Η ΝΙΣΥΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΛΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ ΤΗΣ

Νίσυρος ίσον ηφαίστειο. Τουλάχιστον έτσι τη “γνωρίζουμε” από μακριά, όλοι όσοι δεν την έχουμε ακόμη επισκεφθεί. Φίλοι και γνωστοί την προτείνουν επίμονα, επαινώντας την άγρια ομορφιά της, τις πεζοπορίες, το καλό φαγητό, τους ντόπιους με τις ιστορίες τους και τα γραφικά πανηγύρια της.

Ένα ηφαίστειο και γύρω γύρω θάλασσα. Συγκεντρώνει στα λίγα τετραγωνικά της χιλιόμετρα, πολλά πράγματα να κάνεις και να δεις.Το Μανδράκι, λιμάνι και πρωτεύουσα της Νισύρου, τα αρχοντικά Νικιά με το σπίτι που έμενε ο Νίκος Παπάζογλου – και τη χαρακτηριστική κόκκινη μπαντάνα κρεμασμένη ακόμα στην πόρτα – και ο ορεινός Εμπορειός, που αγναντεύει από τη μία τη θάλασσα και από την άλλη το ηφαίστειο. 

Πολλά τα θέλγητρα της Νισύρου όμως ο βασικός πρωταγωνιστής του νησιού είναι ο “Στέφανος”. Έτσι αποκαλούν οι ντόπιοι τον μεγαλύτερο υδροθερμικό κρατήρα του κόσμου, ο οποίος έχει διάμετρο 300 μέτρα και βρίσκεται μέσα σε μια καλδέρα τεσσάρων χιλιομέτρων. 

Η Νίσυρος – όπως λένε όσοι γνωρίζουν – είναι ένα υπέροχο “εργαστήρι” γεωλογίας και προσφέρει εικόνες και γνώσεις που επιβεβαιώνουν το μεγαλείο της φύσης. Το νησί έχει και ενδιαφέρουσα μυθολογική… διάσταση, λίγο κλισέ, αλλά μας αρέσει! Σύμφωνα με τη μυθολογία δημιουργήθηκε όταν κατά την περίοδο της Γιγαντομαχίας, ο Ποσειδώνας έφτασε στην Κω καταδιώκοντας τον Γίγαντα Πολυβώτη. Στην προσπάθειά του να τον εξοντώσει, σε μία μάχη επικών διαστάσεων, έκοψε ένα κομμάτι από την Κω και χρησιμοποιώντας την τρίαινά του έθαψε τον Πολυβώτη κάτω από τον βράχο.

Αυτός ο βράχος, όπως λέει ο μύθος, είναι η Νίσυρος και οι περιοδικές δονήσεις λόγω της ηφαιστειακής δράσης του νησιού αποδίδονται – φυσικά – στους βρυχηθμούς του Γίγαντα Πολυβώτη, που βαριανασαίνει προσπαθώντας να απελευθερωθεί από το βάρος του βράχου.

Όλη αυτή η ατμόσφαιρα – η γεμάτη ενέργεια, μύθους και σύμβολα – ήταν από πάντα πόλος έλξης για τους ανθρώπους της τέχνης, που έβρισκαν και βρίσκουν στο νησί ένα καταφύγιο δημιουργίας. 

Εκτός από τις συναυλίες και τα μουσικά φεστιβάλ, τα τελευταία χρόνια οργανώνονται και ενδιαφέρουσες εικαστικές δράσεις. Μία από αυτές είναι το Sterna Art Project.

STERNA ART PROJECT – ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΟΤΑΝ ΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΑΠΟΜΟΝΩΝΟΝΤΑΙ ΚΟΝΤΑ ΣΕ ΕΝΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ

Γνώρισε τη Νίσυρο και αποφάσισε να μην την αποχωριστεί ποτέ. Ο Γρηγόρης Χατζηιωαννίδης, δημιουργός του Sterna Art Project, το οποίο φέτος κλείνει τα 10 χρόνια λειτουργίας του, μας μίλησε για τις δραστηριότητές του στο νησί – δραστηριότητες που ενώνουν την τέχνη με τη φύση.

Ο Γρηγόρης Χατζηιωαννίδης απάντησε στις ερωτήσεις μας από τη φάρμα του στη Νίσυρο, το νησί που ερωτεύτηκε από μικρό παιδάκι, χωρίς να είναι ο τόπος καταγωγής του. 

