ΓΙΑΤΙ ΖΗΤΑΝΕ ΣΠΑΝΙΑ ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ

Κάνεις ένα λάθος. Το πιθανότερο είναι να μη ζητήσεις συγγνώμη. Δεν φταις εσύ. Πρόκειται ‘κατασκευαστική’ δυσλειτουργία του ανθρώπινου είδους και χρειάζεται δουλειά για να τη ‘σπάσεις’.

Προκύπτει μια καταστροφή, μια τραγωδία ως απόρροια λανθασμένων/ελλειπών πολιτικών από την ηγεσία του τόπου (πόσο μάλλον όταν προκύπτουν πολλές διαδοχικές -πχ Τέμπη, Πύλος, πυρκαγιές, πλημμύρες).

Οι πιθανότητες να ζητήσει συγγνώμη ο πολιτικός ηγέτης είναι ακόμα πιο λίγες, με αυτές της παραίτησης να είναι μηδαμινές -έως ανύπαρκτες, αφού συνδυάζεται με την πολιτική ευθύνη που ‘παίρνει’ μαζί της όλη την παράταξη.

Oι μελετητές έχουν καταλήξει στο ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι που οι πολιτικοί ηγέτες δεν παραιτούνται εύκολα.

Οι επικρατέστεροι είναι οι εξής:

• Η εξουσία και η επιρροή που έχουν στους θεσμούς γίνεται τόσο ‘μεθυστική’ που τους κάνει να θέλουν να τις κρατήσουν όσο περισσότερο γίνεται, ακόμα και όταν εμπλέκονται σε αμφιλεγόμενες ενέργειες.
• Κάποιοι πιστεύουν ειλικρινά πως έκαναν το σωστό ή το απαραίτητο, ακόμα και αν πρόκειται για κάτι που θεωρείται ευρέως ως λάθος.
• Η παραίτηση ενδέχεται να έχει σοβερές προσωπικές και πολιτικές συνέπειες, αφού μπορεί να υπάρχουν νομικές επιπτώσεις, να ‘λαβωθεί’ η φήμη τους ή το κόμμα τους, εάν παραδεχθούν το λάθος τους και παραιτηθούν.
• Έχουν συχνά μια βάση υποστηρικτών και συμμάχων που παραμένουν δίπλα τους, παρέχοντας ένα επίπεδο προστασίας και ενίσχυσης. έτσι ενθαρρύνονται να αντισταθούν στις εκκλήσεις -ή τη διάθεση- για παραίτηση.
• Σε ορισμένες περιπτώσεις, πιστεύουν ότι μπορούν να αποφύγουν τη λογοδοσία, ειδικά εάν ελέγχουν βασικούς θεμούς και έχουν πιστούς διορισμένους ή λειτουργούν σε σύστημα με αδύναμους ελέγχους και ισορροπίες.
• Μετά υπάρχει και το θέμα του ‘εγώ’ και της υπερηφάνειας που δεν τους ‘αφήνουν’ να φανούν αδύναμοι, παραδεχόμενοι τα λάθη τους.
• Eπίσης, ξέρουν πως μπορούν να χρησιμοποιήσουν δημόσιες σχέσεις και στρατηγικές ανταλλαγής μηνυμάτων για να υποβαθμίσουν ή να δικαιολογήσουν τις ενέργειες τους -με τη δημιουργία ενός αφηγήματος που καθιστά πιο δύσκολη την απομάκρυνση τους.
• Τέλος, υπάρχουν τα προσωπικά συμφέροντα (οικονομικά κίνητρα ή προσωπικές ατζέντες), ώστε να μην αποχωρούν οικειοθελώς.

Πάντα πιστεύουν ότι σύντομα θα ‘καθίσει’ η σκόνη, το όποιο γεγονός θα ξεχαστεί κι έτσι θα μπορέσουν να διατηρήσουν τη θέση τους, παρά τη δημόσια οργή ή την αντίθεση.

Ειδικά εάν έχουν ισχυρή βάση στήριξης.

