφ και Κάμενεφ αναθεώρησαν τη στάση τους με δηλώσεις μεταμέλειας προς τον Στάλιν, ο Τρότσκι παρέμεινε συνεπής στις θέσεις του και εξορίστηκε το 1928 στην Άλμα Άτα του Καζακστάν. Τελικά εκδιώχθηκε ολοκληρωτικά από την ΕΣΣΔ τον Φεβρουάριο του 1929. Ήταν η αρχή μιας μακρόχρονης περιπλάνησης  που τον οδήγησε από τη μια χώρα στην άλλη, αυτό που ο ίδιος είχε ονομάσει “πλανήτη χωρίς βίζα”. Πρώτος σταθμός μετά την αναχώρησή του από τη Σοβιετική Ένωση, μαζί με τη σύζυγό του, Νατάλια και τον μεγάλο του γιο, Λεβ, ήταν η Τουρκία και η νήσος Πρίγκηπος στην Προποντίδα.

Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΣΕ ΤΟΥΡΚΙΑ, ΓΑΛΛΙΑ & ΝΟΡΒΗΓΙΑ

Στα πρώτα χρόνια της εξορίας του, έγραψε μερικά από τα σημαντικότερα βιβλία του, όπως τη “Διαρκή Επανάσταση” (1928), όπου διεύρυνε την ανάλυση της Ρωσικής Επανάστασης στο σύνολο των λεγόμενων περιφερειακών “αποικιοκρατικών ή ημι-αποικιοκρατικών” χωρών του καπιταλιστικού συστήματος. Ακολούθησαν “Η ζωή μου” (1929), μια συναρπαστική αυτοβιογραφία και η “Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης” (1930-1932), πιθανότατα το πιο ολοκληρωμένο του έργο. Το 1933 εξασφάλισε άδεια παραμονής στη Γαλλία από τον Γάλλο Πρωθυπουργό, Εντουάρ Νταλαντιέ, όχι όμως στο Παρίσι, αλλά αρχικά στη Ρουαγιάν και κατόπιν σε ένα χωριό, το Μπαρμπιζόν, πάντα υπό τη διακριτική παρακολούθηση της γαλλικής αστυνομίας.

Τον Μάιο του 1935, Γαλλία και Σοβιετική Ένωση υπέγραψαν τη “Γαλλοσοβιετική συνθήκη αμοιβαίας βοήθειας” και η γαλλική κυβέρνηση ανακοίνωσε επίσημα στον Τρότσκι ότι ήταν πλέον ανεπιθύμητος στη χώρα. Επόμενος σταθμός για τον ίδιο και τη σύζυγό του, ήταν η Νορβηγία, η οποία όμως, λόγω των αφόρητων πιέσεων που δέχτηκε από τους Σοβιετικούς, υποχρέωσε τον Τρότσκι σε αυστηρό κατ’ οίκον περιορισμό, απαγορεύοντάς του την οποιαδήποτε πολιτική δραστηριότητα. Όταν τον Δεκέμβριο του 1936, οι Νορβηγοί ανακάλυψαν ότι ο “φιλοξενούμενός” τους είχε καταφέρει να στείλει κρυφά μια επιστολή στο εξωτερικό, αμέσως τον επιβίβασαν – μαζί με τη σύζυγό του – στο νορβηγικό τάνκερ “Ruth”, με προορισμό το Μεξικό.

Η “ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ” ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΚΕΣ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ

Επιστρέφοντας στα πολιτικά, να πούμε ότι μέχρι το 1933, ο Τρότσκι εξακολουθούσε να πιστεύει στη δυνατότητα του αγώνα μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα με σκοπό την αναγέννησή του. Από εκεί όμως και μετά, ήταν πλέον πεπεισμένος για την αναγκαιότητα μιας νέας επανάστασης – την οποία ονόμασε “πολιτική επανάσταση” – ώστε να ανατραπεί στην ΕΣΣΔ η δικτατορία του Στάλιν και της γραφειοκρατίας που σφετερίστηκε την εξουσία και να αποκατασταθεί η δημοκρατία των Σοβιέτ. Ανέπτυξε αυτές τις ιδέες στην “Προδομένη Επανάσταση” (1935), μια ριζοσπαστική κριτική του σταλινικού συστήματος, όπου επαναλάμβανε τα όσα είχε γράψει το 1904 στα “Πολιτικά μας καθήκοντα”, υπέρ της σοσιαλιστικής δημοκρατίας και του πλουραλισμού.

