ΟΠΕΝΧΑΙΜΕΡ: ΠΩΣ ΠΕΘΑΝΕ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ

Η κυκλοφορία του “Oppenheimer” του Christopher Nolan, ήταν λογικό να στρέψει το ενδιαφέρον του κοινού στη ζωή του “Πατέρα της Ατομικής Βόμβας”. Ένα από τα στοιχεία που κυκλοφόρησαν στο διαδίκτυο είναι το γιατί ο “τάφος” του δεν είναι επισκέψιμος και πώς τελικά πέθανε ο αμφιλεγόμενος επιστήμονας.

Ο J. Robert Oppenheimer πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου 1967, σε ηλικία 62 ετών. Ο θάνατός του επήλθε μάλιστα μετά από μια παρατεταμένη μάχη του με τον καρκίνο. Οι ρίζες της ασθένειάς του αποδίδονται στο κάπνισμα, με τον καθηγητή να είναι καπνιστής από την εφηβεία του κάτι που τον οδήγησε σε κρίσεις φυματίωσης και πιθανότατα στη διάγνωση του καρκίνου του λαιμού στα τέλη του 1965.

Παρά την πρόοδο των ιατρικών επιστημών κατά τη διάρκεια της ζωής του, η δεκαετία του ’60 δεν πρόσφερε πολλές αποτελεσματικές θεραπείες για τέτοιες επιθετικές μορφές καρκίνου, ιδιαίτερα σε προχωρημένα στάδια. Παρά τη νόσο του, ο ίδιος προσπάθησε να παραμείνει ενεργός στις ακαδημαϊκές του μελέτες, ωστόσο η σοβαρότητα της ασθένειάς του υπονόμευσε σταδιακά τις δυνάμεις του. Ο Oppenheimer υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση, ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία, ωστόσο κατέληξε το 1967, με την απώλειά του να θεωρείται σημαντικότατη για τη σύγχρονη επιστήμη.

Ο καθηγητής πέθανε τελικά στο Νιου Τζέρσεϊ, ενώ στην κηδεία του συμμετείχαν πάνω από 600 άτομα, συμπεριλαμβανομένων των επιστημονικών, πολιτικών και στρατιωτικών συνεργατών του. Ο θάνατός του δεν συμβόλισε μόνο το τέλος της δικής του ζωής αλλά και το τέλος μιας ολόκληρης εποχής, εκείνης, που σημαδεύτηκε από τους βομβαρδισμούς στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.

Τελευταία του επιθυμία ήταν να αποτεφρωθεί και οι στάχτες του σκορπίστηκαν στον αγαπημένο του όρμο στο νησί του Αγίου Ιωάννη, στην Καραϊβική (Παρθένες Νήσοι). Πρακτικά, επέλεξε από μόνος του να μην υπάρχει ταφικό ενθύμιο στη μνήμη του.

Ο Oppenheimer συνδέθηκε στενά με το νησί του Αγίου Ιωάννη, ενώ η παραλία, ανοιχτά της οποίας σκορπίστηκαν οι στάχτες του, έχει πάρει και το όνομά του. Όπως αναφέρει το BBC, ο φυσικός είχε αγοράσει ένα οικόπεδο δύο στρεμμάτων εκεί και ζούσε σε ένα μικρό εξοχικό σπίτι μεγάλες περιόδους κάθε χρόνο, από το 1955 μέχρι το 1967 όταν και έφυγε από τη ζωή. Η Oppenheimer Beach στην οποία και είχε την εξοχική του οικία δεν εμφανίζεται στους τουριστικούς χάρτες, ωστόσο αποτελεί τουριστική ατραξιόν, με την ταινία να έχει παίξει φυσικά τον ρόλο της.

Σύμφωνα με τον βιογράφο του, Kai Bird, στο βιβλίο του οποίου βασίστηκε η ταινία του Nolan (το έγραψε μαζί με τον ιστορικό Martin J Sherwin), “το 1954 έγινε ένας παρίας και αποφάσισε να εξαφανιστεί από τα πράγματα της πατρίδας του, μέχρι τον θάνατό του”. “Ο ίδιος δεν άλλαξε ποτέ τις απόψεις του για την Ατομική Βόμβα. Όπως και ο Einstein αλλά και οι περισσότεροι φυσικοί της γενιάς του, πίστευαν πως η βόμβα ήταν κάτι το αναπόφευκτο και πως αν δεν την ολοκλήρωνε ο “Oppi”, θα την ολοκλήρωναν οι ναζί. Ήταν μια κούρσα για το ποιος θα φτιάξει πρώτος το όπλο, με τα τραγικά αποτελέσματα που είχε. Μετά τη Χιροσίμα, ο Oppenheimer βυθίστηκε σε βαθιά θλίψη. Πέρασε την υπόλοιπη ζωή του προσπαθώντας να προειδοποιήσει την ανθρωπότητα για τους κινδύνους αυτών των όπλων και για την ανάγκη να ελεγχθούν, διατηρώντας την περίπλοκη σχέση που είχε με το ίδιο το δημιούργημά του”, αναφέρει ο Bird.