Στα της συγγνώμης, αν δεν τη ζητήσει ο ηγέτης τις πρώτες ημέρες μετά το όποιο συμβάν απαιτεί την απολογία, το σύνηθες είναι να μη το κάνει ποτέ, καθώς όσο περνάει ο καιρός γίνεται ακόμα πιο δύσκολη.

Γιατί ένας πολιτικός ηγέτης δυσκολεύεται με τη συγγνώμη

Ο David Gergen, πρώην σύμβουλος τεσσάρων προέδρων των ΗΠΑ (Ρίτσαρντ Νίξον, Τζέραλντ Φορντ, Ρόναλντ Ρίγκαν, Μπιλ Κλίντον) και καθηγητής στο Harvard -στο τμήμα δημόσιας ηγεσίας έχει πει πως «η συγγνώμη ενός πολιτικού ηγέτη έχει αποτέλεσμα όταν είναι ειλικρινής -όταν αναλαμβάνεις ευθύνες- και έγκαιρη.

Το να εμφανίζεσαι στη δημόσια τηλεόραση, να κοιτάς τον κόσμο στα μάτια και να λες ‘έσφαλα’ είναι πολύ ουσιαστικό».

Πόσοι το κάνουν;

Λίγοι.

Γιατί;

Ακολουθούν κάποιοι από τους επικρατέστερους λόγους.

Όπως εξηγούν ερευνητές, αν είναι να ζητήσει ένας πολιτικός ηγέτης συγγνώμη, το κάνει αμέσως μετά το γεγονός που την κάνει απαραίτητη.

Έτσι αποδεικνύει πως πραγματικά λυπάται και ότι είναι έτοιμος να αναλάβει τις ευθύνες του. Να προχωρήσει σε σχετικές πράξεις.

Αν δεν απολογηθεί αμέσως, μετά μπαίνουν στη μέση άλλοι παράγοντες (πολιτικοί, ψυχολογικοί, στρατηγικοί) που κάνουν το mea culpa ακόμα πιο δύσκολο -μέχρι που το κάνουν αδύνατο.

Είναι

• ο φόβος ότι θα φανεί αδύναμος (οι ηγέτες οφείλουν να φαίνονται δυνατοί και πως έχουν τον έλεγχο όλων των καταστάσεων -άρα η συγγνώμη χαλάει τ ‘αφήγημα’ και τους κάνει ευάλωτους στην κριτική ή στις επιθέσεις της αντιπολίτευσης),
• οι πολιτικές συνέπειες (η αναγνώριση ενός μεγάλου λάθους θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια της εμπιστοσύνης του κοινού, σε μειωμένα ποσοστά αποδοχής ή ακόμη και σε εκκλήσεις για παραίτησή τους),
• οι νομικές επιπτώσεις (η συγγνώμη μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους σε αγωγές, έρευνες ή άλλες νομικές διαδικασίες),
• η επιρροή των συμβούλων (τους πείθουν πως η συγγνώμη μπορεί να είναι επιζήμια για την καριέρα τους ή τα συμφέροντα του κόμματος),
• η ιδεολογική ακαμψία (κάποιοι έχουν ισχυρές ιδεολογικές ή κομματικές πεποιθήσεις και νιώθουν πως μια συγγνώμη μπορεί να τις προδώσει) ,
• το βραχυπρόθεσμο κέρδος έναντι του μακροπρόθεσμου (ενδέχεται να δίνουν προτεραιότητα στα βραχυπρόθεσμα πολιτικά οφέλη, αντί της μακροπρόθεσμης αξιοπιστίας -άρα η αποφυγή της συγγνώμης γίνεται ο τρόπος να αντιμετωπίσουν μια ‘καταιγίδα’ που μόλις έχει ξεσπάσει, ακόμα και αν πληγώσει την κληρονομιά τους αργότερα),
• η έλλειψη λογοδοσίας (χωρίς ένα ισχυρό σύστημα ελέγχων και ισορροπιών στο πολιτικό τους σύστημα, οι ηγέτες μπορεί να αισθάνονται λιγότερη πίεση να ζητήσουν συγγνώμη),
• η αντίληψη της σοβαρότητας (μπορεί να μην βλέπουν ένα λάθος να μην είναι «μεγάλο» στα μάτια τους ή μπορεί να υποβαθμίζουν τη σημασία του ώστε να πείσουν τους εαυτούς τους πως δεν υπάρχει λόγος για συγγνώμη),
• το ‘εγώ’ και η ύβρις (η προσωπική υπερηφάνεια και ο εγωισμός γίνονται λόγοι για να απομακρυνθεί το ενδεχόμενο της συγγνώμης).

