ΣΕΒ: Ψηφιακή Υγεία 2.0 με επίκεντρο τον άνθρωπο

Η ψηφιακή υγεία, με επίκεντρο τον άνθρωπο, μεταμορφώνει τον τρόπο παροχής υπηρεσιών και πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας. Διασυνδέει ιατρικό εξοπλισμό, ψηφιακές εφαρμογές, «φορετές» συσκευές, βάσεις δεδομένων και πληροφοριακά συστήματα, προσφέροντας αναβαθμισμένες υπηρεσίες υγείας προς τους πολίτες, με κύρια χαρακτηριστικά την εξατομίκευση, την άνεση και την αμεσότητα.

Επενδύσεις σε τεχνολογία, δεδομένα και υποδομές, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη καινοτομίας στο χώρο των ιατρικών επιστημών (Μedtech), μετασχηματίζουν ριζικά το τοπίο στον κλάδο, αλλά και στα εθνικά συστήματα υγείας ανοίγοντας νέους δρόμους για την άμεση και απρόσκοπτη πρόσβαση των πολιτών σε υπηρεσίες υγείας σύμφωνα με τις ανάγκες τους. Παράλληλα, η αξιοποίηση των ψηφιακών δεδομένων υγείας επιτρέπει τη βελτίωση των αποφάσεων πολιτικής, αναβαθμίζει την ποιότητα των υπηρεσιών (π.χ. μέσω του Ατομικού Φακέλου Υγείας) και προωθεί την επιστημονική έρευνα και την παραγωγή καινοτομίας.

Το Παρατηρητήριο του ΣΕΒ για τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό εκπόνησε την παρούσα μελέτη με σκοπό να αναδείξει τις ωφέλειες του ψηφιακού μετασχηματισμού στον τομέα της Υγείας για τους πολίτες και τη δημόσια διοίκηση, και τις ευκαιρίες που προκύπτουν για τη δημιουργία αξίας στην οικονομία, αλλά και την κοινωνία σε τέσσερις βασικούς πυλώνες.

Υπηρεσίες τηλεϊατρικής

Οι υπηρεσίες τηλεϊατρικής μπορούν να επιφέρουν σειρά ωφελειών για ασθενείς και συστήματα υγείας όπως: 23% αποτελεσματικότερη θεραπεία στα επείγοντα περιστατικά, 70% χαμηλότερο κόστος παροχής υπηρεσιών, 17,7% λιγότερες ημέρες νοσηλείας ανά ασθενή, και 4,8% λιγότερες νοσηλείες ανά 1.000 ασθενείς. Επίσης, διευκολύνουν την πρόσβαση των πολιτών στο Σύστημα Υγείας με δυσκολία φυσικής παρουσίας, βελτιώνουν την ιατρική περίθαλψη και αναβαθμίζουν την ποιότητα ζωής. Ήδη, 9 στους 10 πολίτες διεθνώς, δηλώνουν ικανοποιημένοι από υπηρεσίες τηλε-ραντεβού με γιατρούς.

Στην Ελλάδα, οι υπηρεσίες τηλεϊατρικής έχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης μέσα από την επέκταση τους και σε νέες περιοχές πέρα από κάποια νησιά της 2ης ΥΠΕ (νησιά Αιγαίου πλην Κρήτης και Σποράδων). Η επέκταση των υπηρεσιών πρέπει να συνοδευτεί από την κατοχύρωση θεσμικού πλαισίου, και για τους ιδιώτες παρόχους (νομική κατοχύρωση ιατρικής πράξης από απόσταση, αναγνώριση από τον ΕΟΠΥΥ των σχετικών δαπανών, κ.λπ.), ώστε να καλυφθούν τα θεσμικά κενά και να διευκρινιστούν οι ασάφειες της αγοράς.

Ψηφιακά εργαλεία & εφαρμογές

Η χρήση εργαλείων όπως τα health apps και τα digital therapeutics προσφέρει 40% μεγαλύτερη ακρίβεια στη μέτρηση ζαχάρου και εξοικονόμηση €50 δισ. το χρόνο στα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας μέσω πρώιμης διάγνωσης, επιτρέποντας σε ασθενείς και τους φροντιστές τους να τα χειρίζονται οι ίδιοι, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής των ασθενών τους, μειώνοντας τις εισαγωγές στα νοσοκομεία και συντομεύοντας τη διάρκεια νοσηλείας.

Ωστόσο, καθώς η χρήση τους στην Ελλάδα είναι περιορισμένη, προτείνεται η ανάπτυξη νέου ρυθμιστικού πλαισίου, το οποίο, μεταξύ άλλων, να καθιερώνει μηχανισμό αξιολόγησης και αποζημίωσης των εργαλείων αυτών, ώστε η αγορά να διευρυνθεί ταχύτερα.

Δεδομένα υγείας

Η αξιοποίηση των δεδομένων υγείας μειώνει κατά 33% τους θανάτους από καρδιακές παθήσεις, κατά 50% τους θανάτους από HIV, κατά 50% τους θανάτους από σηψαιμία και κατά 67% τα περιστατικά έλκους κατάκλισης, προσφέροντας στους πολίτες εξατομικευμένη και ακριβέστερη διάγνωση και θεραπεία. Επιπλέον, ενισχύει την έρευνα & καινοτομία στις επιστήμες υγείας, ενώ κάθε €1 εκ. επένδυσης σε ένα κέντρο αριστείας δεδομένων υγείας, συνεισφέρει άμεσα €956 χιλ. στο ΑΕΠ της χώρας.

Τα δεδομένα υγείας στην Ελλάδα συλλέγονται μέσω ενός εκτενούς οικοσυστήματος, το οποίο περιλαμβάνει αρκετά ηλεκτρονικά συστήματα και αποθετήρια οργανισμών και φορέων του δημόσιου κυρίως τομέα. Ωστόσο, ακόμα δεν έχει προχωρήσει η δευτερογενής αξιοποίηση. Επομένως, προτείνεται η ανάπτυξη στρατηγικής και αντίστοιχου ρυθμιστικού πλαισίου, καθώς και η δημιουργία ενός αποθετηρίου δεδομένων υγείας, με σαφείς προδιαγραφές και προϋποθέσεις λειτουργίας.

Έξυπνα νοσοκομεία ή τα νοσοκομεία του μέλλοντος

Τα έξυπνα νοσοκομεία θα βελτιώνουν την εμπειρία ασθενούς έως και 95%, παρέχοντας άμεσες, γρήγορες και ποιοτικές υπηρεσίες, εφαρμόζοντας την πλέον ενδεδειγμένη θεραπευτική αντιμετώπιση και παρέχοντας περίθαλψη στις κατοικίες των ασθενών, μειώνοντας παράλληλα τις μη επείγουσες εισαγωγές.

Στην Ελλάδα η παρουσία έξυπνων νοσοκομείων, είναι ακόμα περιορισμένη (π.χ. βήματα σε αυτή την κατεύθυνση στο ΓΝ «Παπαγεωργίου» Θεσσαλονίκης), όμως υπάρχει σχεδιασμός για τη μετατροπή κάποιων μονάδων σε έξυπνες. Στην κατεύθυνση αυτή, προτείνεται η διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για τη μετατροπή νοσοκομείων του ΕΣΥ σε έξυπνα, βασισμένης σε 4 Πυλώνες: ανάπτυξη υπηρεσιών εξυπηρέτησης του πολίτη, ψηφιοποίηση εσωτερικών διαδικασιών, ανάπτυξη διαλειτουργικότητας με συστήματα άλλων φορέων και αξιοποίηση δεδομένων.

Οι διεθνείς τάσεις στην ψηφιακή υγεία (mega-trends)

Τα τελευταία χρόνια, η υιοθέτηση ψηφιακών λύσεων στον κλάδο της υγείας εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς (Παγκόσμια Σύνοδος για την Υγεία, 2022), διαμορφώνοντας τη λεγόμενη ψηφιακή υγεία (eHealth), μετάβαση που ενισχύεται από την ανάπτυξη ιατρικών τεχνολογιών (medtech) και τη σημαντική αύξηση του όγκου και εύρους των δεδομένων υγείας. Σε διεθνές επίπεδο, οι τάσεις αυτές την επόμενη δεκαετία θα αλλάξουν ριζικά τη φυσιογνωμία του κλάδου, οδηγώντας σε ένα μοντέλο θεμελιωμένο στις ψηφιακές τεχνολογίες, την απομακρυσμένη παροχή υπηρεσιών και την αξιοποίηση των δεδομένων.