Μετά την άρνηση του Oppenheimer να μετέχει σε έρευνες για ολοκλήρωση βόμβας υδρογόνου – μετά από εντολή Truman, ο ίδιος πέρασε στο παρασκήνιο. Μπήκε μάλιστα στο στόχαστρο του αντικομμουνισμού της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, ενώ το όνομά του “καθάρισε” μετά από 68 ολόκληρα χρόνια.

“Τώρα έγινα ο θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων”

Το καλοκαίρι του 1955 αποφάσισε να μπει σε ένα πλοίο μαζί με τη γυναίκα του και τα δύο παιδιά τους και να πάνε στον Άγιο Ιωάννη.

Ήμουν ένα νέος Άμλετ

Λίγους μήνες πριν, με μια μακροσκελή του επιστολή στον στρατηγό Νίκολς, γενικό διευθυντή της Αμερικανικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας από την οποία και είχε εκτοπιστεί, ο Οπενχάιμερ υπερασπιζόμενος τον εαυτό του, απαριθμούσε ορισμένες από τις κομβικότερες στιγμές της πορείας του. Η εν λόγω επιστολή είχε δημοσιευθεί μάλιστα και στα ΝΕΑ της εποχής. Όπως έγραφε:

» (…) Ακόμη και κατά την εβδομάδα, κατά την οποίαν η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι είχαν βομβαρδισθή με τας ατομικάς μας βόμβας, εμελετούσαμεν το μέλλον της ατομικής ενεργείας και του ατομικού προγράμματος των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο ατομικός πόλεμος ήταν εις τα όμματά μας κάτι το απέραντον και απεριόριστον.

» (…) Τον Νοέμβριον του 1946 επανέλαβα τα μαθήματά μου εις το Ινστιτούτον Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας. (…) Εξακολουθούσα να αισθάνωμαι βαρείαν την ευθύνην διά τα πολλά προβλήματα, τα οποία δημιουργούσεν η ανάπτυξις της νέας αυτής δυνάμεως διά την χώραν μας. Έβλεπα ότι η ανάπτυξις της ατομικής ενεργείας επρόκειτο να παίξη ιστορικόν ρόλον εις την αναμέτρησιν μεταξύ του ελεύθερου κόσμου και της Σοβιετικής Ενώσεως.

»(…) Καθ’ όλην την διάρκειαν του πολέμου και την μεταπολεμικήν περίοδον υπεστηρίζαμεν την άποψιν ότι η ατομική προσπάθεια των Ηνωμένων Πολιτειών έπρεπε να κατανεμηθή κατά μίαν υγιή αναλογίαν μεταξύ στρατιωτικής και ειρηνικής. (…) Η προσοχή μας δεν έπαυσε ποτέ να περιλαμβάνη εις τον κύκλον της την Ιατρικήν, την τεχνολογίαν, την μηχανολογίαν. Αυτήν την άποψιν δεν θα παύσωμεν να την υποστηρίζωμεν διότι είναι η πλέον υγιής».

«Ο ανιστόρητος θάνατος των μυριάδων κατοίκων του Ναγκασάκι και της Χιροσίμα, μέσα εις τον ασύλληπτον χαλασμόν που προεκάλεσαν οι ατομικές βόμβες συνέτριψαν την ψυχήν μου. Παντού και πάντα με κατεδίωκεν ο τρομακτικός εφιάλτης αυτής της ατελείωτης και σιωπηλής στρατιάς των σκιών των θυμάτων.

»Μέσα μου ερρίζωσεν ένα καταθλιπτικόν αίσθημα ενοχής. Ήμουν υπεύθυνος διά την συμφοράν αυτήν, παρομοίαν της οποίας δεν αναφέρει η παγκόσμια ιστορία; Ιδού διατί είχα δισταγμούς όταν εκλήθην να εργασθώ διά την υδρογονοβόμβαν. Αναλογιζόμουν, συνεχώς, ημέραν και νύκτα, αν ευρισκόμην εν τάξει απέναντι της συνειδήσεώς μου. Ήμουν ένα νέος Άμλετ…»

Η μεγάλη απόδραση

“Ήθελε να αποδράσει από τη φήμη του ως πατέρας της ατομικής βόμβας, αλλά και από τους προσωπικούς του δαίμονες, τις απιστίες του, τις φήμες ότι ήταν κομμουνιστής ή κατάσκοπος. Ο καθηγητής ερωτεύτηκε τον Άγιο Ιωάννη. Τον γνώρισε το 1954 σε διακοπές του, και επέστρεψε έναν χρόνο μετά. Βρήκε ένα ακίνητο στην απομακρυσμένη παραλία και έχτισε μια πολύ απλή οικία, όπου περνούσε πολλούς μήνες κάθε έτος. Δεν είχε μετανιώσει, ήθελε να επανακτήσει τη σχέση του με τη φύση”, αναφέρει ο Kai Bird. Το νησί δεν είχε μάλιστα τηλέφωνα ή ηλεκτρικό ρεύμα, ενώ στους χωματόδρομους τριγυρνούσαν παγώνια και γαϊδούρια. Οι δε κάτοικοι ήταν απόγονοι σκλάβων που είχαν έρθει από την Αφρική.

