Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΩΣ ΓΙΟΡΤΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΠΙΕΣΜΕΝΩΝ

Μερικά χρόνια σε μία επίσκεψή του στο Λούβρο, ο Έντσο Τραβέρσο, ο Ιταλός στοχαστής και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ της Νέας Υόρκης, βρέθηκε μπροστά στον πίνακα του Τεοντόρ Ζερικό «Η σχεδία της Μέδουσας». Κοιτώντας το κλασικό αυτό αριστούργημα και κοιτώντας προσεκτικά το κόκκινο πανί που κρατάει ο μαύρος ναυαγός, κουνώντας το προς το πλοίο που είναι η σωτηρία τους, άρχισε τους συνειρμούς. 

Δεν θα μπορούσε ο πίνακας να είναι η αλληγορία για την αναγγελία και το ναυάγιο της επανάστασης; Δεν θα μπορούσε να απεικονίζει την σύγκρουση ανάμεσα στην παραίτηση και την ελπίδα που ταλανίζει κάθε απόπειρα καταστροφής της κατεστημένης τάξης πραγμάτων; Δεν θα μπορούσε τελικά να αναπαριστά κάθε επανασταστικό σχέδιο που σκαμπανεβάζει στα αφρισμένα κύματα προς τη πραγμάτωση του ή το χαμό του;

Έτσι με συνοδοιπόρους ρηξικέλευθους φιλοσόφους και πρωτοποριακούς καλλιτέχνες ξεκινάει ένα ταξίδι αναζητώντας την ουσία της επανάστασης μέσα από λογοτεχνικές σελίδες, πίνακες ζωγραφικής, στιγμιότυπα από ταινίες και ξεθωριασμένα φωτογραφικά ντοκουμέντα. Γι’ αυτό και ονομάζει την πολυσέλιδη μελέτη του «Επανάσταση- Διανοητική και Πολιτισμική Ιστορία» (μετάφραση Νίκος Κούρκουλος, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου). 

Απο τις σελίδες του ξεπροβάλλουν οι επαναστατικές γιορτές που σημάδεψαν τους δύο τελευταίους αιώνες. Όχι όμως με τις μεθόδους της κλασικής ιστοριογραφίας αλλά ως ένας στρόβιλος από κείμενα και εικόνες. Ο πίνακας του Ερνέστ Μεσονιέ «Το οδόφραγμα» από την εξέγερση του 1848 στο Παρίσι, όπου «η σάρκα και το αίμα γίνονται ένα με το λιθόστρωτο» συναντάει τον Γκιστάβ Φλομπέρ που γράφει πως μπροστά στα οδοφράγματα «η μοναρχία έλιωνε σαν το κερί». Τα στιγμιότυπα από τη θρυλική ταινία του Σεργκέι Αιζενστάιν «Οχτώβρης» όπου οι επαναστάτες καταλαμβάνουν τα χειμερινά ανάκτορα, μπλέκονται με τα πλήθη στη Βαρκελώνη που πυρπολούν εκκλησίες και μοναστήρια το 1936 στην αρχή του ισπανικού εμφυλίου «μεθυσμένα από τη νίκη, φορώντας τα άμφια των ιερέων» σύμφωνα με την Daily Mail της  εποχής. Οι τοιχογραφίες του Μεξικανού Ντιέγκο Ριβέρα, ο οποίος θεωρούσε τον ζωγράφο «αντάρτη που έκλεβε τα πυρομαχικά του από την αστική τάξη» ανακατεύονται με τις «Οδηγίες για μία ένοπλη εξέγερση» του επαγγελματία συνομώτη Ογκίστ Μπλανκί. Η περιγραφή του Ελίας Κανέτι της εξέγερσης του 1927 στη Βιέννη για το ξεσηκωμένο πλήθος που «ούρλιαζε και χόρευε στο ρυθμό  μίας οργισμένης μουσικής» αντιπαραβάλλεται με τον πίνακα του Εζέν Ντελακρουά «Η Ελευθερία οδηγεί τον λαό». 

Κάνοντας διαρκώς άλματα στο χρόνο και τον τόπο ο Τραβέρσο καταφέρνει να φτιάξει ένα νήμα που συνδέει τις επαναστάσεις, αυτές τις διονυσιακές γιορτές που όταν ξεσπάνε αναπάντεχα καταστρέφουν την εξουσία και τους θεσμούς της, τα σύμβολα και τα εμβλήματα της. Όπως το θέτει, στη πορεία του 19ου και του 20ου αιώνα, μία πληθώρα πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων, από τον αναρχισμό ως τον κομμουνισμό, απέδειξε ότι η φράση «να αλλάξουμε τον κόσμο» δεν ήταν φαντασιοκοπία αλλά μία συγκεκριμένη και εφικτή ουτοπία.

Φυσικά ο Τραβέρσο δεν αφήνει ασχολίαστες τις εσωτερικές συγκρούσεις. Τα ουτοπικά σχεδιάσματα του Προυντόν συγκρούονται με τον αυταρχισμό του Μαρξ. Ο Στάλιν εκδιώκει και δολοφονεί τον Τρότσκι έναν μποέμ κοσμοπολίτη που μεταμορφώθηκε στις φλόγες της επανάστασης σε ηγέτη του Κόκκινου Στρατού. Ο ανθρωπισμός του Βίκτορ Σερζ που γράφει για την υπεράσπιση του ανθρώπου «κι ας είναι ταξικός εχθρός» αντικρούει τον ηθικό εξτρεμισμό του Σεργκέι Νετσάγεφ που περιγράφει τον επαναστάτη ως «ψυχρό, ακούραστο και έτοιμο να αφανίσει με το χέρι του οτιδήποτε στέκει εμπόδιο στο σκοπό του».

Παράλληλα θυμίζει τους μποέμ διανοούμενους που ασπάστηκαν το επαναστατικό σχέδιο, τις γυναίκες μαχήτριες που πάλεψαν για την ισότητα, τα αντιαποικιακά κινήματα που προκάλεσαν την πτώση ολόκληρων αυτοκρατοριών και τους δεκάδες εμφύλιους πολέμους που πυροδοτούσε κάθε επαναστατική απόπειρα.

Μένει τέλος ο επίλογος της επαναστατικής περιπέτειας που γράφτηκε στα συντρίμμια του Τείχους του Βερολίνου. Οι προηγούμενες γενιές, βίωσαν τις επαναστάσεις των καιρών και οι προσδοκίες τους διαψεύστηκαν. Η Αριστερά του 21ου αιώνα πρέπει να επιβιώσει σε ένα πρωτόγνωρο διανοητικό  που κυριαρχεί ο καπιταλισμός και να δημιουργήσει «νέα μοντέλα, νέες ιδέες, νέο ουτοπικό φαντασιακό». Ο Τραβέρσο επισημαίνει ότι μέσα στον αιώνα που διανύουμε ξεσπάνε επαναστατικές γιορτές από την Αραβική Άνοιξη ως το κίνημα Black Lives Matter, αλλά μοιάζουν αποκομμένες από τη κληρονομιά των επαναστάσεων που μας κληροδότησαν οι προηγούμενοι αιώνες. Επομένως αν υπάρχει ένα καθήκον για την αριστερά που τώρα είναι σαν τους ναυαγούς της Μέδουσας, είναι η διατήρηση της μνήμης. Αυτή θα της επιτρέψει να δώσει τις νέες μάχες όταν το παρελθόν  αναδυθεί ξαφνικά. Και όπως προειδοποιεί οι επαναστάσεις, είναι εκρήξεις, δεν προαναγγέλονται, έρχονται αναπάντεχα.