Η ψηφιακή υγεία, με επίκεντρο τον άνθρωπο, μεταμορφώνει τον τρόπο παροχής υπηρεσιών και πρόσβασης σε αυτές. Διασυνδέει ιατρικό εξοπλισμό, ψηφιακές εφαρμογές, «φορετές» συσκευές, βάσεις δεδομένων και πληροφοριακά συστήματα, προσφέροντας αναβαθμισμένες υπηρεσίες υγείας προς τους πολίτες, με κύρια χαρακτηριστικά την εξατομίκευση, την άνεση και την αμεσότητα.

Η τάση προς την ψηφιακή υγεία ενισχύθηκε σημαντικά κατά την περίοδο της πανδημίας, λόγω αυξημένης ζήτησης για εργαλεία και λύσεις που επιτρέπουν στους πολίτες να λαμβάνουν ιατρικές υπηρεσίες και περίθαλψη απομακρυσμένα (υπηρεσίες τηλεϊατρικής, «φορετές» συσκευές, εφαρμογές υγείας στα κινητά τηλέφωνα, βιομετρικούς αισθητήρες, κ.α.)

Παράλληλα, βελτιώνεται η δυνατότητα συλλογής και αξιοποίησης των δεδομένων υγείας, με τα νοσοκομεία να εξελίσσονται σε «έξυπνες» μονάδες, οι οποίες μέσω των ηλεκτρονικών φακέλων υγείας θα λαμβάνουν και θα διοχετεύουν δεδομένα στα εθνικά συστήματα.

Την επόμενη δεκαετία, τα συστήματα και οι δομές υγείας θα εστιάσουν στην υιοθέτηση τεχνολογιών αιχμής όπως το Διαδίκτυο των Ιατρικών Συσκευών (Internet οf Medical Things-IoMΤ: διασύνδεση ιατρικών συσκευών-ασθενών-γιατρών) και η Τεχνητή Νοημοσύνη. Στο πλαίσιο αυτό, η χρήση αλγορίθμων μηχανικής μάθησης επεκτείνεται, παρέχοντας λύσεις για πρώιμη διάγνωση, εξατομικευμένη θεραπεία, λήψη ιατρικών αποφάσεων, προβλέψεις βάσει ανάλυσης δεδομένων πληθυσμών, εξαγωγή συμπερασμάτων από δεδομένα ασθενών, οργάνωση υπηρεσιών και διαχείριση ασθενών.

Στη χώρα μας υπάρχει ένα ευρύ πεδίο δυνατοτήτων αξιοποίησης ψηφιακών λύσεων τηλεϊατρικής, εφαρμογών και «φορετών» συσκευών (wearables), «ψηφιακής θεραπευτικής» (digital therapeutics), έξυπνων νοσοκομείων και ιατρικών δεδομένων. Είναι λύσεις που μπορούν να εξυπηρετήσουν αποτελεσματικά τις ανάγκες υγείας πληθυσμών που χαρακτηρίζονται από γήρανση, χρόνιες παθήσεις, δυσκολίες πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας και ελλείψεις σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Οι συνθήκες αυτές εντοπίζονται και στην Ελλάδα, όπου η συμμετοχή της ηλικιακής ομάδας 65+ αναμένεται να ξεπεράσει το 25% του πληθυσμού το 2030 (ΕΛΣΤΑΤ) και η γήρανση να επιβαρύνει το κόστος υγείας κατά 5% ετησίως – όπως και στην υπόλοιπη ΕΕ. Παράλληλα, η γεωγραφία της Ελλάδας συνιστά επιπλέον παράγοντα για τη διευρυμένη παροχή και χρήση λύσεων ψηφιακής υγείας, που θα καλύπτει τις ανάγκες των νησιωτικών και απομακρυσμένων κοινοτήτων της ηπειρωτικής χώρας.

Ποιες είναι, λοιπόν, οι ειδικότερες τάσεις σε κάθε ένα από τα mega-trends της ψηφιακής υγείας, και ποιες είναι οι ωφέλειες που μπορεί να καρπωθούν οι Έλληνες πολίτες από τη διευρυμένη υιοθέτηση ψηφιακών εφαρμογών και πρακτικών στο πλαίσιο της μετάβασης προς την Υγεία 2.0; Πόσο έτοιμη είναι η Ελλάδα να προχωρήσει σε βήματα προς την κατεύθυνση της τηλεϊατρικής, των ψηφιακών εφαρμογών, των digital therapeutics και την αξιοποίηση των δεδομένων υγείας, και ποια είναι τα βήματα που μπορεί να ακολουθήσει για να επιταχύνει το βηματισμό της;

Τηλεϊατρική

Η τηλεϊατρική είναι η εξ αποστάσεως (π.χ. μέσω τηλεφωνικής κλήσης, βιντεοκλήσης ή online πλατφορμών) παροχή υπηρεσιών ιατρικής γνωμάτευσης, παρακολούθησης και φροντίδας, μέσα από μια άμεση γραμμή επικοινωνίας ανάμεσα στον πολίτη/ασθενή και σε έναν γιατρό/επαγγελματία υγείας. Οι υπηρεσίες τηλεϊατρικής βασίζονται σε τηλεπικοινωνίες, σε εργαλεία απομακρυσμένης παρακολούθησης ασθενών (π.χ. «φορετές» συσκευές – wearables), σε εφαρμογές υγείας για κινητές συσκευές (mobile health apps), θεραπευτικές πλατφόρμες (Digital Therapeutics – DTx).

Οφέλη

Για τους πολίτες/ασθενείς:

• 9 στους 10 πολίτες δηλώνουν ικανοποιημένοι από υπηρεσίες τηλε-ραντεβού με γιατρούς, αξιολογώντας θετικά την ποιότητα και ευχρηστία των υπηρεσιών, και θεωρώντας τις υπηρεσίες τόσο καλές όσο και στα ραντεβού με φυσική παρουσία
• Δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας από πολίτες με δυσκολία φυσικής παρουσίας
• Βελτίωση της ιατρικής περίθαλψης, ιδιαίτερα στην νησιωτική και ακριτική Ελλάδα
• Εξοικονόμηση κόστους και χρόνου
• Βελτίωση ποιότητας ζωής

Για τους επαγγελματίες υγείας:

• Αύξηση παραγωγικότητας και αποτελεσματικότητας με παράλληλη μείωση φόρτου εργασίας για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό εντός των νοσοκομείων
• Περιορισμός χρονοβόρων μετακινήσεων στις οικίες των ασθενών
• 23% αποτελεσματικότερη θεραπεία στα επείγοντα περιστατικά.

Για το σύστημα υγείας:

• 23% αποτελεσματικότερη θεραπεία στα επείγοντα περιστατικά με εφαρμογή τηλεϊατρικής, διευκολύνοντας την προσωποποιημένη θεραπεία
• 70% μικρότερο κόστος για την παροχή εξ’ αποστάσεως υπηρεσιών υγείας, σε σύγκριση με το μέσο κόστος μιας τυπικής ιατρικής συνεδρίας με φυσική παρουσία
• Αποσυμφόρηση της κίνησης στα νοσοκομεία, με μ.ο. 4,8% λιγότερες νοσηλείες ανά 1.000 ασθενείς, και 17,7% μείωση των ημερών νοσηλείας ανά ασθενή της
• Εξοικονόμηση δημόσιων δαπανών υγείας και απελευθέρωση πόρων
• Ενίσχυση της προσβασιμότητας και συμπερίληψης στο σύστημα υγείας

Συμπεριληπτικότητα στην πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας:

• 70% μικρότερο κόστος εξ’ αποστάσεως υπηρεσιών υγείας, vs μέσο κόστος μιας τυπικής ιατρικής συνεδρίας με φυσική παρουσία.
• 4,8% λιγότερες νοσηλείες ανά 1.000 ασθενείς και 17,7% μείωση των ημερών νοσηλείας ανά ασθενή.

Διεθνείς τάσεις

Η τηλεϊατρική αναπτύσσεται καθώς διευκολύνει την εξυπηρέτηση όλων των πολιτών αλλά και αποσυμφορεί δομές των συστημάτων υγείας. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, σε 10 χρόνια η τηλεϊατρική θα μπορούσε να αποτελέσει το κυριότερο κανάλι παροχής υπηρεσιών πρωτοβάθμιας υγείας, υπό την προϋπόθεση ότι θα ληφθούν υποστηρικτικές πολιτικές (π.χ. ένταξη στην κατηγορία υπηρεσιών που αποζημιώνονται, κάτι που σε αρκετές χώρες ακόμα δεν έχει γίνει).