Στο Harvard Business Review, που υπογράφει η Barbara Kellerman, λέκτορας Δημόσιας Ηγεσίας στη Σχολή Διακυβέρνησης John F. Kennedy του Harvard University αναφέρεται πως η πεισματική άρνηση των πολιτικών ηγετών να ζητήσουν συγγνώμη «μπορεί να έχει καλούς λόγους, ωστόσο είναι στρατηγική υψηλού κινδύνου. Ακόμα και όταν πιστεύουμε ειλικρινά πως δεν υπάρχει λόγος να απολογηθούμε για κάτι.

Συνήθως ζητούν δημόσια συγγνώμη μόνο εάν και όταν υπολογίζουν ότι το κόστος είναι χαμηλότερο από το κόστος του να μην απολογηθούν.

«Επίσης, όταν ένας ηγέτης που αποτυγχάνει να μείνει ανυποχώρητος (αν μετά τις πολλαπλές αρνήσεις να ζητήσει συγγνώμη, υποχωρήσει) κινδυνεύει να χάσει την υποστήριξη των μελών του κόμματος και ακόμη και τον έλεγχο της κατάστασης».

Οι έρευνες τους διαψεύδουν

Στοιχεία ερευνών δείχνουν ότι η πεισματική άρνηση να ζητήσει ένας ηγέτης συγγνώμη -η απροθυμία να αποδεχθεί οποιαδήποτε ευθύνη ή να εκφράσει οποιαδήποτε μεταμέλεια για καταστάσεις στις οποίες θα μπορούσε σαφώς να υπάρξει κάποια υπαιτιότητα- μπορεί να δημιουργήσει μπελάδες για εκείνον και τους οπαδούς του.

H ακαδημαϊκή έρευνα που έχει γίνει μέχρι στιγμής δείχνει ότι οι ηγέτες είναι επιρρεπείς στο να υπερεκτιμούν το κόστος της συγγνώμης και να υποτιμούν τα οφέλη.

Η Kellerman γράφει ότι «γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι η συγγνώμη συχνά εκτονώνει την οργή εκείνων που τραυματίστηκαν ή αισθάνονται αδικημένοι. Σε μια πρόσφατη βρετανική μελέτη για ασθενείς με αμέλεια, το 37% είπε ότι δεν θα είχαν πάει ποτέ στο δικαστήριο εξαρχής, αν είχε δοθεί εξήγηση και συγγνώμη.

Εν τω μεταξύ, έχει διαπιστωθεί και ότι ιδιαίτερα σε καταστάσεις κρίσης, μια λιγότερο από τέλεια συγγνώμη είναι συχνά καλύτερα από την απουσία συγγνώμης».

H ανθρώπινη φύση είναι προγραμματισμένη να μη φταίει

Υπάρχει λόγος που οι άνθρωποι δεν παραδεχόμαστε εύκολα τα λάθη μας. Είμαστε κατασκευασμένοι κατ’ αυτόν τον τρόπο: να βάζουμε τα κακώς καμωμένα κάτω από το χαλάκι, αντί να τα διαχειριζόμαστε.

Πάντα εν τω μεταξύ, μπορούμε να βρούμε άλλον υπαίτιο. Θέληση να υπάρχει.

Είναι τόσο συχνό φαινόμενο που έχει και όνομα: γνωστική ασυμφωνία.