Ξεκινώντας από την ατμόσφαιρα του νησιού τον ρωτάμε για τα πράγματα που κάνουν τη Νίσυρο να ξεχωρίζει.
“Θα πω το κλισέ που λέω πάντοτε για τη Νίσυρο. Είναι ένας κρατήρας! Οπότε αυτό αλλάζει όλη τη γεωλογική και μορφολογική της ύπαρξη. Αυτομάτως είναι ξεχωριστή. Σε δεύτερο επίπεδο, έχει έναν χαλαρό ρυθμό ύπαρξης, ζωής και καθημερινότητας διότι ακόμη δεν έχει μπει στην τροχιά της “πολυπόθητης” ανάπτυξης. Σίγουρα τα πράγματα θα αλλάζουν μέσα στον χρόνο. Επιπλέον, ενώ είναι ένα τόσο μικρό νησί έχει μία αρκετά πλούσια ιστορία, είτε αναφορικά με τη μυθολογία είτε μιλώντας για την ιστορία του τόπου – τον τοπικό πολιτισμό.”

Πότε γεννήθηκε η ιδέα για το Sterna Art Project;
“Το Sterna Art Project πρότζεκτ ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 2014 και ο σκοπός του είναι η υποστήριξη του σύγχρονου πολιτισμού σε ένα rural περιβάλλον, κοντά στη φύση. Αναπτύχθηκε στα χνάρια της κλασικής μορφής του residency, δηλαδή με την ιδέα ότι οι καλλιτέχνες θα μένουν και θα δημιουργούν μακριά από τη ρουτίνα της πόλης και τον τόπο κατοικίας τους. Εδώ λοιπόν, σε αυτόν τον μακρινό προορισμό, σε ένα τελείως διαφορετικό περιβάλλον, τους δίνεται η ευκαιρία να δημιουργήσουν, να δουλέψουν πάνω σε ένα πρότζεκτ και να παράξουν έργο. 

Ο λόγος που επέλεξα τη Νίσυρο είναι γιατί έρχομαι εδώ από μικρό παιδί, αν και είμαι Αθηναίος. Η μητέρα μου είναι από την Κω και πηγαίναμε εκεί διακοπές τα καλοκαίρια. Με τους γονείς μου, λοιπόν, ερχόμασταν και στη Νίσυρο και από μικρός έφαγα ένα κόλλημα, που μεγαλώνοντας μεγάλωσε και αυτό. 

Έβλεπα ότι η Νίσυρος πάντοτε προσέλκυε πολλούς καλλιτέχνες από διαφορετικά πεδία της τέχνης και η ανάγκη μου ήταν να γίνει μια συντονισμένη προσπάθεια για την υποστήριξη εικαστικών καλλιτεχνών σύγχρονης τέχνης. Έτσι προέκυψε ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός Sterna και το Sterna Art Project. Ήθελα να μοιραστώ τη Νίσυρο – και το σπίτι μου τελικά – με άλλους καλλιτέχνες που εκτιμώ, γιατί θεωρώ ότι σαν νησί είναι ένα πολύ καλό στούντιο εργασίας.

Πού μένουν οι καλλιτέχνες κατά τη διάρκεια των projects;
“Οι καλλιτέχνες φιλοξενούνται στην κατοικία Sterna, έναν παραδοσιακό διώροφο πύργο που βρίσκεται μέσα στο μεσαιωνικό κάστρο της Παντονίκης στον Εμπορειό. Ονομάζεται έτσι από τη μεγάλη στέρνα, που υπάρχει στο κυρίως σπίτι (και είναι η μεγαλύτερη στέρνα της γειτονιάς του Κάστρου). Υπάρχει εδώ και μία μεταφορά – μια στέρνα ιδεών, ένα δοχείο που συγκεντρώνει νέες ιδέες και παρεμβάσεις. 

Το κάστρο χρονολογείται από τον 14ο αιώνα και άρχισε να μετατρέπεται σε κατοικίες τον 17ο αιώνα. Η Στέρνα είναι ο πρώτος πύργος που επισκευάστηκε μέσα στο κάστρο, το 2014. Έκανα τον εσωτερικό σχεδιασμό και συνεργάστηκα με τον αρχιτέκτονα μηχανικό Γιώργο Τσιρώνη για την κατασκευή –  ακολουθώντας τον παραδοσιακό τρόπο χτισίματος με τα αυθεντικά δομικά υλικά.