Βέλτιστες πρακτικές

Ηνωμένο Βασίλειο: Δίκτυο τηλεϊατρικής Immedicare για άτομα τρίτης ηλικίας

Το δίκτυο Immedicare, κοινοπραξία δημόσιου (NHS) και ιδιωτικού τομέα, φέρνει σε real-time επαφή, μέσω ενός ψηφιακού hub και video τεχνολογιών τηλεσυμβουλευτικής, το προσωπικό των οίκων ευγηρίας με επαγγελματίες υγείας του NHS. Ο κλινικός «εκτιμητής» αξιολογεί την κατάσταση του ασθενούς μέσω video, και έχοντας πρόσβαση στον ηλεκτρονικό του φάκελο, αποφασίζει αν χρειάζεται επίσκεψη γιατρού, εισαγωγή σε νοσοκομείο, ή αν η περίπτωση μπορεί να διευθετηθεί απομακρυσμένα. Μέχρι στιγμής, έχουν διεξαχθεί 200.000 ψηφιακές συνεδρίες και υποστηρίζονται 1.500 οίκοι ευγηρίας. Το δίκτυο έχει συμβάλει στην αποδοτικότερη αξιοποίηση του προσωπικού των μονάδων, στην ικανοποίηση των ασθενών και τη μείωση των μη απαραίτητων εισαγωγών σε νοσοκομεία έως και 60-70%, σύμφωνα με καταγραφή στο Λίβερπουλ.

Δανία: Δίκτυο τηλεϊατρικής TeleCare North για ασθενείς με πνευμονοπάθεια

Το δίκτυο τηλεϊατρικής TeleCare North λειτουργεί από το 2013 στις βόρειες περιοχές της χώρας, ως προϊόν συνεργασίας μεταξύ κράτους, περιφέρειας, δήμων και γιατρών. Παρέχει διαρκή κατ’ οίκον παρακολούθηση σε ασθενείς με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και καρδιακή ανεπάρκεια, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να επιβλέπουν οι ίδιοι την κατάσταση της υγείας τους στο σπίτι. Μέχρι σήμερα έχουν ενταχθεί 1.400 ασθενείς. Το 62% αυτών αναφέρουν ότι ελέγχουν καλύτερα την ασθένειά τους, ενώ οι μισοί αναγνώρισαν έγκαιρα επικίνδυνα συμπτώματα και έδρασαν προληπτικά. Συγχρόνως, ο αριθμός και η διάρκεια των νοσηλειών μειώθηκαν κατά 11% και 20% αντίστοιχα.

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Από το 2016 λειτουργεί το Εθνικό Δίκτυο Τηλεϊατρικής (ΕΔΙΤ) στη 2η ΥΠΕ (νησιά Αιγαίου πλην Κρήτης και Σποράδων), με 57 Σταθμούς Τηλεϊατρικής Ιατρού Ασθενούς (ΣΤΙΑ), 14 Σταθμούς Τηλεϊατρικής Ιατρού Συμβούλου (ΣΤΙΣ), Εκπαιδευτικό Κέντρο και Κέντρο Δεδομένων. Μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί περισσότερα από 10.000 ραντεβού τηλεϊατρικής σε 10 διαφορετικές ειδικότητες, με τη συνεργασία 200 πιστοποιημένων ιατρών και νοσηλευτών του ΕΣΥ.

Προσεχώς, αναμένεται η αναβάθμιση του δικτύου στη 2η ΥΠΕ και η επέκτασή του στις υπόλοιπες περιφέρειες με 305 νέους ΣΤΙΑ και 35 νέους ΣΤΙΣ (Βλ. Παράρτημα Γ), ώστε να καλύπτεται το σύνολο της χώρας με υπηρεσίες τηλεδιάγνωσης, τηλεψυχιατρικής, κατ’ οίκον παρακολούθησης, τηλεδιάσκεψης και τηλεκπαίδευσης. Προβλέπεται επίσης να αναπτυχθεί διαλειτουργικότητα με το υφιστάμενο κέντρο δεδομένων του δικτύου και με άλλα συστήματα.

Πλέον του ΕΔΙΤ, σε επίπεδο ιδιωτικής πρωτοβουλίας λειτουργεί το πρόγραμμα τηλεϊατρικής του Ιδρύματος Vodafone, μέσω συνεργασίας με το Ιατρικό Κέντρο Αθηνών. Το δίκτυο παρέχει δωρεάν προληπτικές εξετάσεις σε ασθενείς 100 απομακρυσμένων περιοχών (καρδιογράφημα, σπιρομέτρηση, οξυμετρία, μέτρηση πίεσης και σακχάρου, γυναικολογικός έλεγχος, κ.α.). Σε περίπτωση που ο γενικός/αγροτικός γιατρός αποφασίσει ότι χρειάζεται συμβουλευτική γνωμάτευση, αποστέλλει τις εξετάσεις σε ειδικευμένους γιατρούς του Ιατρικού Κέντρου μέσω του δικτύου της Vodafone. Ακολούθως, οι γιατροί παρέχουν γνωμάτευση άμεσα, με τον ίδιο τρόπο. Η συνεργασία επιτρέπει τη δημιουργία ηλεκτρονικού φακέλου ασθενών, ενώ παρέχει δυνατότητα εκτίμησης καρδιαγγειακού ή άλλου κινδύνου, όπως και τον προσδιορισμό της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής. Από το 2008, έχουν πραγματοποιηθεί περισσότερες από 55.000 εξετάσεις σε Περιφερειακά Ιατρεία ή Κέντρα Υγείας απομακρυσμένων περιοχών.

Εργαλεία ψηφιακής υγείας

Η τηλεϊατρική συνδυάζεται με την αυξανόμενη χρήση εργαλείων (εφαρμογές υγείας, κινητές ή/και «φορετές» συσκευές και λοιπές ψηφιακές πλατφόρμες και συσκευές) που συλλέγουν και επεξεργάζονται δεδομένα υγείας. Αποτελούν σημαντική πηγή δεδομένων και διευκολύνουν την πρώιμη διάγνωση ασθενειών, προσφέροντας ευχρηστία, χαμηλό κόστος και διάγνωση σε αληθινό χρόνο.

Οι εφαρμογές υγείας (health apps) «τρέχουν» κυρίως σε φορητές συσκευές (wearables όπως fitness trackers ή smartwatches) και δίνουν τη δυνατότητα στους χρήστες να παρακολουθούν και να διαχειρίζονται την κατάσταση της υγείας τους.

Οι ψηφιακές θεραπείες ή ψηφιακή τηλεθεραπευτική (Digital Therapeutics – DTx) αξιοποιούν ψηφιακές πλατφόρμες και συσκευές παρακολούθησης για την πρόσβαση των πολιτών σε ιατρική φροντίδα. Χρησιμοποιούν λογισμικό ως μέσο πρόληψης και διαχείρισης ασθενειών/παθήσεων, σε συνδυασμό με εξοπλισμό (φορητές συσκευές, apps, αισθητήρες, τεχνολογίες VR και IoT και άλλα εργαλεία) για να συλλέγουν και να επεξεργάζονται πληροφορίες και να αλληλοεπιδρούν με το χρήστη. Χρησιμοποιούνται είτε αυτόνομα, είτε σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή και συμβατικές θεραπευτικές μεθόδους, έχουν αποδεδειγμένο κλινικό όφελος και είναι εύκολα παραμετροποιήσιμες στις ανάγκες του χρήστη.

Οφέλη

Για τους πολίτες/ασθενείς:

• Διευκόλυνση ασθενών και φροντιστών να χειρίζονται την υγεία τους
• Αναβάθμιση ποιότητας ζωής του χρήστη
• 40% μεγαλύτερη ακρίβεια στη μέτρηση ζαχάρου: με τη βοήθεια Τεχνητής Νοημοσύνης, τα wearables που παρακολουθούν τα επίπεδα ζάχαρου στο αίμα 24/7, προβλέπουν τα κατώτερα και ανώτερα επίπεδα και παρέχουν έγκαιρα οδηγίες στους χρήστες

Για τους επαγγελματίες υγείας:

• Μειωμένες εισαγωγές στα νοσοκομεία και συντομότερη διαμονή
• Λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων μέσω της διαχρονικής ηλεκτρονικής καταγραφής πληροφοριών υγείας των ασθενών

Για το σύστημα υγείας:

• €46,6-50,6 δισ. μείωση δαπανών στα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας
• Αυξημένη πρόληψη υγείας πληθυσμού με χαμηλό κόστος
• Καλύτερη αντιμετώπιση και πιο στενή παρακολούθηση εξέλιξης επιδημιών

Διεθνείς τάσεις

Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπολογίζεται ότι κυκλοφορούν πάνω από 350.000 ψηφιακές εφαρμογές υγείας (health apps) (Δ2). Αν και την περίοδο 2016-2020, δημιουργούνταν πάνω από 250 νέα apps την ημέρα, η χρήση συγκεντρώνεται πλέον σε μόλις 110 εφαρμογές, που απαρτίζουν το 50% των συνολικών downloads (>10 εκ. downloads έκαστο).