«Είναι αυτό που νιώθουμε όταν η αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας (είμαι έξυπνος, ευγενικός, βέβαιος πως αυτή η πεποίθηση είναι αληθινή) απειλείται από στοιχεία ότι κάναμε κάτι που δεν ήταν έξυπνο, που πλήγωσε άλλον άνθρωπο και τελικά η πεποίθηση μας δεν ήταν αληθινή» έχει εξηγήσει η Carol Tavris, συν-συγγραφέας του βιβλίου «Mistakes Were Made (But Not by Me)» στους Νew York Times.

Εν ολίγοις, η γνωστική ασυμφωνία είναι το άγχος που βιώνουμε όταν έχουμε δύο αντιφατικές σκέψεις, πεποιθήσεις, απόψεις ή στάσεις.

Στην ουσία, απειλεί την αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας.

«Για να μειώσουμε την ασυμφωνία, πρέπει να τροποποιήσουμε την αυτοαντίληψη ή να αποδεχθούμε τα στοιχεία. Μαντέψτε ποιο δρόμο διαλέγουν οι άνθρωποι;» που σε γενικές γραμμές, δικαιολογούν το λάθος τους.

Να σου δώσω και ένα πιο πρακτικό παράδειγμα: πιστεύεις πως είσαι ένα ευγενικό και δίκαιο άτομο. Όταν ‘πετάγεσαι’ όπως οδηγείς στο δρόμο και κόβεις την πορεία άλλου οδηγού, βιώνεις γνωστική ασυμφωνία.

Αρνείσαι πως αυτό που έκανες ήταν λάθος και επιμένεις ότι έφταιγε ο άλλος ο οδηγός, ο οποίος… έπρεπε να σε είχε δει.

Και στην τελική, είχες κάθε δικαίωμα να κάνεις ό,τι έκανες.

Ασχέτως αν δεν το είχες, αν θες να είσαι αυτός που πιστεύεις πως είσαι.

«Όταν ζητάς συγγνώμη για λάθος που έκανες, αποδέχεσαι την ασυμφωνία. Και αυτό δεν είναι ευχάριστο.

Η δύναμη του παραλήπτη της συγγνώμης

Βέβαια, σύμφωνα με τα ευρήματα μελέτης που δημοσιεύτηκε στο European Journal of Social Psychology, οι άνθρωποι που αρνούνται να ζητήσουν συγγνώμη έπειτα από ένα λάθος έχουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και νιώθουν πως έχουν περισσότερη δύναμη και έλεγχο στα πράγματα, από εκείνους που δεν αρνούνται..

«Κατά κάποιον τρόπο η συγγνώμη δίνει δύναμη σε αυτούς που τη λαμβάνουν» είχε εξηγήσει ο εκ των συγγραφέων της έρευνας, Tyler Okimoto, «με το να ζητήσω συγγνώμη από τη γυναίκα μου, παραδέχομαι το λάθος μου.

Την ίδια ώρα, η συγγνώμη τής δίνει επίσης τη δύναμη να επιλέξει αν θέλει να μετριάσει την ντροπή μου μέσω του να την αποδεχθεί ή να αυξήσει την ντροπή μου, ούσα μνησίκακη. Η έρευνά μας διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι βιώνουν μια βραχυπρόθεσμη αύξηση στα συναισθήματα της προσωπικής τους δύναμης και ελέγχου, αφού αρνούνται να ζητήσουν συγγνώμη».

Αυτή η δύναμη είναι ελκυστικό βραχυπρόθεσμο όφελος, αλλά έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες.

«Η άρνηση να ζητήσεις συγγνώμη θέτει σε κίνδυνο την εμπιστοσύνη πάνω στην οποία βασίζεται η σχέση. Μπορεί να επεκτείνει τη σύγκρουση και να ενθαρρύνει την οργή ή τα αντίποινα.

Όταν αρνείστε να παραδεχτείτε τα λάθη σας, είστε επίσης λιγότερο ανοιχτοί στην εποικοδομητική κριτική, που μπορεί να σας βοηθήσει να βελτιώσετε τις δεξιότητες, να διορθώσετε τις κακές συνήθειες και να βελτιώσετε τον εαυτό σας.