Ήταν το πρώτο ‘χαλατό’, το οποίο επισκευάσαμε για να γίνει η κατοικία μου και παράλληλα τότε ανέπτυξα και το art project. Το σπίτι δεν είναι μια γκαλερί τέχνης, ανοικτή στο κοινό. Είναι διαθέσιμο προς ενοικίαση, κυρίως σε ανθρώπους του χώρου της τέχνης, δηλαδή συλλέκτες, επιμελητές, γκαλερίστες. Είναι ένα μέσο το οποίο χρησιμοποιούμε στον οργανισμό για την προώθηση των καλλιτεχνών, μιας και εμείς δεν πουλάμε έργα τέχνης. Θέλουμε να υποστηρίζουμε τους καλλιτέχνες που έχουν περάσει από αυτό το πρότζεκτ. “

 Μιλήστε μας για τις καλλιτεχνικές δράσεις αυτού του διαστήματος.
“Από την περασμένη χρονιά λανσάρουμε ένα πρόγραμμα υποτροφιών για καλλιτέχνες από τις ελληνικές σχολές Καλών Τεχνών. Είναι ένα πρόγραμμα υποστήριξης για residency. Γίνεται ένα open-call, και κατά την αίτηση οι καλλιτέχνες που ενδιαφέρονται υποβάλλουν ένα πρότζεκτ ή έργο που θέλουν να δουλέψουν στο διάστημα του μήνα. Η επιτροπή επιλέγει πέντε καλλιτέχνες κάθε χρονιά για την υποστήριξη της υποτροφίας. Η επιτροπή αυτή συνήθως είναι προηγούμενοι καλλιτέχνες, και με αυτό τον τρόπο θέλουμε να στήσουμε ένα community. Το Sterna Art Project φέτος έκλεισε τα 10 του χρόνια, οπότε θέλουμε αυτό το community να αρχίσει να μεγαλώνει. Καλλιτέχνες που έχουν περάσει από εδώ να μεταλαμπαδεύσουν την εμπειρία τους σε νεότερους καλλιτέχνες, που ακολουθούν.”

Μιλώντας για τα highlights της φετινής χρονιάς μάς αναφέρει δύο έργα community-based, επισημαίνοντας, όμως, ότι το πραγματικό highlight θα ήταν τα έργα των δύο τελευταίων ετών να παρουσιαστούν στην Αθήνα. 

“Η Όλγα Σουβερμέζογλου θέλοντας να δημιουργήσει μία ιστορία σε σχέση με τη γειτνίαση, και ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει, έκανε άτυπες συνεντεύξεις με Νισύριους και επιχείρησε να διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους επικοινωνούν οι κάτοικοι, τόσο μεταξύ τους όσο και με εκείνη. Μέσα από μια διαδικασία δημιούργησε μια ενδιαφέρουσα διαδρομή με σημαίες. Παράλληλα, η Κάτια Μονιάκη δημιουργεί επίσης μία διαδρομή με μία γοργόνα σε άκυρα σημεία του νησιού – μια διαδρομή που δεν είναι η συνηθισμένη που θα ακολουθούσε κανείς ερχόμενος στη Νίσυρο.” [δες τα πρότζεκτς εδώ]

Εκτός από το Sterna Art Project ο Γρηγόρης Χατζηιωαννίδης (που ξεκίνησε από τη φωτογραφία και το περφόρμανς) χαράσσει και την προσωπική καλλιτεχνική του διαδρομή.
“Έχουμε συστήσει με την Ντόρα Οικονόμου, τη Βιργινία Μαστρογιαννάκη και την Πάκυ Βλασσοπούλου, μια άτυπη καλλιτεχνική ομάδα που λέγεται “Island Hopping”. Με επίκεντρο τη Νίσυρο μεταφέρουμε εμπειρίες σε άλλα νησιά ή εμπειρίες από άλλα νησιά στη Νίσυρο. Δηλαδή έργα που έχουμε φτιάξει εδώ, τα μεταφέρουμε σε άλλα νησιά: κάνουμε εγκαταστάσεις σε αυτοκίνητα, περφόρμανς στην παραλία κλπ.

Παράλληλα είτε από ταξίδια είτε από διαδρομές προς την Νίσυρο μαζεύουμε υλικό και έχουμε εγκαταστήσει έργα στον δημόσιο χώρο. Η επόμενη δράση μας θα είναι στη Ρόδο για ένα εργαστήριο βοτσαλωτού, ώστε να  ταξιδέψουμε και σε έναν οργανισμό στην Τυνησία. Ουσιαστικά διερευνούμε τη “σύνδεση” των δωδεκανησιακών βοτσαλωτών, που γίνονται από βότσαλο, και των τυνήσιων μωσαϊκών, που γίνονται από πλακάκια και γυαλί.” 

ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΕ ΤΑ ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΜΠΟΥΚΑΛΙΑ ΣΤΗ ΝΙΣΥΡΟ;

Εκτός από τα καλλιτεχνικά δρώμενα ασχολείστε και με περιβαλλοντικές δράσεις. Τι γίνεται με τα πλαστικά μπουκάλια στο νησί;
Δέκα οκτώ κάτοικοι της Νισύρου έχουμε συστήσει έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με το όνομα “Νισύριο”. Το Νισύριο είναι το αρχαίο νόμισμα της Νισύρου, το οποίο είχα την ευκαιρία να δω στο Νομισματικό Μουσείο του Βερολίνου. Μάλιστα, η διεύθυνση του Μουσείο πολύ ευγενικά μας παραχώρησε ένα τέλειο σκανάρισμα και από τις δύο όψεις, οπότε κάναμε το λογότυπό μας και κάποιες εκτυπώσεις με 3D printers. Ο σκοπός παραμένει σταθερός όλα αυτά τα χρόνια και είναι η προστασία του περιβάλλοντος. Ξεκινήσαμε από το θέμα του πλαστικού μπουκαλιού και της επαναχρησιμοποίησής του, μιας και στο νησί δεν έχουμε πόσιμο νερό και χρησιμοποιούνται εμφιαλωμένα.

Στη συνέχεια δουλέψαμε πάρα πολύ με τα παιδιά και εστιάσαμε στην εκπαίδευση. Την πρώτη χρονιά κάναμε ανοιχτά εργαστήρια, για παιδιά, εφήβους και γονείς και στη συνέχεια εστιάσαμε στα σχολεία. Κάναμε ένα πάρα πολύ ωραίο πρότζεκτ το 2021 με τον βιομηχανικό σχεδιαστή, Κωνσταντίνο Σκόπα. Έβαλε παιδιά Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου μέσα σε εργαστήρια να σχεδιάσουν ένα αντικείμενο το οποίο θα μπορούσαμε να παράξουμε με την επαναχρησιμοποίηση του πλαστικού. Συλλέγοντας τα δίχτυα των ψαράδων κατασκευάστηκε ένα παιχνίδι, το οποίο τοποθετήθηκε στην παιδική χαρά του δημοτικού σχολείου, καθώς και σπιτάκια για τα αδέσποτα γατάκια, που τοποθετήσαμε στον δημόσιο χώρο, στο κεντρικό χωριό στο Μανδράκι. 

Πλέον το φόκους μας είναι στο “προσέχουμε τι καταναλώνουμε”. Έχουμε φύγει από την ανακύκλωση και έχουμε αναπτύξει ένα παράλληλο πρόγραμμα για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, το “ΣΦΟΥΓΓΑΡΙ ΠΡΟΤΖΕΚΤ”. Σε ένα παλιό μεταλλικό σκουπίδι τοποθετήσαμε ένα τεμαχισμένο σφουγγάρι (είναι από τα πιο εύκολα είδη για αναπαραγωγή στο θαλάσσιο βιότοπο) το οποίο δέθηκε με βιολογικούς σπάγκους, προκειμένου να αναπαραχθεί. Ο σκοπός είναι να φανεί κατά πόσο είναι εφικτό να γίνει αναγέννηση ενός βιότοπου που έχει καταστραφεί από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες. Συνέχεια αυτού θα είναι φέτος τον χειμώνα ο καθαρισμός υπαρχόντων σφουγγαριών, ώστε να βοηθήσουμε στην ανάπτυξή τους.

Ο Δήμος είναι υποστηρικτικός στις δράσεις αυτές;
Στην αρχή ήταν. Τώρα πια δεν είναι. Υπάρχει μία περίεργη κατάσταση με το Δήμο. Αποφάσισε να εστιάσει σε δικά του πράγματα, οπότε δεν έχουμε πια πολύ έντονη συνεργασία.  

5 ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ ΣΤΗ ΝΙΣΥΡΟ

Ποια είναι κατά τη γνώμη σας 5 πράγματα που δεν πρέπει να φύγεις από τη Νίσυρο, αν δεν τα κάνεις. 