Το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς (57%) καταλαμβάνουν οι εφαρμογές ευεξίας (wellness: γυμναστική, φυσική κατάσταση, υγιεινή διατροφή, κ.α.). Ωστόσο, ο ανταγωνισμός συγκεντρώνεται στις εφαρμογές διαχείρισης υγείας (health condition management), οι οποίες πλέον κατέχουν το 43% της αγοράς, έναντι 28% το 2015.

Ως προς τα wearables, στην αγορά κυκλοφορούν πάνω από 380 συσκευές για καταναλωτές. Από αυτές, 55% μετρούν καρδιακούς παλμούς, βήματα, απόσταση που διανύει ο χρήστης και θερμίδες, με τη βοήθεια ψηφιακών βιοδεικτών.

Η ταχύτατη εξέλιξη των ψηφιακών τεχνολογιών οδηγεί πολυάριθμες νεοφυείς επιχειρήσεις και μεγάλους τεχνολογικούς ομίλους σε έναν αγώνα δρόμου για την ανάπτυξη ψηφιακών εφαρμογών που βοηθούν στη διαχείριση χρόνιων παθήσεων.

Αυξανόμενο ενδιαφέρον συγκεντρώνει και ο καινοτόμος τομέας των Digital Therapeutics. Μέχρι στιγμής, η αγορά βρίσκεται σε αρχικό στάδιο ανάπτυξης, με το μεγαλύτερο μέρος της να καταλαμβάνεται από εφαρμογές για ψυχιατρικές και νευρολογικές παθήσεις (37% και 31% αντίστοιχα). Συνήθως, για την κυκλοφορία των εφαρμογών απαιτείται αδειοδότηση από αρμόδιο φορέα, καθώς και συνταγογράφηση.

Τέλος, στην αγορά κυκλοφορούν και άλλες λύσεις, όπως online διαδραστικά προγράμματα (digital care programs), οικιακοί βοηθοί, βιομετρικοί αισθητήρες, κ.α.

Βέλτιστες πρακτικές

Γερμανία: Συνταγογράφηση και αποζημίωση χρήσης ψηφιακών εφαρμογών (apps)

Η χώρα πρωτοπορεί στην αποζημίωση της χρήσης digital apps και therapeutics (DiGA), έχοντας σχετική νομοθεσία (Digital Healthcare Act) από το 2019. Οι πολίτες μπορούν να λαμβάνουν υπηρεσίες μέσω των εργαλείων αυτών κατόπιν συνταγογράφησης και να αποζημιώνονται από το σύστημα υγείας. Προϋπόθεση αποτελεί ο χαρακτηρισμός ενός app ως DiGA, κατόπιν αξιολόγησης από το Federal Institute for Drugs and Medical Devices (BfArM) και εγγραφής του στη σχετική λίστα. Η διαδικασία είναι fast-track και ξεκινάει με αίτηση του κατασκευαστή στο σχετικό portal και τη συμπλήρωση φακέλου. Στη συνέχεια το BfArM αξιολογεί το φάκελο εντός 3 μηνών. Μέχρι σήμερα, στη λίστα DiGA έχουν ενταχθεί 54 apps, ενώ σταδιακά η χρήση τους αυξάνεται (το πρώτο εξάμηνο του 2022, οι τρεις μεγαλύτερες ασφαλιστικές εταιρείες έδωσαν πάνω από 40.000 κωδικούς πρόσβασης στους πελάτες τους).

H χρήση εργαλείων όπως τα Health Apps και τα Digital Therapeutics στη χώρα μας είναι περιορισμένη, καθώς το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο (ΥΑ 130648/2009, ΥΑ 1348/2004) δεν είναι εναρμονισμένο με το νέο Κανονισμό περί Ιατροτεχνολογικών Προϊόντων 2017/745 (MDR – Medical Device Regulation), παρουσιάζοντας έτσι αρρύθμιστα κενά.

Από τη στιγμή που τα εργαλεία αυτά δεν μπορούν να αξιοποιηθούν στην ελληνική αγορά, οι εταιρείες που τα αναπτύσσουν (κυρίως startups) προσανατολίζονται σε αγορές του εξωτερικού. Σύμφωνα μάλιστα με έρευνα πεδίου του ΣΕΒ, εμπορική προτεραιότητα για το 90% των εταιρειών αποτελεί η αναζήτηση πωλήσεων σε φαρμακοβιομηχανίες άλλων χωρών (εδώ).

Οικοσύστημα καινοτομίας

Στην Ελλάδα, λειτουργεί ένα δραστήριο οικοσύστημα καινοτομίας στο χώρο των εργαλείων ψηφιακής υγείας, με σημαντική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Σήμερα, στο Elevate Greece, είναι εγγεγραμμένες 113 startups που δραστηριοποιούνται στο χώρο των βιοεπιστημών (healthtech, medtech, biotech), αποτελώντας την πολυπληθέστερη κατηγορία με 14,7% του συνόλου. Οι περισσότερες από τις μισές υλοποιούν εφαρμογές και εργαλεία ψηφιακής υγείας, κυρίως για τη διαχείριση νοσημάτων, τηλεϊατρική και ευεξία (εδώ)

Ψηφιακά δεδομένα υγείας

Η ψηφιοποίηση του συστήματος υγείας και των νοσοκομείων, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση ψηφιακών εφαρμογών και υπηρεσιών τηλειατρικής, οδηγεί στη δημιουργία μεγάλου όγκου δεδομένων υγείας. Τα δεδομένα αυτά περιλαμβάνουν κυρίως κλινικές, βιομετρικές και συνταγογραφικές πληροφορίες, δημογραφικά χαρακτηριστικά, κ.α. και προέρχονται από διάφορες πηγές. Η συστηματική αξιοποίησή τους είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την έρευνα, την επιδημιολογία, την αγορά φαρμάκων και το σύστημα υγείας ευρύτερα.

Οφέλη

Για τους πολίτες/ασθενείς:

• Εξατομικευμένη και ακριβέστερη διάγνωση και θεραπεία
• Εφαρμογή αποτελεσματικότερων θεραπευτικών πρωτοκόλλων
• Έγκυρη και ακριβής πληροφόρηση για την κατάσταση της υγείας τους
• Αναβάθμιση της εμπειρίας περίθαλψης και αύξηση της ελευθερίας κινήσεων του ασθενούς.

Για τους επαγγελματίες υγείας:

• Βελτιωμένη διαγνωστική ικανότητα και παροχή αποτελεσματικής θεραπείας
• Εύκολη αξιοποίηση/αξιολόγηση δεδομένων μέσα από εφαρμογές ΤΝ

Για την έρευνα:

• Ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας στις επιστήμες της υγείας
• Εξαγωγή ασφαλέστερων συμπερασμάτων με τη βελτιστοποίηση των μεθοδολογιών των κλινικών ερευνών και της διαδικασίας ανάπτυξης νέων φαρμάκων, με εξοικονόμηση κόστους
• Εξαγωγή εγκυρότερων συμπερασμάτων μέσω της δυνατότητας επιλογής μεγαλύτερων, πιο αντιπροσωπευτικών δειγμάτων

Για το σύστημα υγείας:

• Αυξημένη πρόληψη υγείας του πληθυσμού λόγω της δυνατότητας καλύτερης κατανόησης μοτίβων και τάσεων των χρόνιων ασθενειών
• Προτεραιοποίηση υγειονομικών αναγκών
• Αποδοτικότερη λειτουργία των μονάδων υγείας, βέλτιστη αξιοποίηση πόρων και μείωση κόστους
• Ολιστική παρακολούθηση κρουσμάτων εν μέσω επιδημιών και δυνατότητα αντίδρασης με την υιοθέτηση μοντέλων προσομοίωσης (παραγωγή σχεδίων δράσης σε διαφορετικά σενάρια)

Διεθνείς τάσεις

Τα τελευταία χρόνια η αύξηση των δεδομένων υγείας είναι εκθετική. Ολοένα και περισσότερες πληροφορίες για την υγεία μας συλλέγονται από τους ηλεκτρονικούς ιατρικούς φακέλους, τις ιατρικές / διαγνωστικές εξετάσεις, τους ασφαλιστικούς οργανισμούς, αλλά και τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των health apps και wearables που κυκλοφορούν.

Σήμερα, το 30% του συνολικού όγκου δεδομένων παγκοσμίως προέρχεται από το χώρο των υπηρεσιών υγείας. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 2025, τα δεδομένα υγείας θα αυξάνονται κατά 36% το χρόνο, ρυθμός αρκετά ταχύτερος σε σχέση με τα δεδομένα της μεταποίησης, των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και της ενημέρωσης / ψυχαγωγίας (Δ5).

Τα τελευταία χρόνια η αύξηση των δεδομένων υγείας είναι εκθετική. Ολοένα και περισσότερες πληροφορίες για την υγεία μας συλλέγονται από τους ηλεκτρονικούς ιατρικούς φακέλους, τις ιατρικές / διαγνωστικές εξετάσεις, τους ασφαλιστικούς οργανισμούς, αλλά και τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των health apps και wearables που κυκλοφορούν.