“Κανείς δεν θα τον ενοχλούσε εκεί. Κανείς δεν ήξερε ποιος ήταν, κανείς δεν νοιαζόταν. Ήταν ένα υπέροχο μέρος για να κρυφτείς και να είσαι ανώνυμος”, αναφέρει ο ιστορικός David W Knight Sr, που ήταν στενός φίλος του Oppenheimer. Στην επιστολή του, το 1954, τόνιζε δε πως η βόμβα δεν είναι αποκλειστικά δικό του “παιδί”, αλλά αποτέλεσμα συνολικής προσπάθειας.

Εκτός από την ανωνυμία, η μεγάλη απόδραση των Oppenheimers εξυπηρετούσε και έναν πρακτικό σκοπό. Καθώς οι πιθανοί κομμουνιστικοί δεσμοί του επιστήμονα τέθηκαν υπό ενδελεχή εξέταση τη δεκαετία του 1950, το FBI τον παρακολουθούσε καθημερινά κάτι που αποτυπώνεται και στην ταινία του Nolan. Στο St John δεν μπορούσε κανείς να τον παρακολουθήσει πλέον.

Ο Knight αναφέρει ακόμη πως η απόφαση του Oppenheimer να φύγει μακριά από τα “κεντρικά” των ΗΠΑ, έστω για κάποιο χρονικό διάστημα, είχε να κάνει και με τις μετέπειτα αντιπυρηνικές του θέσεις. “Ήταν πεπεισμένος ότι θα ήταν ένα από τα τελευταία μέρη που θα επηρεάζονταν από τις πυρηνικές επιπτώσεις”. Πρακτικά δηλαδή, πίστευε πως η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα έκανε νέα και πιο εκτεταμένη χρήση όπλων μαζικής καταστροφής, πιθανότατα εναντίον της Ρωσίας.

Όπως γράφουν οι Bird και Sherwin, “στις Παρθένες Νήσους συνέγραψε πολλά ποιήματα. Κάθε Σεπτέμβρη μαζί με τη γυναίκα του έστελναν προσκλήσεις στους φίλους τους για ένα μεγάλο πρωτοχρονιάτικο πάρτι, όπου έπιναν, χόρευαν μαζί με ντόπιους και έδειχναν διάφορους αστερισμούς στους καλεσμένους. “Από το σπίτι του πέρασαν εκατοντάδες άνθρωποι, διάσημοι, άσημοι, κάτοικοι του νησιού, όλοι”.

Παρά το γεγονός ότι αποστασιωποιήθηκε χιλιομετρικά από την πατρίδα και το παρελθόν του, οι βιογράφοι του αναφέρουν πως δεν κατάφερε να αποστασιοποιηθεί από το “αίμα” που όπως είχε πει στον Τρούμαν, αισθανόταν πως είχε στα χέρια του. Σε ένα χαρακτηριστικό σημείο του βιβλίου ο καθηγητής παρακαλά έναν φίλο του να αφήσει μια ετοιμοθάνατη χελώνα να ζήσει, γιατί του θύμιζε τις μνήμες από τους βομβαρδισμούς στην Ιαπωνία και τις δοκιμές στο Νέο Μεξικό.

Μετά τον θάνατό του, η σύζυγός του Kitty, ακολούθησε την επιθυμία του καθηγητή. Πήρε τις στάχτες του και τις σκόρπισε σε ένα μικροσκοπικό νησάκι, το Carval Rock, το οποίο ατένιζε από το εξοχικό του. Με τον ίδιο τρόπο “κηδεύτηκε” και η γυναίκα του, με την κόρη τους να σκορπίζει τις δικές της στάχτες. Στην ίδια παραλία έδωσε τέλος στη ζωή της, η κόρη του ζευγαριού, Toni.

Σήμερα, το νησάκι του Αγίου Ιωάννη παραμένει το λιγότερο ανεπτυγμένο τουριστικά από τα τρία νησιά των Παρθένων Νήσων. Τα δύο τρίτα του νησιού θεωρούνται προστατευόμενα εθνικά πάρκα, ενώ ο τόπος προσφέρεται για πεζοπορία. Δεν υπάρχει αεροδρόμιο, ενώ χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι τα γαϊδουράκια που εξακολουθούν να ζουν στους λόφους του. Συνολικά αριθμεί 3.880 κατοίκους. Η δε “οικία Oppenheimer” έχει πλέον μετατραπεί σε ένα κτίριο πολλαπλών χρήσεων που ο καθένας μπορεί να το νοικιάσει για εκδηλώσεις.

“Το μόνο που θυμίζει τον Oppenheimer στην περιοχή, είναι η θέα που μπορείς να δεις από το πρώην σπίτι του, αυτή που έβλεπε και εκείνος κάθε μέρα και ίσως να του χάρισε την ηρεμία που τόσο αποζητούσε”, αναφέρει η Andrea Milam, δημοσιογράφος της Virgin Islands Daily News.

Το Οπενχάιμερ προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από τις 24 Αυγούστου