Από το Παλαιστινιακό στο.. “Ισραηλινό”: Καλύπτοντας το Μεσανατολικό στην Ελλάδα

Η μεσανατολική κρίση και πάλι στη δημόσια συζήτηση. Αυτή τη φορά όμως, τα ελληνικά ΜΜΕ τάσσονται αναφανδόν υπέρ του Ισραήλ, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, ευθυγραμμιζόμενα απόλυτα με την κυρίαρχη τάση στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο. Θα υποστήριζα μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, που το Παλαιστινιακό (σ.σ. Ζήτημα), όπως παραδοσιακά το αποκαλούμε στην Ελλάδα, τείνει να μετονομαστεί σε «Ισραηλινό».

Με μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο θα διαπιστώσουμε πως όλο και πιο συχνά διαβάζουμε στους τίτλους για ‘‘Πόλεμο στο Ισραήλ’’. Μιλάμε για στροφή 180 μοιρών, φτάνει να θυμηθούμε τι συνέβαινε 40 χρόνια πριν, όταν η κρατική τηλεόραση, το Βήμα, το Έθνος και άλλες εφημερίδες αφιέρωναν εκτενή ρεπορτάζ στους μαχητές της PLO και τον ‘‘δίκαιο αγώνα’’ τους, εξυμνούσαν τους δεσμούς των προγόνων τους, Φιλισταίων, με τους Αιγαιοκρήτες και κατακεραύνωναν το Ισραήλ για τη συγκάλυψη των σφαγών των Παλαιστινίων στα προσφυγικά στρατόπεδα της Σάμπρα και της Σατίλα από τους συμμάχους του, τους λιβανέζους φαλαγγίτες.

Η μετατόπιση των ελληνικών μέσων από τις απροκάλυπτα φιλοπαλαιστινιακές θέσεις του παρελθόντος μπορεί να βρίσκεται σήμερα στο απόγειό της λόγω της αποστροφής που προκάλεσε η πολύνεκρη επίθεση της Χαμάς, ωστόσο συντελείται εδώ και δεκαετίες αντανακλώντας τη σταδιακή αναθεώρηση της φιλοαραβικής πολιτικής της χώρας μας· αυτή άλλωστε υπήρξε μια βασική προϋπόθεση για την «αποριζοσπαστικοποίηση» και τον «εξευρωπαϊσμό» της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής εν γένει, όπως εξηγώ στη μελέτη μου From Naser to Arafat and Ibn Salman; the Greek pro-Arabism revisited.

Λόγω λοιπόν του βεβαρημένου της παρελθόντος (καταψήφιση σχεδίου ΟΗΕ για την διχοτόμηση της Παλαιστίνης το 1947 και μη de jure αναγνώριση του Ισραήλ έως το 1990), η οπτική της Ελλάδας σε κάθε μεσανατολική κρίση, λειτουργεί σαν βαρόμετρο της επιτυχούς της μετατροπής σε μία «κανονική» δυτική δημοκρατία. Η δε φωταγώγηση της Βουλής των Ελλήνων στα χρώματα της σημαίας του Ισραήλ έρχεται ως διαβεβαίωση πως, παρά τις αμφιταλαντεύσεις, διαλέξαμε και πάλι τη σωστή πλευρά της ιστορίας. Εντός αυτού του γεωπολιτικού και ιδεολογικού πλαισίου, η κάλυψη των τωρινών γεγονότων βασίζεται σε δύο σταθερές που συμβάλουν ελάχιστα στην κατανόηση της πιο μακροχρόνιας και πολύπλοκης σύγκρουσης του σύγχρονου κόσμου.

Πρώτον, η οριενταλιστική πρόσληψη των επιτιθέμενων. Για αιώνες η Δύση παρήγαγε συστηματικά γνώση για τους «οκνηρούς», «θρησκόληπτους» και «οπισθοδρομικούς» λαούς της Ασίας και της Αφρικής προκειμένου να αναδειχθεί η υπεροχή των ευρωπαϊκών εθνών και να νομιμοποιηθεί η αποικιακή τους εξουσία υπό το πρόσχημα του «εκπολιτισμού».