Σήμερα, το 30% του συνολικού όγκου δεδομένων παγκοσμίως προέρχεται από το χώρο των υπηρεσιών υγείας. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 2025, τα δεδομένα υγείας θα αυξάνονται κατά 36% το χρόνο, ρυθμός αρκετά ταχύτερος σε σχέση με τα δεδομένα της μεταποίησης, των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και της ενημέρωσης / ψυχαγωγίας.

Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες ήδη συλλέγουν και αναλύουν συνδυαστικά δεδομένα από μητρώα ασθενών, ηλεκτρονικούς φακέλους, συστήματα νοσοκομείων και κλινικές μελέτες. Στη συνέχεια, τα αξιοποιούν για διάφορους σκοπούς όπως: λήψη αποφάσεων για τη λειτουργία του συστήματος υγείας και παρακολούθηση σπάνιων κυρίως ασθενειών, για τις οποίες δεν είναι δυνατή η διενέργεια τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών.

Σε ρυθμιστικό επίπεδο στην Ευρώπη, προτεραιότητα αποτελεί η ψηφιοποίηση και διασύνδεση των -ανομοιογενών- συστημάτων υγείας των κρατών-μελών μέσω του Κανονισμού για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων Υγείας (European Health Data Space – EHDS). Πρόκειται για ένα ενιαίο πλαίσιο κανόνων, προτύπων / πρακτικών, υποδομών και αρχών διακυβέρνησης με απώτερο στόχο την παροχή διασυνοριακών υπηρεσιών υγείας σε όλοόπωςους Ευρωπαίους πολίτες, ανεξάρτητα από τη χώρα στην οποία βρίσκονται.

Σε εφαρμογή αυτού, οι υπηρεσίες ψηφιακής συνταγογράφησης και πρόσβασης στην περίληψη του φακέλου ασθενούς παρέχονται μέσα από την πλατφόρμα eHealth Digital Service Infrastructure (eHDSI), με ορίζοντα υλοποίησης το 2025 για 25 χώρες-μέλη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η πλατφόρμα έχει τις υποδομές για την ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ κρατών με τρόπο ασφαλή, αποτελεσματικό και διαλειτουργικό, μέσα από κοινές υποδομές ΤΠΕ και οριζόντιες υπηρεσίες (π.χ. ορολογία, διαλειτουργικότητα, πρότυπα, κ.λπ.). Βασικές υπηρεσίες έχουν ήδη αρχίσει να συνδέονται διασυνοριακά, με χρηματοδότηση μέσω των Connecting Europe Facility Telecom Programme (2015-2020) και EU4Health Programme (2021-2027), που διαθέτει προϋπολογισμό €5,3 δισ.

Βέλτιστες πρακτικές

Φινλανδία: Δευτερογενής χρήση δεδομένων υγείας

Η χώρα από το 2019 διαθέτει νομοθεσία που ρυθμίζει τη δευτερογενή χρήση των δεδομένων (Act on the Secondary Use of Health and Social Data). Στα πλαίσια αυτά, ο οργανισμός Findata επιτρέπει την χρήση κοινωνικών και άλλων RWD υγείας, βελτιστοποιώντας και επιταχύνοντας τη διαδικασία συγκέντρωσης και χρήσης των δεδομένων αυτών, διευκολύνοντας την πρόσβαση των ενδιαφερόμενων μερών, και διατηρώντας παράλληλα την ασφάλεια των δεδομένων των πολιτών. Η πρωτοβουλία έχει συμβάλει στην ανάπτυξη ερευνητικών κυρίως πρωτοβουλιών (το 95% των αιτήσεων αφορούν άδειες χρήσης δεδομένων για επιστημονικές έρευνες).

Σουηδία: Συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στην έρευνα

Το ακαδημαϊκό ερευνητικό ινστιτούτο Karolinska, σε συνεργασία με τη βιομηχανία, ερευνά συνεχώς νέες μεθόδους αξιοποίησης των Real World Data (RWD) για την παραγωγή επιστημονικής γνώσης όπως ο χώρο της υγείας (εδώ), σε τομείς όπως φέροντος όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, η ογκολογία, η νόσος του Αλτσχάιμερ, ο διαβήτης και η ηπατίτιδα C. Μέχρι τον Οκτώβριο 2022, η συνεργασία είχε ολοκληρώσει 10 ερευνητικά έργα, ενώ άλλα 10 βρίσκονται σε εξέλιξη.

Ισραήλ: Αξιοποίηση δεδομένων υγείας από κέντρο ερευνών

Ο επιστημονικός οργανισμός Maccabitech, αξιοποιώντας RWD από 4 εκ. ιατρικούς φακέλους και μητρώα (καλύπτουν ορίζοντα 30 ετών) με τεχνολογίες ανάλυσης υψηλής ποιότητας σε συνεργασία με αναγνωρισμένους επιστήμονες, ερευνητές, ακαδημαϊκούς και εταιρείες, παράγει RWE και αναπτύσσει κλινικούς αλγόριθμους και θεραπευτικά πρωτόκολλα για διάφορες νοσολογικές κατηγορίες.

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα έχει σχηματιστεί ένα εκτενές οικοσύστημα συλλογής δεδομένων υγείας. Περιλαμβάνει αρκετά ηλεκτρονικά συστήματα και αποθετήρια οργανισμών και φορέων του δημόσιου κυρίως τομέα (Σύστημα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης της ΗΔΙΚΑ, Business Intelligence του Υπουργείου Υγείας, ΕΟΠΥΥ, ΕΟΦ, ΕΟΔΥΥ, ΚΕΤΕΚΝΥ, ΕΛΣΤΑΤ, ΕΔΥΤΕ, ΟΔΙΠΥ, κ.α.). Σύμφωνα με τη Eurostat, πλέον το 38% του πληθυσμού της χώρας έχει online πρόσβαση σε προσωπικούς φακέλους υγείας (Δ6), έναντι μόλις 5,9% το 2020. Βάσει του ποσοστού αυτού η Ελλάδα βρίσκεται στην 11η θέση, υπερβαίνοντας τον ευρωπαϊκό μ.ο. (24,4%).

Συνολικά, στο ηλεκτρονικό σύστημα του τομέα υγείας είναι διασυνδεδεμένοι 11 εκ. πολίτες, 60.000 γιατροί που συνταγογραφούν (σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα), 11.000 φαρμακεία, καθώς και εξωτερικά ιατρεία νοσοκομείων και πάροχοι υγείας και διαγνωστικών υπηρεσιών.

Μεγάλος όγκος δεδομένων προέρχεται από το Σύστημα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης (ΣΗΣ), όπου κάθε μήνα καταχωρούνται από γιατρούς και επαγγελματίες υγείας 7 εκ. συνταγές και 3 εκ. παραπεμπτικά. Αποτελεί τον κυριότερο «τροφοδότη» του Ατομικού Ηλεκτρονικού Φακέλου Υγείας (ΑΗΦΥ) του πολίτη, ο οποίος παρέχει πρόσβαση στο ιστορικό της άυλης συνταγογράφησης, καθώς και σε ιατρικές βεβαιώσεις, ραντεβού πρωτοβάθμιας περίθαλψης, εξιτήρια νοσοκομείων κ.α., ενώ σταδιακά επεκτείνεται και με άλλες υπηρεσίες.

Αν και οι πηγές είναι αρκετές και περιέχουν σημαντικό όγκο πληροφοριών, η δευτερογενής αξιοποίηση παραμένει περιορισμένη (μάλιστα ακόμα και το ΣΗΣ παραμένει ανεκμετάλλευτο). Τα κυριότερα προσκόμματα εντοπίζονται στο ασαφές ρυθμιστικό πλαίσιο και στην ασυμβατότητα των συστημάτων των παρόχων υγείας, γεγονός που εμποδίζει την ενημέρωση του ΑΗΦΥ όταν ο ασθενής επισκέπτεται κάποια δημόσια ή ιδιωτικά νοσοκομεία.

Η πολιτική της χώρας για τα δεδομένα υγείας, εκφράζεται μέσω των έργων που περιλαμβάνονται στη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού και στο σχέδιο Ελλάδα 2.0. Οι στόχοι του Υπουργείου Υγείας σχετίζονται άμεσα με τη συλλογή και αξιοποίηση δεδομένων υγείας, κυρίως μέσω των έργων της ολοκλήρωσης του ΑΗΦΥ και της ανάπτυξης των πληροφοριακών συστημάτων των νοσοκομείων για την τροφοδότησή του. Γενικά, πρόθεση είναι να συγκεντρωθούν στον ΑΗΦΥ όλα τα διαθέσιμα δεδομένα που αφορούν τον πολίτη/ασθενή.

