Ψευδείς αναμνήσεις: Ανακάλυψαν πώς δημιουργείται το “αποκύημα της φαντασίας”

Μπορεί μέχρι σήμερα να θεωρούσαμε ψεύτη κάποιον που παρουσιάζει ότι έχει βιώσει διαφορετικά συγκεκριμένα γεγονότα, όμως τελικά αυτό, σε κάποιες περιπτώσεις, είναι ένα «παιχνίδι» του εγκεφάλου και δεν σχετίζεται με ψέματα, όπως ανακάλυψαν πρόσφατα επιστήμονες.

Μάλιστα, οι ειδικοί ανακάλυψαν τρόπο με τον οποίο μπορούν να αποκαλύψουν αν κάποιος λέει ψέματα ή απλώς ανακαλεί ψευδείς αναμνήσεις.

Σύμφωνα με νέα έρευνα που δημοσιεύεται στην επιστημονική επιθεώρηση PNSA, η εγκεφαλική δραστηριότητα αλλάζει ανάλογα με το αν κάποιος ανακαλεί μια αληθινή ή μια ψευδή ανάμνηση.

Όπως εξηγούν οι ειδικοί, ως ψευδής ανάμνηση ορίζεται όταν θυμάστε κάτι που δεν συνέβη ή που στην πραγματικότητα συνέβη σε διαφορετικό χρόνο ή τόπο.

Η αναμνήσεις γεγονότων του παρελθόντος, εμπειριών ή πληροφοριών που συνδέονται με ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, όπως ένα πάρτι γενεθλίων, ένα ραντεβού ή μια πρόσφατη βόλτα, είναι γνωστή ως επεισοδιακή μνήμη.

Επίσης, ο άνθρωπος διαθέτει και τη σημασιολογική μνήμη, η οποία σχετίζεται με γενικές γνώσεις και γεγονότα, που όμως δεν συνδέονται με χρόνο ή τόπο και δεν σχετίζονται με το δικό μας παρελθόν.

Οι επεισοδιακές αναμνήσεις ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό από μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται ιππόκαμπος, αλλά το τι συμβαίνει στη δομή του εγκεφάλου όταν οι άνθρωποι θυμούνται λανθασμένα γεγονότα αποτελούσε μυστήριο μέχρι σήμερα.

Η νέα μελέτη όμως αποκαλύπτει ότι ακριβώς πριν κάποιος ανακαλέσει μια ψευδή ανάμνηση, στον ιππόκαμπου του εγκεφάλου του «ξεσπά» ένα συγκεκριμένο μοτίβο ηλεκτρικής δραστηριότητας, το οποίο διαφέρει από τη φυσιολογική ηλεκτρική δραστηριότητα που εκδηλώνεται όταν οι άνθρωποι θυμούνται ένα γεγονός σωστά.

«Ενώ προηγούμενες μελέτες καθόρισαν τον ρόλο του ιππόκαμπου στη μνήμη και την ανάκληση των γεγονότων, δεν γνωρίζαμε ότι τα ηλεκτρικά σήματα που παράγονται σε αυτή την περιοχή διαφέρουν στις αληθινές από τις ψευδείς αναμνήσεις», δήλωσε ο Michael Kahana, υπεύθυνος της μελέτης και καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας στις ΗΠΑ.

Η καλύτερη κατανόηση της εν λόγω εγκεφαλικής δραστηριότητας, θα μπορούσε να βοηθήσει στην πρόβλεψη του πότε οι άνθρωποι πρόκειται να ανακαλέσουν μια δυσάρεστη ψευδή ανάμνηση, η οποία απέχει αρκετά από την πραγματικότητα, ανέφεραν οι συγγραφείς της μελέτης.

Μετατραυματικό στρες και ψευδείς αναμνήσεις

Για παράδειγμα, οι άνθρωποι με διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) «συχνά βιώνουν αναμνήσεις των τραυματικών εμπειριών τους, σε περιβάλλοντα που είναι ασφαλή και δεν έχουν καμία σχέση με το τραυματικό περιστατικό που είχαν», υπογραμμίζουν οι επιστήμονες στη μελέτη.

Κάτι που πρακτικά θα μπορούσε να σημαίνει ότι εάν κάποια γυναίκα είχε πέσει θύμα ξυλοδαρμού σε μικρή ηλικία από συγγενικό της πρόσωπο που ήταν άνδρας, στο μέλλον θα έχει φοβία με την επαφή της με τους άνδρες, από τους οποίους φυσικά δεν απειλείται.

Μάλιστα, οι επιστήμονες αναφέρουν ότι στο μέλλον, ενδέχεται να ευρήματα της μελέτης να βοηθήσουν στον σχεδιασμό θεραπείας, η οποία θα διακόπτει αυτή την εγκεφαλική δραστηριότητα, ώστε να σταματήσουν οι ενοχλητικές μνήμες.

Πώς ο ιππόκαμπος δημιουργεί ψευδείς αναμνήσεις

Στη νέα μελέτη, οι ερευνητές κατέγραψαν την ηλεκτρική δραστηριότητα στον ιππόκαμπο ασθενών με επιληψία, στους οποίους είχαν ήδη εμφυτευτεί ηλεκτρόδια στον εγκέφαλό τους, ώστε να μπορούν να παρακολουθούν τις επιληπτικές κρίσεις τους.

Η ομάδα ζήτησε αρχικά από τους ασθενείς να μελετήσουν έναν κατάλογο άσχετων λέξεων, όπως «πίτσα« και «ρολόι» και στη συνέχεια να τις ανακαλέσουν με οποιαδήποτε σειρά μετά από ένα σύντομο διάλειμμα.

Πριν από τη μελέτη της λίστας λέξεων-στόχου, στους συμμετέχοντες είχε παρουσιαστεί μια διαφορετική λίστα λέξεων, οι οποίες θα μπορούσαν να βάλουν «τρικλοποδιά» στη μνήμη τους.

Σε τέτοιου είδους δοκιμές της επεισοδιακής μνήμης, οι λέξεις συνδέονται μεταξύ τους με βάση τα συμφραζόμενα από την πηγή τους, δηλαδή τη λίστα λέξεων στην οποία παρουσιάζονται.

Οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι ο ρυθμός της ηλεκτρικής δραστηριότητας στον ιππόκαμπο διέφερε δραματικά όταν οι ασθενείς ανακαλούσαν σωστά μια λέξη από τη λίστα-στόχο ή θυμόνταν λανθασμένα μια λέξη που δεν είχε συμπεριληφθεί.

Αυτή η ηλεκτρική δραστηριότητα εκδηλωνόταν για λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο πριν πουν τη λέξη και στη συνέχεια εξασθενούσε ταχύτατα.

Σε έτερο πείραμα, οι συγγραφείς ζήτησαν από τους ασθενείς να μελετήσουν και να ανακαλέσουν σχετικές λέξεις, που κατηγοριοποιήθηκαν ως λουλούδια, φρούτα και έντομα.

Αυτό που αποκάλυψαν όταν ότι όταν ένας ασθενής μελετούσε τη λίστα με τα λουλούδια, αν θυμόταν μια λανθασμένη αλλά παρόμοια λέξη, όπως «ηλιοτρόπιο» αντί για «κρίνο», ο ρυθμός του ιππόκαμπου ήταν πιο παρόμοιος με αυτόν εάν θα είχε θυμηθεί μια λέξη που ήταν εντελώς άσχετη, όπως «ρολόι».

Οι συγγραφείς ανέφεραν ότι τα ευρήματα αυτά μπορεί να εξηγήσουν πώς ο ιππόκαμπος μπορεί να διακρίνει παρόμοιες αναμνήσεις που δημιουργούνται σε διαφορετικά πλαίσια, όπως για παράδειγμα, τι μαγειρέψε κάποιος για δείπνο απόψε, σε σχέση με χθες το βράδυ.

Αυτό που μένει να διευκρινιστεί, είναι αν αυτές οι ηλεκτρικές υπογραφές είναι πραγματικά υπεύθυνες για τις λανθασμένες αναμνήσεις ή απλώς συμβαίνουν ταυτόχρονα.

«Μελλοντικές μελέτες με πειραματικό χειρισμό της εγκεφαλικής δραστηριότητας θα μπορούσαν να το διερευνήσουν και να το αποκαλύψουν και αυτό», κατέληξαν οι συγγραφείς της μελέτης.