Το 1936 ξεκίνησαν οι Δίκες της Μόσχας υπό την εποπτεία του Στάλιν, με κατηγορούμενους όσους είχαν χαρακτηριστεί οπαδοί του Τρότσκι (τροτσκιστές) και μέλη της “δεξιάς αντιπολίτευσης”. Καταγράφηκαν ως μέρος της “Μεγάλης Εκκαθάρισης” που πραγματοποίησε ο Στάλιν, με σκοπό την απαλλαγή από αντιπολιτευόμενα, φιλο-ιμπεριαλιστικά και αντισοβιετικά στοιχεία. Πολλοί καταδικασθέντες για προδοσία εκτελέστηκαν, ανάμεσά τους οι Ζινόβιεφ, Κάμενεφ και Μπουχάριν, ενώ άλλοι εκτοπίστηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας (γκουλάγκ). Ο Τρότσκι καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο ως ο κύριος συνωμότης.

ΤΟ ΜΕΞΙΚΟ ΚΑΙ Η “ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ”

Στο μεταξύ, ο Τρότσκι βρισκόταν στο Μεξικό από τον Ιανουάριο του 1937, όπου τον είχε καλωσορίσει ο πρόεδρος Λάσαρο Κάρντενας και φιλοξενήθηκε στην οικία του ζωγράφου Ντιέγο Ριβέρα και της συζύγου του, επίσης ζωγράφου, Φρίντα Κάλο, στο Κογιοακάν, έναν από τους δήμους της Πόλης του Μεξικού. Το 1938 ίδρυσε με τους οπαδούς του την Τέταρτη Διεθνή, μια εναλλακτική μαρξιστική και επαναστατική απάντηση στην Κομμουνιστική Διεθνή που είχε γίνει όργανο της σοβιετικής γραφειοκρατίας. Την ίδια εποχή, μαζί με τον σουρεαλιστή ποιητή Αντρέ Μπρετόν και τον Ντιέγο Ριβέρα, συνέταξαν το “Μανιφέστο για μια ανεξάρτητη επαναστατική τέχνη”, στο οποίο μιλούσαν για την ανάγκη της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας από ένα “αναρχικό καθεστώς ατομικής ελευθερίας”.

Τον Απρίλιο του 1939, μετά από έναν καυγά που είχε με τον Ριβέρα, ο Τρότσκι μετακόμισε σε άλλη κατοικία, στην Avenida Viena, που έμελλε να είναι και η τελευταία του. Τον Φεβρουάριο του 1940 συνέταξε τη διαθήκη του, παραθέτοντας τις τελευταίες επιθυμίες του και σκέψεις. Έναν χρόνο νωρίτερα, τον Μάρτιο του 1939, είχε γλυτώσει από την πρώτη δολοφονική απόπειρα εναντίον του, όμως ο Στάλιν δεν το έβαλε κάτω. Ανέθεσε σε πράκτορες της NKVD (Λαϊκό Επιτροπείο Εσωτερικών Υποθέσεων), κρατικής υπηρεσίας της ΕΣΣΔ, στην οποία ανήκε και η μυστική αστυνομία, να εκτελέσουν τον Τρότσκι. Στις 24 Μαΐου του 1940, οπλισμένη ομάδα εισέβαλε στην κατοικία του Τρότσκι, όμως και πάλι απέτυχε να τον σκοτώσει.

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΤΡΟΤΣΚΙ ΑΠΟ ΤΗΝ NKVD

Σίγουρος ότι θα ακολουθούσε και άλλη απόπειρα, στις 8 Ιουνίου έγραψε ένα άρθρο με τίτλο “Ο Στάλιν επιζητεί τον θάνατό μου”. Στις 20 Αυγούστου και ενώ εργαζόταν στο γραφείο του, τον πλησίασε από πίσω ο Ισπανός πράκτορας της NKVD, Ραμόν Μερκαντέρ (που είχε φροντίσει να γίνει δεκτός στον κύκλο του Τρότσκι) και τον χτύπησε στο κεφάλι με μια ορειβατική αξίνα (πιολέ), ανοίγοντάς του μια πληγή βάθους επτά εκατοστών στο κρανίο. Παρόλα αυτά, ο Τρότσκι δεν σκοτώθηκε ακαριαία και σύμφωνα με μάρτυρες, αφού έφτυσε τον Μερκαντέρ, του επιτέθηκε και του έσπασε το χέρι.

Ακούγοντας τη φασαρία, οι σωματοφύλακες του Τρότσκι εισέβαλαν στο δωμάτιο και σχεδόν σκότωσαν τον Μερκαντέρ στο ξύλο, όμως ο χτυπημένος εξόριστος – που είχε ακόμα τις αισθήσεις του – τους σταμάτησε, λέγοντάς τους ότι θα έπρεπε να τον κρατήσουν ζωντανό για να τον ανακρίνουν. Ο Τρότσκι μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο, όπου εγχειρίστηκε, επέζησε για μια ημέρα, αλλά τελικά πέθανε στις 21 Αυγούστου. Ο Μερκαντέρ καταδικάστηκε από μεξικανικό δικαστήριο σε 20ετή κάθειρξη. Το 1960 αποφυλακίστηκε και το 1961 πήγε στη Μόσχα, όπου ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ, τότε πρόεδρος του Ανώτατου Σοβιέτ, υπέγραψε απόφαση, σύμφωνα με την οποία, έπρεπε να απονεμηθούν στον Μερκαντέρ, το παράσημο του τάγματος του Λένιν και ο Χρυσός Αστέρας του Ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης για τις εξαιρετικές υπηρεσίες του στο κράτος.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Η παράδοση των παρασήμων στον Μερκαντέρ έγινε αυτοπροσώπως από τον αρχηγό της KGB, Αλεξάντερ Σελέπιν. Στην Πόλη του Μεξικού, πάνω από 300.000 άτομα υπέβαλλαν τα σέβη τους στη σορό του Τρότσκι, η κηδεία του οποίου έλαβε χώρα στις 27 Αυγούστου. Αυτό ήταν το πικρό τέλος ενός από τους σημαντικότερους άνδρες στην ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, που πλήρωσε με τη ζωή του την ανηλεή κριτική του στον Στάλιν και τις μεθόδους του. Ο Λέων Τρότσκι παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του κομμουνιστής, ένας πεπεισμένος οπαδός του μαρξισμού, των Μπολσεβίκων και της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Προσέγγισε ανθρωποκεντρικά τον σοσιαλισμό, πολέμησε με τους ίδιους όρους – και με απόλυτη συνέπεια – τον καπιταλισμό, τον ιμπεριαλισμό και τον σταλινισμό, ενώ μέσα από τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης, έθεσε έναν σαφή προβληματισμό, προσφέροντας παράλληλα μια νέα προοπτική για την πορεία του μαρξισμού-λενινισμού. Με την εκδίωξή του από την ΕΣΣΔ, χάθηκε πιθανότατα μια μεγάλη ευκαιρία για έναν διαφορετικό δρόμο προς την κατάκτηση της πολιτικής κυριαρχίας του προλεταριάτου, άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Λένιν τον προόριζε για διάδοχό του. Όπως έγραψε ο ίδιος στη διαθήκη του: “Η πίστη μου στο κομμουνιστικό μέλλον της ανθρωπότητας δεν έχει κλονιστεί. Αντίθετα, σήμερα είναι πιο φλογερή από ό,τι στην εποχή της νιότης μου”.

* Πηγές: marxists.org, marxist.com, wsws.org, bbc.co.uk, theguardian.com, historytoday.com, Larousse le siecle rebelle, wiki