Έξυπνα νοσοκομεία

Τα έξυπνα νοσοκομεία (smart hospitals) χρησιμοποιούν ψηφιακές τεχνολογίες και συλλέγουν / αξιοποιούν δεδομένα, για να βελτιώσουν την εμπειρία των ασθενών, αλλά και τη λειτουργία των μονάδων τους. Πρόκειται για καθαρά ψηφιακούς, data-driven οργανισμούς, που αξιοποιούν εργαλεία data analytics και τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης για βέλτιστες αποφάσεις.

Οι τέσσερις πυλώνες του έξυπνου νοσοκομείου:

• Εξυπηρέτηση πολίτη (e-Healthcare): Παροχή υπηρεσιών που διαμορφώνουν μια ολιστική εμπειρία για τους ασθενείς, συγγενείς και συναλλασσόμενους. Χρήση ευφυών λύσεων, όπως ψηφιακοί βοηθοί, απομακρυσμένη παρακολούθηση, έξυπνοι αισθητήρες και τεχνολογίες ΙοΤ, κ.α.
• Εσωτερικές διαδικασίες: Τεχνολογικές λύσεις που εξασφαλίζουν βελτιστοποίηση λειτουργιών, υποβοήθηση εργασιών ιατρικού & νοσηλευτικού προσωπικού, άμεση πληροφόρηση της διοίκησης, έλεγχο κόστους και απλοποίηση & επιτάχυνση διαδικασιών.
• Ηλεκτρονικές υπηρεσίες e-Government: Διαλειτουργικότητα με συστήματα τρίτων φορέων (άυλη συνταγογράφηση, φάκελο ασθενούς, μητρώα, κ.α.) ώστε να είναι δυνατή η ηλεκτρονική συνταγογράφηση, οι ηλεκτρονικές υποβολές τιμολογίων, κ.λπ., και γενικά όλες συναλλαγές να διενεργούνται ψηφιακά.
• Αξιοποίηση δεδομένων: Χρήση εργαλείων ΤΝ για την αξιοποίηση μαζικών δεδομένων και πρόθεση για το «άνοιγμά» τους. Χρήση δεδομένων για ενίσχυση της έρευνας και διασύνδεση με ερευνητικά κέντρα, δίκτυα νοσοκομείων και δίκτυα υγείας για ερευνητικούς σκοπούς.

Τα έξυπνα νοσοκομεία βασίζονται σε ένα σύνολο διασυνδέσεων, με τη βοήθεια των οποίων συγκεντρώνουν δεδομένα ασθενών σε μια κεντρική πλατφόρμα cloud, όπου έχει πρόσβαση το υγειονομικό και διοικητικό προσωπικό.

Οφέλη

Για τους ασθενείς/πολίτες:

• Έως και 95% αύξηση της ικανοποίησης ασθενών από την αμεσότερη παροχή υπηρεσιών, εφόσον οι θεράποντες ιατροί έχουν την πλήρη ιατρική εικόνα
• Εφαρμογή της πιο ενδεδειγμένης θεραπευτικής αντιμετώπισης μέσω της ψηφιακής καταγραφής των ζωτικών ενδείξεων των ασθενών και της ανάλυσης των δεδομένων που προκύπτουν (π.χ. μέσα από τη χρήση tablets στα κρεβάτια, συνδυαστικά με τη φυσική παρουσία νοσηλευτών)
• Δυνατότητα παροχή απομακρυσμένης περίθαλψης με τη βοήθεια τεχνολογιών και εργαλείων τηλεϊατρικής

Για το σύστημα υγείας:

• Μείωση των μη επειγουσών εισαγωγών και επομένως αύξηση της διαθεσιμότητας των κλινών
• Εξοικονόμηση κόστους μέσω της εξυπηρέτησης των ασθενών με AI chatbots
• Μείωση των αναγκών σε νοσηλευτικό προσωπικό, λόγω των συνδεδεμένων αισθητήρων στα δωμάτια των ασθενών και τα χειρουργεία μέσω των οποίων συλλέγονται real-time δεδομένα
• Ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας μέσω της επεξεργασίας και συγκριτικής αξιολόγησης πραγματικών δεδομένων υγείας

Διεθνείς τάσεις

Οι εξελίξεις που αναφέρθηκαν στις προηγούμενες ενότητες διαμορφώνουν ένα νέο μοντέλο λειτουργίας για τις δευτεροβάθμιες μονάδες υγείας, οδηγώντας στην ιδέα της δημιουργίας των έξυπνων νοσοκομείων.

Μέχρι στιγμής, σε διεθνές επίπεδο λειτουργούν λίγα έξυπνα νοσοκομεία. Όμως, εκτιμάται ότι η τάση δημιουργίας τους θα επιταχυνθεί σε μεσο-μακροπρόθεσμο στάδιο. Ανασταλτικοί παράγοντες προς το παρόν είναι τόσο το σημαντικό κόστος που συνεπάγεται η μετατροπή μιας συμβατικής μονάδας σε «έξυπνη», όσο και η εκπαίδευση του υγειονομικού προσωπικού στη χρήση των νέων, ψηφιακών συστημάτων και εργαλείων. Η ανάπτυξη των smart hospitals θα αυξήσει τη ζήτηση για ιατρικές συσκευές και ψηφιακές εφαρμογές που μπορούν να διαλειτουργήσουν σε ένα πλήρως διασυνδεδεμένο νοσοκομειακό περιβάλλον, δημιουργώντας έτσι έναν ενάρετο κύκλο ανάπτυξης.

Βέλτιστες πρακτικές

Δανία: Εκτεταμένη χρήση δεδομένων και 3D printing στο Aarhus University Hospital

Στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Άαρχους, η λήψη αποφάσεων στηρίζεται στην επεξεργασία μεγάλου όγκου δεδομένων που συλλέγονται από ηλεκτρονικούς φακέλους υγείας, δωμάτια ασθενών, ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό, κλινικές δοκιμές κλπ, γεγονός που διευκολύνει την κατανόηση τάσεων και τον εντοπισμό σημείων προς βελτίωση, αλλά και βελτιώνει την ποιότητα και αποτελεσματικότητα των θεραπειών που εφαρμόζονται κατά περίπτωση. Επίσης, στο 3D Innovation Lab του νοσοκομείου, με τη βοήθεια τεχνολογιών 3D printing, και μέσα από τη συνεργασία δύο ομάδων χειρουργών και ειδικών στους τομείς των τεχνολογιών, κατασκευάζονται 1:1 μοντέλα (π.χ. οστά, όγκοι) που βοηθούν τη χειρουργική ομάδα να σχεδιάσει τις χειρουργικές επεμβάσεις (καθορίζουν σε ποια σημεία θα γίνουν οι τομές, το μήκος αυτών, κ.α.).

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα δεν λειτουργούν ακόμα έξυπνα νοσοκομεία υπό την έννοια που παρατέθηκε στην αρχή της ενότητας. Το Γενικό Νοσοκομείο «Παπαγεωργίου» Θεσσαλονίκης είναι η πρώτη μονάδα που πραγματοποίησε κάποια βήματα αρχικής μετάβασης, ενώ την τρέχουσα περίοδο υλοποιείται σχεδιασμός για το μετασχηματισμό του Γενικού Νοσοκομείου Σύρου «Βαρδάκειο & Πρώιο» σε έξυπνο και πράσινο, μέσα από μια συνεργασία ιδιωτικού και δημόσιου φορέα, ακαδημαϊκής κοινότητας και τοπικών φορέων.

Επίσης, το Ωνάσειο Καρδειοχειρουργικό Κέντρο φιλοδοξεί να μετατραπεί στο πρώτο πλήρως ψηφιακό νοσοκομείο στη χώρα, μέσα από ένα ολοκληρωμένο πλάνο μετάβασης που εμπεριέχει την αξιοποίηση τεχνολογιών ΤΝ, ΙοΤ, δικτύων 5G/6G, big data analytics, cloud computing, την πλήρη ψηφιοποίηση των εσωτερικών διαδικασιών και την αξιοποίηση των δεδομένων ασθενών.