Είμαστε ‘γατζωμένοι’ στους τρόπους που κάνουμε μια ζωή ό,τι κάνουμε, ακόμα και όταν οι νέοι τρόποι είναι καλύτεροι, πιο υγιείς και πιο έξυπνοι.

Προσκολλόμαστε σε αυτοκαταστροφικές πεποιθήσεις των οποίων η ‘ημερομηνία λήξης’ έχε παρέλθει και κάνουμε τους συνεργάτες μας, τους συναδέλφους μας, τους γονείς και τα παιδιά μας πραγματικά πολύ θυμωμένους μαζί μας».

Άλλη μελέτη, ερευνητών του Stanford ενημέρωσε ότι «τα άτομα είναι πιο πιθανό να αναλάβουν την ευθύνη για τα λάθη τους, όταν πιστεύουν ότι έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους.

Ωστόσο, αυτό είναι πιο εύκολο να το λες από ό,τι είναι να το κάνεις, καθώς πώς ακριβώς αλλάζεις τη συμπεριφορά σου και μαθαίνεις να αγκαλιάζεις τα λάθη σου;

Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσεις τη γνωστική ασυμφωνία, μόλις προκύψει.

«Πριν το μυαλό σου αρχίσει να προσπαθεί να διατηρήσει την αίσθηση της ταυτότητας που πιστεύεις πως έχεις. Συνήθως αυτό εκφράζεται με σύγχυση, άγχος, ντροπή ή ενοχή. Συναισθήματα που δεν σημαίνουν απαραίτητα πως έχεις άδικο, αλλά μπορείς να τα ‘χρησιμοποιήσεις’ ως υπενθυμίσεις ώστε να εξερευνήσεις την όποια συνθήκη, αμερόληπτα και αντικειμενικά, για να δεις αν φταις ή όχι.

Θα σε βοηθήσει να μάθεις να αναγνωρίζεις τις συνήθεις δικαιολογίες και εκλογικεύσεις σου.

Σκέψου μια στιγμή που έκανες ένα λάθος -το οποίο έχεις αναγνωρίσει, αλλά το δικαιολόγησες. Θυμήσου πώς ένιωσες. Αυτό είναι το καμπανάκι της γνωστικής ασυμφωνίας».

Τώρα ξέρεις πώς να προφυλαχθείς από τον εαυτό σου, αν το θες.

Πάντα σύμφωνα με τις μελέτες, η χαρακτηριστικά όπως η ειλικρίνεια και η ταπεινοφροσύνη μας κάνουν πιο ανθρώπινους και επομένως πιο ‘σχετικούς’.

Αν είναι σαφές πέρα από κάθε αμφιβολία ότι κάνεις λάθος, η άρνηση να ζητήσεις συγγνώμη αποκαλύπτει χαμηλή αυτοπεποίθηση. Αποκαλύπτει την αδυναμία σου. Όχι τη δύναμη σου.

Δεν υπάρχει ‘απλή συγγνώμη’ για τους πολιτικούς ηγέτες

Κατά το Harvard Business Review, όταν απολογείσαι εσύ, έχεις να διαχειριστείς την πάρτη σου.

Όταν απολογούνται ηγέτες, η πράξη της απολογίας πραγματοποιείται όχι μόνο σε επίπεδο ατόμου, αλλά και σε επίπεδο ιδρύματος. Δεν είναι μόνο προσωπικό, αλλά και πολιτικό.

«Η δημόσια συγγνώμη ενός ηγέτη είναι μια παράσταση κατά την οποία κάθε έκφραση έχει σημασία και κάθε λέξη γίνεται μέρος του δημόσιου αρχείου.

Είναι κίνηση υψηλού κινδύνου, για τους ίδιους, τους οπαδούς τους και τους οργανισμούς που εκπροσωπούν.

Έτσι, η άρνηση να ζητήσει ένας ηγέτης συγγνώμη μπορεί να είναι έξυπνη ή αυτοκτονική.

Η ετοιμότητα για συγγνώμη μπορεί να θεωρηθεί ως ένδειξη ισχυρού χαρακτήρα ή ως ένδειξη αδυναμίας.