Ομοίως, οι Παλαιστίνιοι συγκροτούνται σήμερα στα δελτία ειδήσεων ως τα αντεστραμμένα είδωλα της μόνης κοινωνίας στη Μέση Ανατολή [σ.σ. της ισραηλινής] με την οποία θα μπορούσαμε να ταυτιστούμε. Οι Ισραηλινοί πάντα παρουσιάζονται ως ‘‘πολίτες’’ ή ως ‘‘λαός’’ κι ‘‘έθνος’’, ενώ οι Παλαιστίνιοι είναι απλώς ‘‘οι κάτοικοι της Γάζας’’, οι οπαδοί μιας θρησκείας ή, ακόμα χειρότερα, τα μέλη μιας ‘‘φυλής’’, όπως τους αποκάλεσε παρουσιάστρια της ΕΡΤ· ένας «ενοχλητικός» πληθυσμός που με δική του υπαιτιότητα ζει σε γκέτο (σ.σ. επειδή δεν ανατρέπει την Χαμάς), φθονώντας την ευημερία του ισραηλινού λαού. Μόνο το Ισραήλ φέρει το δικαίωμα των αντιποίνων για την προστασία των πολιτών του, αφού ο δικός του πόλεμος διέπεται από τους κανόνες και τις αξίες μιας ευνομούμενης δημοκρατίας δυτικού τύπου.

Στον αντίποδα βρίσκεται η ‘‘θεοκρατική’’ κυβέρνηση της Χαμάς που απέχει παρασάγγας από το «κοσμικό» Ισραήλ και δε διαφέρει σε τίποτα από τους Ταλιμπάν! Η «ανορθολογική» αυτή οντότητα κρατάει τους κατοίκους της Γάζας στο σκοτάδι και τους κάνει πλύση εγκεφάλου από παιδιά ‘‘για να επιτεθούν σε κάθε Εβραίο επί γης’’, όπως ανέφερε άλλο μέσο παραθέτοντας ανάρτηση του ισραηλινού στρατού. Ως εκ τούτου, ο ολοκληρωτικός πόλεμος εναντίον της θα μπορούσε ακόμα και να αποδειχθεί ευλογία για τους ίδιους.

Είναι αναμενόμενο όταν εννοιολογείται ο εξωτικός «Άλλος» από τρίτους να αναπαράγονται ανακρίβειες. Ο Weber όρισε τη θεοκρατία ως την υποταγή του κράτους στον κλήρο, ενώ το αντίστροφο ορίζεται ως καισαροπαπισμός. Μόνο το σιιτικό Ιράν διαθέτει ένα πραγματικά θεοκρατικό καθεστώς στη Μέση Ανατολή· η δε Χαμάς, η οποία σημειωτέον προήλθε από τους κόλπους των Παλαιστινίων Αδελφών Μουσουλμάνων, δεν διοικείται από κάποιο ιερατείο (σ.σ. στο σουνιτικό Ισλάμ δεν υπάρχει κλήρος).

Στην ιστοσελίδα της αυτοπροσδιορίζεται ως ένα κίνημα ‘‘εθνικοαπελευθερωτικό’’ και ‘‘μετριοπαθές ισλαμικό’’ που καλεί σε απελευθέρωση των αγίων τόπων τόσο των μουσουλμάνων, όσο και των χριστιανών, ενώ από πουθενά δεν προκύπτει ότι ευαγγελίζεται τη δημιουργία ενός Ισλαμικού Εμιράτου, ούτε φυσικά λειτουργεί μια τέτοια πολιτική δομή στην Γάζα που τελεί υπό τον έλεγχό της από το 2007. Αν παρόλα αυτά εξακολουθεί να αποκαλείται ‘‘θεοκρατική’’ από τα ΜΜΕ, γιατί να μη θεωρηθεί ως τέτοια και η υπερεθνικιστική-θρησκευτική κυβέρνηση που αναδείχθηκε στο Ισραήλ από τις τελευταίες κάλπες;

Οι τεχνολογίες οριενταλιστικής ταξινόμησης ακολουθούν τους εμπολέμους και μετά θάνατον. Είναι η πρώτη φορά που το ισοζύγιο των νεκρών αμάχων φαίνεται να γέρνει εις βάρος της ισραηλινής πλευράς (μέχρι στιγμής τουλάχιστον) και η επιλογή των ρημάτων προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα. Έτσι λοιπόν, οι ισραηλινοί άμαχοι στα κιμπούτζ ‘‘δολοφονούνται’’ ή ‘‘σφαγιάζονται’’ από τους τρομοκράτες, οι δε κάτοικοι της Γάζας απλώς ‘‘σκοτώνονται’’ ή αποτελούν τον ‘‘απολογισμό’’ των ισραηλινών αντιποίνων.

Οι λέξεις φυσικά πλαισιώνονται από εικόνες. Οι πρώτοι είναι άνθρωποι «δικοί μας»· λευκοί και ντυμένοι σαν εμάς, έχουν ονοματεπώνυμο, σπίτια με όμορφες αυλές, λογαριασμό στο Instagram και μια ιστορία που πρέπει να μάθει όλος ο κόσμος. Oι δεύτεροι εμπίπτουν σε δύο κατηγορίες: είτε είναι βουβοί, αόρατοι και ανώνυμοι και παρουσιάζονται ως ξερά στατιστικά στοιχεία με φόντο την ισοπεδωμένη Γάζα, είτε κηδεύονται ως μάρτυρες τυλιγμένοι με κορανικές σούρες εν μέσω της ιαχής ‘‘Αλλάχου άκμπαρ!’’

Στην πρώτη περίπτωση το ελληνικό τηλεοπτικό κοινό τους προσπερνάει μάλλον αδιάφορα, σαν να ακούει για την είδηση κάποιου σεισμού σε μια μακρινή ήπειρο· στην δεύτερη, εντείνεται το αίσθημα της αποξένωσης, του πολιτισμικού σοκ κι εν τέλει της ισλαμοφοβίας.

Η δεύτερη σταθερά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πρώτη και συνίσταται στην χωροχρονική απογύμνωση των γεγονότων από τα ιστορικά τους συμφραζόμενα. Υπό αυτήν την έννοια, ό,τι συνέβη την προηγούμενη εβδομάδα στα σύνορα του Ισραήλ με τη Γάζα αποσυνδέεται από γεγονότα-σταθμούς στην ιστορία του Παλαιστινιακού, όπως η προσάρτηση των Κατεχόμενων και η έναρξη της – παράνομης κατά το διεθνές δίκαιο – εποικιστικής δραστηριότητας το 1967 ή οι εκλογές του 2006 που οδήγησαν στη νίκη της Χαμάς και το επακόλουθο μποϋκοτάζ της κυβέρνησής της από το Ισραήλ και την Δύση.

Επιπλέον, στη λογική του επιχειρήματος ότι η Χαμάς δεν εκφράζει όλους τους Παλαιστινίους, αντίθετα εξυπηρετεί αποκλειστικά τα συμφέροντα των ανθρώπων της και αυτά του Ιράν (π.χ. οι περιβόητες ‘‘βίλες’’ στη Λωρίδα αποτελούν τη μόνιμη επωδό πολλών δημοσιογράφων), η επιχείρηση Κατακλυσμός του αλ-Άκσα (Tufan al-Aqsa) «απεδαφοποιείται»· δεν επηρεάζεται ούτε επηρεάζει την αντίσταση στη Δυτική Όχθη και την Ιερουσαλήμ, διότι εξ’ ορισμού δεν αναγνωρίζεται ως πράξη αντίστασης.

Επιτομή αυτής της αποϊστορικοποιημένης αφήγησης, αποτελεί ο παραλληλισμός της πρόσφατης επίθεσης με τα τρομοκρατικά χτυπήματα στους Δίδυμους Πύργους, με τα ελληνικά μέσα να υιοθετούν μαζικά τον όρο ‘‘11η Σεπτεμβρίου του Ισραήλ’’.

Η σύγκριση είναι έωλη από πολλές απόψεις, αλλά και χρήσιμη για σκοπούς προπαγάνδας, καθώς αποσιωπώνται οι διαχρονικές ευθύνες των Ισραηλινών. Ακούσαμε λοιπόν πως το Ισραήλ αιφνιδιάστηκε και βρέθηκε σε πόλεμο εν μία νυκτί (!) ακριβώς όπως οι ΗΠΑ το 2001, όμως ο πόλεμος για τους Παλαιστινίους αποτελεί μια πραγματικότητα χωρίς διαλείμματα για τουλάχιστον έναν αιώνα.

Τυπολογικά, πράγματι η Χαμάς ανήκει στην ευρύτερη οικογένεια του λεγόμενου Πολιτικού Ισλάμ, όπως και η αλ-Κάιντα, εντούτοις οι δύο οργανώσεις διαφέρουν άρδην ιδεολογικά και επιχειρησιακά, με την πρώτη να αντιστέκεται ενάντια στην ξένη κατοχή που βιώνει στην ίδια της τη γη και τη δεύτερη να επιδίδεται σε τρομοκρατικές ενέργειες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, αναβαπτίζοντάς τες σε Τζιχάντ.

Το ίδιο ισχύει και για τα κίνητρα της επίθεσης που με περισσή ευκολία αποδίδονται στη ‘‘δίψα της Χαμάς για εκδίκηση’’. Ούτε λόγος βέβαια για τον αντίκτυπο της άτεγκτης στάσης του Ισραήλ σε όλα τα μέτωπα: αποκλεισμός της Λωρίδας της Γάζας επί 17 συναπτά έτη, επέκταση των εποικισμών στην Δυτική Όχθη και κλιμάκωση της βίας των εποίκων και των προκλήσεων κατά των πιστών στο τέμενος αλ-Άκσα με την παρότρυνση ακροδεξιών υπουργών.Είτε συνειδητή είτε ακούσια, η εμμονή των ΜΜΕ με τα γεγονότα ερήμην των ιστορικών τους πλαισίων, ματαιώνει την υπόσταση των Παλαιστινίων ως λαού, καθώς και τους μακρόχρονους αγώνες τους.

Παράλληλα, το κοινό μυείται στον εθνικό μύθο της σιωνιστικής ιστοριογραφίας περί ‘‘μιας πατρίδας χωρίς λαό (σ.σ. Παλαιστίνη) που δόθηκε σε έναν λαό χωρίς πατρίδα (σ.σ. διασπορά των Εβραίων)’’. Άραγε να γνώριζε η παρουσιάστρια της ΕΡΤ πως αποκαλώντας τους Παλαιστίνιους της Γάζας ‘‘φυλή’’ απηχούσε τις θέσεις του ιδρυτή του σιωνιστικού κινήματος, Theodore Herzl (1860-1904);

Από την άλλη, αν ο αμείλικτος τηλεοπτικός χρόνος επέτρεπε να ακουστούν τα όσα έχουν γράψει οι αναθεωρητές ιστορικοί του Ισραήλ, σαν τον Benny Morris, τον Ilan Pape και τον Avi Shlaim, η ενημέρωση της ελληνικής κοινής γνώμης ίσως ήταν πιο αμερόληπτη και διαφωτιστική. Αυτό φυσικά επαφίεται στην πολιτική γραμμή του κάθε μέσου και των εκάστοτε καλεσμένων του.

Υπό τους ισχύοντες συσχετισμούς δυνάμεων και παρά το γεγονός ότι το Ισραήλ έχει την πιο ακροδεξιά κυβέρνηση στην ιστορία του, όροι όπως ‘‘κατοχή’’, ‘‘απαρτχάιντ’’ και ‘‘εποικιστική αποικιοκρατία’’ (settler colonialism) παραμένουν ύποπτοι αντισημιτικών συνδηλώσεων για αυτό και θα συνεχίσουν να ξεπροβάλουν σαν απροσπέλαστοι ύφαλοι σε κάθε αντικειμενική τοποθέτηση επί του Παλαιστινιακού.

Ο Πάνος Κουργιώτης είναι Αραβολόγος-Πολιτικός Επιστήμονας