Τα έργα του Ταμείου Ανάκαμψης μπορούν να αποτελέσουν μια αφετηρία, διαμορφώνοντας τις προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν την μετατροπή των νοσοκομείων σε έξυπνα. Για παράδειγμα, το έργο για τη βελτίωση της ψηφιακής ετοιμότητας των νοσοκομείων (π/υ >€170 εκ.) περιλαμβάνει μια σειρά οριζόντιων παρεμβάσεων, όπως:

• ανάπτυξη ομοιογενών πληροφοριακών συστημάτων και τήρηση προδιαγραφών διαλειτουργικότητας (με ατομικό φάκελο υγείας και σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης), κάτι που θα επιτρέψει την άμεση πρόσβαση στις πληροφορίες των ασθενών,
• αναβάθμιση των υπολογιστικών υποδομών των data centers,
• εγκατάσταση σε κάθε κλίνη τερματικών συσκευών με οθόνες αφής,
• προμήθεια φορητών τερματικών συσκευών για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό.
• Οι προτάσεις του ΣΕΒ για την Ψηφιακή Υγεία στην Ελλάδα

Η μετάβαση σε μια στρατηγική που προτεραιοποιεί την ψηφιακή υγεία (digital health first) συνοδεύεται από σημαντικές επενδύσεις στις ψηφιακές υποδομές, αλλά και προσαρμογές στο ρυθμιστικό περιβάλλον, με στόχο αφενός την διευκόλυνση της προσβασιμότητας σε υπηρεσίες και πληροφορίες υγείας για όλους τους πολίτες, και αφετέρου την αναβάθμιση της ποιότητάς τους.

Οριζόντιες Προτάσεις

Ενεργοποίηση του Εθνικού Συμβουλίου Διακυβέρνησης Ηλεκτρονικής Υγείας (ΕΣΔΗΥ), που έχει συγκροτηθεί με το Ν. 4213/2013 (άρθρο 13). Ένταξη στις αρμοδιότητές του, των εξής δυο:

• Δημιουργία μηχανισμού για την παρακολούθηση της εξέλιξης ψηφιοποίησης του Συστήματος Υγείας, και τη διαχείριση και άνοιγμα των δημόσιων δεδομένων υγείας
• Παρακολούθηση της εξέλιξης υλοποίησης των έργων ψηφιοποίησης του Συστήματος Υγείας που περιλαμβάνονται στο Ταμείο Ανάκαμψης (Άξονες 2.2 & 3.3)
• Δημιουργία πλαισίου παροχής προγραμματιστικών διεπαφών (APIs) από δημόσιες δομές ως επιταχυντή επενδύσεων στην Ψηφιακή Υγεία.
• Διευρυμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης και επιμόρφωσης ιατρών, νοσηλευτικού προσωπικού και λοιπών στελεχών, ώστε να εξασφαλίζεται αφενός η ωφέλιμη ενσωμάτωση ψηφιακών εργαλείων για την παροχή υπηρεσιών υγείας, και αφετέρου η υψηλή ποιότητα παροχής τους.
• Συστηματική ενημέρωση των πολιτών, και ειδικότερα των ευάλωτων ομάδων, για τις δυνατότητες και ωφέλειες αξιοποίησης υπηρεσιών ψηφιακής υγείας, με στόχο την καλλιέργεια εμπιστοσύνης του συνόλου προς τα ψηφιακά εργαλεία και εφαρμογές στο πεδίο της υγείας, αλλά και κατανόησης των τρόπων χρήσης τους.

Τηλεϊατρική

• Κατοχύρωση θεσμικού πλαισίου που θα αφορά στις νέες υπηρεσίες ηλεκτρονικής υγείας, κυρίως όσον αφορά τη νομική κατοχύρωση της ιατρικής πράξης από απόσταση και την αναγνώριση από τον ΕΟΠΥΥ των σχετικών δαπανών. Στο θεσμικό πλαίσιο να λαμβάνεται υπόψη και η ύπαρξη ιδιωτών παρόχων υπηρεσιών τηλεϊατρικής (όχι μόνο οι δημόσιοι φορείς).
• Δημιουργία κατευθυντήριων οδηγιών για την διενέργεια πράξεων τηλεϊατρικής συμπεριλαμβανομένων των τηλε-εκπαίδευσης, τηλε-παρέμβασης, τηλε-παρακολούθησης και γενικά οτιδήποτε προορίζεται για την παροχή «τηλεφροντίδας».
• Οι υπηρεσίες τηλεϊατρικής, οι οποίες προσφέρονται από τον Δημόσιο και Ιδιωτικό Τομέα στην Ελλάδα, θα πρέπει να αποζημιώνονται. Διερεύνηση διεθνών καλών πρακτικών (best practices) για αποζημίωση της χρήσης ψηφιακών εργαλείων. Προτεραιότητα στις υπηρεσίες με αμεσότερο οικονομικό/κοινωνικό αντίκτυπο.
• Πιστοποίηση που εξασφαλίζει την καλή λειτουργία/εγκυρότητα των πλατφορμών που προσφέρουν υπηρεσίες τηλεϊατρικής.
• Διαδικασίες και προϋποθέσεις παροχής υπηρεσιών μέσω τηλεϊατρικής (πιστοποίηση ιατρών για την παροχή υπηρεσιών τηλεϊατρικής κατόπιν προηγούμενης εκπαίδευσής τους).
• Ενημέρωση της εθνικής νομοθεσίας για την ιατρική ευθύνη και την ευθύνη προϊόντων στο πλαίσιο της τηλεϊατρικής, στα πρότυπα των Ευρωπαϊκών Οδηγιών (περιπτώσεις/θεραπείες/εξετάσεις που θα εξαιρούνται της τηλεϊατρικής).
• Καθορισμός του πεδίου εφαρμογής για την διενέργεια ιατρικών πράξεων μέσω τηλεϊατρικής (π.χ. ποιες ειδικότητες και σε ποιες περιπτώσεις μπορούν να παρέχονται τέτοιες υπηρεσίες).
• Πρόβλεψη της αναγνώρισης και αποζημίωσης των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης εντός των εθνικών συνόρων, από ιδιώτες ιατρούς και παρόχους υπηρεσιών υγείας που παρέχουν υπηρεσίες σε ασθενείς που διαμένουν σε άλλη γεωγραφική περιοχή.
• Ρυθμίσεις σχετικά με ζητήματα ασφάλειας – προσωπικά δεδομένα και ζητήματα εμπιστευτικότητας ώστε να δημιουργείται εμπιστοσύνη στο κοινό, το οποίο έτσι να είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσει τεχνολογίες τηλεϊατρικής:
• Privacy by design – είναι απαραίτητο να υπάρχει σαφήνεια στην ευθύνη για την προστασία των δεδομένων και να εφαρμόζονται βέλτιστες πρακτικές όπως η προστασία δεδομένων από τη φάση του σχεδιασμού. Έτσι, είναι πιθανότερο τα μέτρα προστασίας να λειτουργούν αποτελεσματικά.
• Παραπομπή α) στον εθνικό νόμο για τα προσωπικά δεδομένα για τις υπηρεσίες που προσφέρονται από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και β) στην ειδικότερη νομοθεσία για την προστασία του ιατρικού απορρήτου.
• Αναγνώριση της ηλεκτρονικής (ψηφιακής) συναίνεσης (e-consent) στο νόμο ή παραπομπή στις διατάξεις του νόμου για την προστασία των προσωπικών δεδομένων για να εξασφαλίζεται η προστασία των προσωπικών δεδομένων του ασθενούς.
• Συμπερίληψη ανάλογων απαιτήσεων σε προκηρύξεις έργων αλλά και ως προϋπόθεση για την ένταξη ιδιωτικών παρόχων στο Εθνικό Σύστημα Υγείας.