• “Σίγουρα επίσκεψη στον κρατήρα και αν μιλήσουμε για την καλοκαιρινή σεζόν θα έλεγα απογευματινή ή πάρα πολύ πρώιμη ώρα. Με πανσέληνο το σκηνικό είναι εκπληκτικό. 
• Επιβάλλεται ένα πανηγύρι, ή πολλά. Η Νίσυρος έχει καταπληκτικά πανηγύρια. Το πανηγύρι του Θεολόγου στα Νικειά. Το πανηγύρι του Ταξιάρχη στο Κάστρο του Εμπορειού, στη γειτονιά της Στέρνας. Της Παναγιάς  Σπηλιανής στο Μανδράκι και της Παναγιάς Κυράς στο Εμπορειό. 
• Do not miss Αυλάκι. Είναι το παλιό λιμάνι της Νισύρου, που σήμερα είναι ένας μικρός εγκαταλειμμένος οικισμός. Έχει μία ιδιαίτερη αγριάδα.  
• Από παραλίες, θα έλεγα να μη χάσει κανείς τους Χοχλάκους, που είναι μία δύσκολη παραλία αλλά είναι ηφαιστειογενής, με μαύρο μεγάλο βότσαλο, άγρια ομορφιά και έναν υπέροχο μπλε βυθό. 
• Τα πολύ απλά τηγανητά αυγά της Κατίνας στο “Μπαλκόνι του Εμπορειού” δεν πρέπει να τα χάσει κανείς. Μάλλον τα πιο ωραία που υπάρχουν. Αν συνεχίσουμε με φαγητό, προτείνω πιτ(θ)ιά με σκορδαλιά (το τοπικό φαλάφελ!), χαλουβά (τοπικός χαλβάς που στην πραγματικότητα μοιάζει με μελομακάρονο και γίνεται στο φούρνο με αλεύρι) και ψιλοκούλουρα που φτιάχνονται σε τέσσερις μέρες (ίσως το πιο γκουρμέ πράγμα της τοπικής κουζίνας).

ΣΤΗ ΦΑΡΜΑ ΜΕ ΛΑΧΑΝΙΚΑ ΠΟΥ ΜΕΓΑΛΩΝΟΥΝ ΧΩΡΙΣ ΝΕΡΟ

Για τον επίλογο κρατήσαμε μια φάρμα “όνειρο”… με λαχανικά που μεγαλώνουν χωρίς νερό. 

“Είμαι σε μία διαδικασία ανάπτυξης μιας φάρμας, στην οποία ζω από πέρυσι – τους ανοιξιάτικους και θερινούς μήνες. Εκτός από την καλλιέργεια της γης και την παραγωγή προϊόντων θα υπάρχει και μια διασύνδεση με το καλλιτεχνικό και πολιτιστικό τοπίο. Πρόκειται να λανσαριστεί ένα πρότζεκτ στο οποίο η τέχνη θα είναι αμιγώς συνδεδεμένη με το περιβάλλον. Θα διερευνήσουμε όλα τα θέματα που συζητάμε σήμερα για το τι μας προσφέρει η Γη, πώς την αξιοποιούμε, με ποιους τρόπους και με ποιες διαδικασίες κάνουμε τα πράγματα μέσα στη βιομηχανία. Υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι καλλιτεχνών που το καλλιτεχνικό τους έργο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη φύση και το περιβάλλον. 

Γενικά είμαστε στη φάση του degrowth. Είμαστε δηλαδή στην αποανάπτυξη και το πώς μπορούμε να συνεχίσουμε να κάνουμε τα ίδια πράγματα έξω από τη βιομηχανία και έχοντας λιγότερα φυσικά μέσα διαθέσιμα. Για παράδειγμα στη Νίσυρο, επειδή δεν έχουμε πηγές νερού και χρησιμοποιούμε το νερό της αφαλάτωσης, συνηθίζουμε να καλλιεργούμε φρούτα και λαχανικά χωρίς νερό. Το ίδιο και εδώ στη φάρμα. Έχω δει κι άλλες τέτοιες μικρές κοινότητες στον πλανήτη. Ταξιδεύω πολύ συχνά στο Μεξικό και στη Γουατεμάλα, όπου αφού δεν υπάρχει νερό, δημιουργείται πρακτική ανάγκη να αναπτυχθούν άλλες μέθοδοι καλλιέργειας. 

Τελικά, αλλάζουν τα πράγματα προς το καλύτερο;
Υπάρχει αλλαγή, αλλά υπάρχουν και πράγματα τα οποία δεν μπορούν να αλλάξουν εύκολα. Όπως το ότι δεν έχουμε πόσιμο νερό στη Νίσυρο και το πλαστικό μπουκάλι ακόμα υπάρχει. Εμείς πιστεύουμε πολύ στην αλλαγή στα νεότερα παιδιά και γι αυτό εστιάσαμε τις δράσεις μας στα σχολεία. Η νέα γενιά είναι πιο ενημερωμένη και ευαισθητοποιημένη. Η αλλαγή θέλει πολύ χώρο και χρόνο για να συμβεί. Θα το δούμε μετά από 10-20 χρόνια.