Μια επιτυχημένη συγγνώμη μπορεί να μετατρέψει την εχθρότητα, σε προσωπικό και οργανωτικό θρίαμβο.

Μια ανεπαρκής ή μια καθυστερημένη ή μια τακτική συγγνώμη μπορεί να επιφέρει ατομική και θεσμική καταστροφή».

Οι ηγέτες που ζητούν δημόσια συγγνώμη ‘δείχνουν’ ευάλωτοι

«Αναμένεται να φανούν δυνατοί και ικανοί. Και όποτε κάνουν δημόσιες δηλώσεις οποιουδήποτε είδους, διακυβεύεται η ατομική και θεσμική τους υπόληψη.

Σαφώς, λοιπόν, οι ηγέτες δεν πρέπει να απολογούνται συχνά ή ελαφρά τη καρδία.

Για να εκφράσει ένας ηγέτης τη λύπη του, πρέπει να υπάρχει ένας καλός, ισχυρός λόγος.

Οι ηγέτες δεν πρέπει να απολογούνται συχνά ή ελαφρά. Πρέπει να υπάρχει ένας καλός, ισχυρός λόγος.

Στο Mea Culpa: A Sociology of Apology and Reconciliation, ο Nicholas Tavuchis γράφει ότι η συγγνώμη αφορά πράξεις που δεν μπορούν να αναιρεθούν «κάτι που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο, χωρίς να διακυβεύεται η τρέχουσα και η μελλοντική σχέση των κομμάτων».

Η γενική αρχή είναι ότι οι ηγέτες ζητούν δημόσια συγγνώμη εάν και όταν υπολογίσουν ότι το κόστος αυτής της απόφασης είναι χαμηλότερο από εκείνο του να μη ζητήσουν συγγνώμη.

Πιο συγκεκριμένα, οι ηγέτες θα ζητήσουν συγγνώμη «εάν και όταν υπολογίσουν ότι η σιωπή απειλεί μια σημερινή και μελλοντική σχέση μεταξύ τους και ενός ή περισσότερων βασικών εκλογικών περιφερειών (βλ. ακόλουθους, πελάτες, μετόχους, κοινό)».

O Bill Clinton αρνείτο για μήνες να ζητήσει συγγνώμη για το σκάνδαλο της σχέσης του με την Monica Lewinsky, έως ότου έγινε ξεκάθαρο πως ήταν μονόδρομος αν ήθελε να επιστρέψει στα καθήκοντα του.

Ξεκίνησε με την παραδοχή της σχέσης, συνέχισε με το «ήταν λάθος» και ότι λυπάται βαθιά που παραπλάνησε τη χώρα και ολοκλήρωσε λέγοντας στη σύζυγο και την κόρη του ότι ήταν έτοιμος να κάνει ό,τι χρειαζόταν για να διορθώσει τα πράγματα μεταξύ τους, ώστε να εστιάσει στο έργο του.

«Η συγγνώμη του Clinton είχε σκοπό να επιδιορθώσει, ή τουλάχιστον να αρχίσει να επιδιορθώνει, δύο διαφορετικές σχέσεις: τη σχέση του με τον αμερικανικό λαό και τη σχέση του με την οικογένειά του.

Δεδομένης της ιδιοσυγκρασίας των καιρών, ο πρόεδρος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο δρόμος του προς τη συγχώρεση και τη λύτρωση ήταν να προσφέρει μια όσο πλήρη και ανοιχτή συγγνώμη θα επέτρεπαν οι ήδη ταπεινωτικές συνθήκες».

Γενικά οι ηγέτες ζητούν συγγνώμη μόνο εάν και όταν αισθάνονται επιτακτική πολιτική ανάγκη να το κάνουν.

Ωστόσο, υπάρχουν εξαιρέσεις σε αυτόν τον κανόνα.

«Μερικές φορές οι ηγέτες ζητούν συγγνώμη όταν το προσωπικό τους συμφέρον δεν διακυβεύεται άμεσα, όταν ο μόνος προφανής λόγος για να το κάνουν είναι οι ειλικρινείς τύψεις και η λύπη.

«Για παράδειγμα, το 1988 o Clinton ζήτησε συγγνώμη για τη γενοκτονία στη Ρουάντα, η οποία είχε γίνει τέσσερα χρόνια νωρίτερα, σε επίσκεψη στην πρωτεύουσα της χώρας, Κιγκάλι. Κανείς δεν είχε την απαίτηση από εκείνον να απολογηθεί, επομένως η συγγνώμη του ήταν αυθεντική και όχι απλώς στρατηγική.

Έγινε για να αναλάβει κάποια ευθύνη για το αδίκημα και να προειδοποιήσει τη διεθνή κοινότητα πως θα ήταν χρήσιμο να μην παραμείνει ξανά άπραγη μπροστά σε μαζικές δολοφονίες».

Πότε ένας ηγέτης πρέπει να ζητά συγγνώμη

1. Όταν κάτι τέτοιο είναι πιθανό να εξυπηρετήσει έναν σημαντικό σκοπό,
2. όταν το αδίκημα έχει σοβαρές συνέπειες,
3. όταν είναι σκόπιμο ο ηγέτης να αναλάβει την ευθύνη για την παράβαση,
4. όταν κανείς άλλος δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά,
5. όταν το κόστος του να πεις κάτι είναι πιθανότατα χαμηλότερο από το κόστος της σιωπής.

Αν δεν υπάρχει μία ή περισσότερες από αυτές τις προϋποθέσεις, δεν υπάρχει καλός λόγος για τους ηγέτες να ζητήσουν συγγνώμη.

Επίσης,

• μια συγγνώμη που είναι άστοχη ή κακή ως σύλληψη μπορεί να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό.
• όταν κρίνεται ως επιβεβλημένη μια συγγνώμη, αλλά δεν δίνεται, ο θυμός και η πληγή μπαίνουν στη μέση και οι δυσκολίες κλιμακώνονται.

Οι περισσότερες συγγνώμες υποκινούνται από το προσωπικό συμφέρον. Αλλά ο λόγος που έχουν σημασία είναι επειδή, τελικά, εξυπηρετούν έναν ευρύτερο κοινωνικό σκοπό.

Όταν οι ηγέτες ζητούν δημόσια συγγνώμη, είτε προς είτε εκ μέρους των οπαδών τους, εμπλέκονται σε αυτό που αποκαλείται «κοσμική ιεροτελεστία εξιλέωσης». Είναι κάτι περισσότερο από μια εξήγηση και μια παραδοχή: είναι μια ανταλλαγή στην οποία οι ηγέτες και οι ακόλουθοι τους γίνονται ένα, ώστε να προχωρήσουν.

Είναι αυτή η μετάβαση, από το παρελθόν στο μέλλον, που επιτρέπει τη διόρθωση πορείας που απαιτούν τα λάθη και οι αδικίες.

Οι 4 σκοποί της πολιτικής συγγνώμης

Πάντα σύμφωνα με την έκθεση του Harvard, για να πει ένας ηγέτης συγγνώμη πρέπει αυτή να εξυπηρετήσει έναν εκ των 4 σκοπών που ακολουθούν:

• ο ατομικός (ο ηγέτης έκανε ένα λάθος και ζητά δημόσια συγγνώμη για να ενθαρρύνει τους οπαδούς να συγχωρήσουν και να ξεχάσουν),
• ο θεσμικός (ένα ή περισσότερα άτομα στην ομάδα για την οποία είναι υπεύθυνος ο ηγέτης έκαναν λάθος ή διέπραξαν παράπτωμα. Ζητά δημόσια συγγνώμη για να αποκαταστήσει την εσωτερική συνοχή και την εξωτερική φήμη της ομάδας).
• ο ενδοομαδικός (ένα ή περισσότερα άτομα στην ομάδα για την οποία είναι υπεύθυνος ο ηγέτης έκανε ένα λάθος ή διέπραξε παράβαση που προκάλεσε βλάβη σε ένα ή περισσότερα άτομα εξωτερικά. Ζητά δημόσια συγγνώμη για να επιδιορθώσει τις σχέσεις με τους τραυματίες),
• ο ηθικός (ο ηγέτης βιώνει ειλικρινείς τύψεις για ένα λάθος που έχει γίνει ή για ένα λάθος που διαπράχθηκε, είτε ατομικά είτε θεσμικά. Ζητά δημόσια συγγνώμη για να ζητήσει συγχώρεση και να ζητήσει λύτρωση).

Οι τρεις πρώτοι σκοποί είναι κατά κύριο λόγο στρατηγικοί και έχουν τις ρίζες τους στο προσωπικό συμφέρον.

Ο τελευταίος είναι πρωτίστως αυθεντικός:

«Ως γενική αρχή, οι ηγέτες θα πρέπει να ζητούν συγγνώμη μόνο εάν κάτι τέτοιο εξυπηρετεί έναν από αυτούς τους σκοπούς».

Για να μην επιβεβαιωθεί -άλλη μια φορά- το ‘από τότε που βγήκε η συγγνώμη, χάθηκε το φιλότιμο’, άπαξ και ένας ηγέτης αναγνωρίσει παράβαση και ζητήσει συγχώρεση οφείλει να κάνει και ό,τι όποιος άλλος ζητά συγγνώμη: πράξεις για να διορθώσει τα πράγματα. Να δείξει πως δεν είναι μόνο λόγια.

Όλο αυτό, για τους πολιτικούς είναι μια πολύ περίπλοκη πράξη.

Όταν οι συγγνώμες επεκτείνονται στο κοινό, ισοδυναμούν με παραστάσεις στις οποίες διαφορετικά κοινά αντιδρούν με διαφορετικούς τρόπους.

Τι περιλαμβάνει μια καλή, πλήρης και ενδεχομένως αποτελεσματική συγγνώμη

Μια καλή (πολιτική) συγγνώμη πρέπει να θεωρείται γνήσια, ως ειλικρινής έκκληση για συγχώρεση. Τέτοιες συγγνώμες συνήθως εκφράζονται εγκαίρως και αποτελούνται από τα ακόλουθα τέσσερα μέρη:

α) αναγνώριση του λάθους ή του αδικήματος,

β) αποδοχή της ευθύνης,

γ) έκφραση λύπης και

δ) υπόσχεση ότι το αδίκημα δεν θα επαναληφθεί.

Οι συγγνώμες που διαθέτουν τα παραπάνω, συνηθέστερα είναι αποτελεσματικές.

«Μπορούμε να πούμε διστακτικά, λοιπόν, ότι όταν οι ηγέτες προσφέρουν δημόσια συγγνώμη που είναι και επίκαιρη και καλή (όπως ορίστηκε νωρίτερα το ‘καλή’), έχουν θετικό αποτέλεσμα. Δεν υπάρχουν στοιχεία για μια καλή συγγνώμη που απέτυχε».

Συμπερασματικά

Στο τέλος της ημέρας, «είναι αυτοκτονικό να παραδέχεσαι δημόσια ότι τα πράγματα δεν έχουν πάει όπως αναμενόταν και να ανέχεσαι τα λάθη; Ή πρέπει οι ηγέτες να φαίνονται πάντα σίγουροι, ακόμη και ανίκητοι;

Οι ηγέτες ομάδων και οργανώσεων θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να ζητήσουν δημόσια συγγνώμη μόνο εάν και όταν διακυβεύεται ένα κρίσιμο συμφέρον, και μόνο εάν και όταν είναι οι μόνοι που μπορούν να κάνουν τη δουλειά που πρέπει να γίνει.

Ο καλύτερος τρόπος εξαρτάται από τη φύση της κατάστασης.

Η πλήρης απολογία περιλαμβάνει αναγνώριση της παράβασης, αποδοχή ευθύνης, έκφραση λύπης και υπόσχεση να μην επαναληφθεί η παράβαση. Αλλά μερικές φορές μια μερική συγγνώμη, είναι καλύτερη από το τίποτα».