Digital health apps, Wearables, Digital Therapeutics

• Ανάπτυξη νέου ρυθμιστικού πλαισίου περί ιατροτεχνολογικών προϊόντων, στα οποία υπάγονται και τα λογισμικά που χρησιμοποιούνται στην ψηφιακή υγεία (software as a medical device), σύμφωνα με τον MDR (Medical Device Regulation – Κανονισμός 745/2017). Σημαντικά ζητήματα:
• Ορισμοί, πεδίο εφαρμογής – χαρακτηρισμός και ταξινόμηση Ιατροτεχνολογικών Προϊόντων (ΙΠ).
• Βασικές απαιτήσεις για πιστοποίηση CE και γλωσσικές απαιτήσεις για την κυκλοφορία ΙΠ. Διαδικασία εκτίμησης και αξιολόγησης της συμμόρφωσης, διαχείριση παρεκκλίσεων.
• Μέριμνα για την εφαρμογή και αξιοποίηση του EUDAMED όταν υλοποιηθεί. Μετάβαση από Gremdis στο νέο περιβάλλον.
• Ζητήματα κλινικής αξιολόγησης και κλινικών ερευνών – τυχόν πρόσθετα εθνικά μέτρα – ζητήματα αποζημίωσης – απαιτήσεις κλινικών ερευνών – συναίνεση στη συμμετοχή, συναίνεση στην επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, απαιτήσεις για επιτροπή δεοντολογίας.
• Επιλογή αρμόδιου φορέα/αρχής για δημιουργία και υλοποίηση εφαρμοστικού πλαισίου ρύθμισης και εποπτείας της αγοράς που θα επιτρέπει την παραγωγική συνεργασία με υπόλοιπους φορείς και την προστασία της υγείας.
• Μέτρα περί επαγρύπνησης αγοράς, προστασίας υγείας και ευαισθητοποίησης επαγγελματιών υγείας. Θέσπιση κυρώσεων και τελών.
• Αρμοδιότητες πιστοποίησης ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού.
• Ο φορέας μπορεί να έχει ενιαίες αρμοδιότητες ή να διαχωρίσει το notification (π.χ. προς ΕΚΑΠΤΥ).
• Υλοποίηση προγράμματος εκπαίδευσης και επιμόρφωσης στελεχών / technical experts για να στελεχώσουν τους αρμόδιους φορείς ή τμήματα.
• Διαχείριση παλαιών ΙΠ – Μεταβατικές διατάξεις προκειμένου να υπάρξει σταδιακή αλλά σταθερή εναρμόνιση και συμμόρφωση με το νέο καθεστώς.
• Δημιουργία πλαισίου για την αξιολόγηση και αποζημίωση ψηφιακών εφαρμογών υγείας που προορίζονται για χρήση από τους ασθενείς-πολίτες στο πρότυπο των πλαισίων άλλων Ευρωπαϊκών Χωρών (Γερμανία DIGA, Βέλγιο, Γαλλία).
• Ρυθμίσεις σχετικά με ζητήματα ασφάλειας – προσωπικά δεδομένα, ζητήματα εμπιστευτικότητας ώστε να δημιουργείται εμπιστοσύνη στο κοινό, το οποίο έτσι να είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσει τεχνολογίες τηλεϊατρικής και να συμμετέχει σε κλινικές δοκιμές:
• Privacy by design – είναι απαραίτητο να υπάρχει σαφήνεια στην ευθύνη για την προστασία των δεδομένων και να εφαρμόζονται βέλτιστες πρακτικές όπως η προστασία δεδομένων από τη φάση του σχεδιασμού. Έτσι, είναι πιθανότερο τα μέτρα προστασίας να λειτουργούν αποτελεσματικά.
• Συμμόρφωση με βάση διεθνείς καλές πρακτικές και τον εθνικό νόμο για τα προσωπικά δεδομένα για τις υπηρεσίες που προσφέρονται από δημόσιους φορείς.
• Συμπερίληψη ανάλογων απαιτήσεων σε προκηρύξεις έργων αλλά και ως προϋπόθεση για την ένταξη ιδιωτικών παρόχων στο Εθνικό Σύστημα Υγείας.

Δεδομένα υγείας

• Ανάπτυξη στρατηγικής και αντίστοιχου ρυθμιστικού πλαισίου που να διέπει τη δευτερογενή χρήση των δεδομένων υγείας. Ενεργοποίηση του θεσμικού πλαισίου (άρθρο 6 του Ν. 3892/2010 παράγραφος 7) με κατάλληλη τροποποίηση με σκοπό την προώθηση της επαναχρησιμοποίησης ανοιχτών δεδομένων στην υγειονομική περίθαλψη από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς σε ισότιμη βάση.
• Δημιουργία ενός αποθετηρίου δεδομένων υγείας (ξεκινώντας για παράδειγμα από τα δεδομένα της ΗΔΙΚΑ) διαθέσιμου σε ανοιχτό κώδικα, που θα επέτρεπε στις startups και μικρομεσαίες επιχειρήσεις της χώρας να παρέχουν λύσεις που ανταγωνίζονται τους μεγάλους προμηθευτές (κυρίως των ΗΠΑ), παρέχοντας παράλληλα στον υγειονομικό κόσμο της χώρας τα θεμέλια για να υιοθετήσουν υπηρεσίες ηλεκτρονικής υγείας. Η δομή αυτή, όπως αναφέρθηκε, θα είχε θετική συνεισφορά στο ΑΕΠ (€959 χιλ. για κάθε €1 εκ. επένδυσης) και στην απασχόληση (24 θέσεις εργασίας). Ειδικότερα απαιτείται:
• Καθορισμός των σκοπών για τους οποίους θα αξιοποιούνται δευτερογενώς.
• Ενεργοποίηση πλαισίου που αφορά τη χρήση για ερευνητικούς σκοπούς.
• Δημιουργία φορέα / μηχανισμού που θα αναλάβει τη συλλογή και διάθεση των δεδομένων υγείας για δευτερογενή χρήση.

Βασικό αντικείμενο:

• Διασφάλιση της προσβασιμότητας σε δεδομένα υγείας για δευτερεύουσα χρήση
• Εξασφάλιση λειτουργικής αποδοτικότητας
• Προστασία των δεδομένων
• Προαγωγή διαφάνειας και ηθικών πρακτικών στη χρήση δευτερογενών δεδομένων υγείας
• Προβολή των ωφελειών των δεδομένων στους φορείς και στο ευρύ κοινό
• Παροχή υπηρεσιών όπως:
• Πρόσβαση στα δεδομένα των παρόχων
• Παροχή αδειών χρήσης δεδομένων, τροποποιήσεις και εξουσιοδοτήσεις
• Γραφείο υποστήριξης / συμβουλευτικές υπηρεσίες
• Διασφάλιση πρόσβασης σε ασφαλές ψηφιακό περιβάλλον
• Διασφάλιση ενιαίου τρόπου παροχής των δεδομένων πριν την επεξεργασία τους
• Υπηρεσία ανωνυμοποίησης
• Οδηγίες για καταχώρηση δεδομένων
• Πρόσβαση σε διεθνείς ερευνητικές βάσεις δεδομένων
• Ενοποίηση συνόλων δεδομένων
• Δημιουργία προσαρμοσμένων συνόλων δεδομένων
• Επικύρωση δεδομένων & διασφάλιση ποιότητας
• Δημιουργία ρυθμιστικού πλαισίου αξιοποίησης ανωνυμοποιημένων δεδομένων υγείας στο πλαίσιο του Health Technology Assessment (HTA)
• Ρύθμιση ζητημάτων δεοντολογίας:
• Ανάπτυξη μηχανισμού για την υποχρεωτική ανωνυμοποίηση των δεδομένων υγείας των πολιτών.
• Εξασφάλιση ενός αποδεκτού επιπέδου ποιότητας των δεδομένων, μέσω π.χ. καθορισμού τυποποιημένων μορφών, πρωτοκόλλων, κ.λπ.
• Διασφάλιση της ιδιωτικότητας: ανάπτυξη μηχανισμών ασφάλειας και ταυτοποίησης του χρήστη/πολίτη.
• Εξασφάλιση της συναίνεσης των ασθενών/πολιτών για την επεξεργασία και χρήση των προσωπικών δεδομένων υγείας τους.
• Προαγωγή της διαφάνειας και προβολή των ωφελειών των δεδομένων στο ευρύ κοινό

Έξυπνα νοσοκομεία

• Διαμόρφωση ολοκληρωμένης στρατηγικής για τη μετατροπή των νοσοκομείων του ΕΣΥ σε «έξυπνα»
• Δόμηση της στρατηγικής σε 4 πυλώνες:
• Εξυπηρέτηση πολίτη (e-Healthcare): Σχεδιασμός εμπειρίας ασθενούς μέσω της χρήσης ψηφιακών τεχνολογιών (ηλεκτρονική επικοινωνία, εξατομικευμένη ιατρική περίθαλψη, ευφυείς λύσεις όπως ψηφιακοί βοηθοί, απομακρυσμένη παρακολούθηση ασθενών, κ.λπ.)
• Εσωτερικές διαδικασίες: Ανάπτυξη paperless διαδικασιών για τη βελτιστοποίηση λειτουργίας της μονάδας, την υποβοήθηση εργασίας του υγειονομικού προσωπικού, τη βέλτιστη πληροφόρηση της Διοίκησης, τον έλεγχος κόστους, την απλοποίηση & επιτάχυνση διαδικασιών.
• Ηλεκτρονικές υπηρεσίες e-Government: Ανάπτυξη διαλειτουργικότητας με τα συστήματα άλλων δομών υγείας (ΕΟΠΥΥ, ΗΔΙΚΑ, Υπουργείο Υγείας).
• Αξιοποίηση δεδομένων: Υιοθέτηση εργαλείων ανάλυσης μαζικών δεδομένων με σκοπό τη βελτιστοποίηση διαδικασιών και λήψης αποφάσεων, την ενίσχυση της έρευνας, κ.λπ.
• Προτεραιοποίηση των δράσεων σε νοσοκομεία που παρουσιάζουν την υψηλότερη νοσηλευτική κίνηση και μπορούν να εμφανίσουν τη μεγαλύτερη μείωση κόστους.
• Ένταξη του έργου «Βελτίωση της ψηφιακής ετοιμότητας των νοσοκομείων» του Ταμείου Ανάκαμψης στα εργαλεία υλοποίησης της στρατηγικής.

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις