ΕΙΧΑΤΕ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΣΑΣ HALLOWEEN;

“Είχατε και στο χωριό σας Halloween;” θα ρωτήσουν οι καχύποπτοι και εκείνοι που κοιτάνε με μισό μάτι τα ξενόφερτα έθιμα, παρόλο που, για να είμαστε ειλικρινείς, αρκετές από τις συνήθειες ή τις παραδόσεις μας, δεν έχουν ελληνική προέλευση. Ε, “είχαμε και στο χωριό μας Halloween”, αλλά αποκτήσαμε, αφού η γιορτή έχει φτάσει σιγά σιγά και στην χώρα μας, ενώ γίνεται ολοένα και πιο διαδεδομένη χρόνο με τον χρόνο.

Το Halloween γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 31 Οκτωβρίου και φέτος “πέφτει” την Τρίτη.

Τα πρώτα πράγματα που μας έρχονται στο μυαλό είναι σκαλισμένες κολοκύθες, φαντάσματα, γλυκά, τρομακτικές φιγούρες και, φυσικά, ο Μάικλ Μάγιερς μ’ ένα μαχαίρι από το ομώνυμο κινηματογραφικό franchise. Πώς και από πού ξεκίνησαν, όμως, όλα αυτά, πώς έφτασαν στο σήμερα και πώς διαμορφώθηκε η συγκεκριμένη γιορτή στην Ελλάδα;

ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ HALLOWEEN

Η επικρατέστερη θεωρία υποστηρίζει πως το Halloween προέρχεται από την αρχαία κελτική γιορτή του Samhain, που είχε παγανιστικές ρίζες. Οι Κέλτες έζησαν πριν από 2.000 χρόνια, κυρίως στην περιοχή που είναι τώρα η Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η βόρεια Γαλλία, και γιόρταζαν το νέο έτος την 31η Οκτωβρίου – 1η Νοεμβρίου (ξεκινούσε από τη δύση του ήλιου και τελείωνε την ίδια ώρα της επόμενης μέρας).

Το Samhain σηματοδοτούσε το τέλος του καλοκαιριού και της συγκομιδής, και την έναρξη του χειμώνα, ή αλλιώς του “σκοτεινού μισού” του έτους. Οι εορταστές πίστευαν ότι την μέρα αυτή τα όρια μεταξύ του φυσικού κόσμου και του κόσμου των πνευμάτων κατέρρεαν, επιτρέποντας έτσι την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων και των ψυχών του Άλλου Κόσμου. Με άλλα λόγια, πίστευαν πως τα φαντάσματα των νεκρών επέστρεφαν στη γη.

Στο φεστιβάλ αυτό άναβαν τεράστιες φωτιές, όπου οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν για να προσφέρουν φαγητό, ποτό, τμήματα καλλιεργειών, ακόμη και ζώα, ως θυσίες στις Κέλτικες θεότητες και τα πνεύματα, καθώς θεωρούσαν πως έτσι θα τις εξευμένιζαν και θα προστατεύονταν οι σοδειές τους στη συνέχεια της χρονιάς. Κατά τον εορτασμό, φορούσαν κοστούμια, που συνήθως αποτελούνταν από κεφάλια και δέρματα ζώων, ενώ προσπαθούσαν να πουν ο ένας την τύχη του άλλου.

Η “ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΙΗΣΗ” ΤΗΣ ΓΙΟΡΤΗΣ

Κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η κελτική γιορτή του Samhain δεν εξαφανίστηκε, παρά συνδυάστηκε με γιορτές ρωμαϊκής προέλευσης, με αποτέλεσμα εν μέρει να επιβιώσει. Στη συνέχεια, η πρώιμη Καθολική Εκκλησία αποφάσισε να μην καταργήσει τα έθιμα των μη χριστιανικών λαών, αλλά να τα θέσει σε ένα χριστιανικό πλαίσιο. Στην ουσία, προσπαθούσε να αντικαταστήσει την κελτική γιορτή των νεκρών με μια σχετική, εγκεκριμένη από την Εκκλησία γιορτή.

Συγκεκριμένα, το 609 μ.Χ., ο Πάπας Βονιφάτιος Δ’ αφιέρωσε το Πάνθεον στη Ρώμη προς τιμή όλων των χριστιανών μαρτύρων και καθιερώθηκε η καθολική γιορτή της Ημέρας των Μαρτύρων στη Δυτική εκκλησία. Τον 8ο αιώνα μ.Χ., ο Πάπας Γρηγόριος Γ’ επέκτεινε τη γιορτή για να συμπεριλάβει όλους τους αγίους, καθώς και όλους τους μάρτυρες, και μετέφερε την εορτή από τις 13 Μαΐου στην 1η Νοεμβρίου, ορίζοντάς την ως Ημέρα των Αγίων Πάντων.

Τον 11ο αιώνα, η 2η Νοεμβρίου καθιερώθηκε ως Ημέρα Όλων των Ψυχών, μια μέρα αφιερωμένη στους νεκρούς. Αυτό δημιούργησε την τριήμερη γιορτή γνωστή ως Allhallowtide: All Hallows’ Eve (31 Οκτωβρίου), All Hallows’ Day (1 Νοεμβρίου) και All Souls’ Day (2 Νοεμβρίου). Τελικά, η “παραμονή” της Ημέρας των Αγίων Πάντων, δηλαδή η All Hallows’ Eve, κατέληξε να ονομάζεται Halloween, όπως την αποκαλούμε μέχρι σήμερα.

Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ

Ο εορτασμός του Halloween ήταν περιορισμένος στην αποικιακή Νέα Αγγλία λόγω των προτεσταντικών πεποιθήσεων εκεί, ενώ στο Μέριλαντ και τις νότιες αποικίες ήταν πιο συνηθισμένο. Καθώς οι πεποιθήσεις και τα έθιμα διαφορετικών ευρωπαϊκών εθνοτικών ομάδων συνδυάστηκαν, μια αμερικανική εκδοχή του Halloween άρχισε να εμφανίζεται. Οι πρώτοι εορτασμοί περιλάμβαναν δημόσιες εκδηλώσεις, παιχνίδια και συγκεντρώσεις γειτόνων, που μοιράζονταν ιστορίες για νεκρούς ή για φαντάσματα, χόρευαν και τραγουδούσαν.

Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η Αμερική “πλημμύρισε” από νέους μετανάστες. Μόνο μετά τη μαζική μετανάστευση από την Ιρλανδία και τη Σκωτία τον 19ο αιώνα, το Halloween έγινε σημαντική γιορτή στην Αμερική. Αφομοιώθηκε σταδιακά στην κυρίαρχη κοινωνία και γιορταζόταν από ανθρώπους όλων των κοινωνικών, φυλετικών και θρησκευτικών καταβολών στις αρχές του 20ού αιώνα. Στη συνέχεια, μέσω της αμερικανικής επιρροής, αυτές οι παραδόσεις του Halloween εξαπλώθηκαν σε πολλές άλλες χώρες στα τέλη του 20ού και στις αρχές του 21ου αιώνα, συμπεριλαμβανομένης της ηπειρωτικής Ευρώπης και ορισμένων τμημάτων της Άπω Ανατολής.

ΤΟ ΣΚΑΛΙΣΜΑ ΤΗΣ ΚΟΛΟΚΥΘΑΣ

Ένα από τα χαρακτηριστικά σύμβολα του Halloween είναι οι κολοκύθες – φανάρια, που ονομάζονται και Jack-o’-lanterns. Είναι σύνηθες να χρησιμοποιούνται οι κολοκύθες, σκαλισμένες με ένα “τρομακτικό” πρόσωπο και έχοντας στο εσωτερικό τους κερί ή ρεσό, ως διακοσμητικά.

Η προέλευσή τους συνδέεται με τον ιρλανδικό θρύλο του Stingy Jack (Τσιγκούνης Τζακ), ενός μεθυσμένου άνδρα που διαπραγματεύεται με τον Διάβολο και είναι καταδικασμένος να περιπλανιέται στη Γη κρατώντας ένα γογγύλι – φανάρι για να φωτίζει το δρόμο του. Το παραμύθι του Τζακ έχει ως εξής: 

Ένα βράδυ ο Τζακ κάλεσε τον Διάβολο να πιούν ένα ποτό μαζί του. Πιστός στο όνομά του, δεν ήθελε να πληρώσει και έτσι έπεισε τον Διάβολο να μετατραπεί σε νόμισμα, ώστε να το χρησιμοποιήσει για να αγοράσει τα ποτά τους. Μόλις ο Διάβολος το έκανε, ο Τζακ αποφάσισε να κρατήσει τα χρήματα και έβαλε το νόμισμα στην τσέπη του, δίπλα σε έναν ασημένιο σταυρό, κάτι που εμπόδισε τον Διάβολο να επιστρέψει στην αρχική του μορφή. Ο Τζακ τελικά απελευθέρωσε τον Διάβολο, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα τον ενοχλούσε για ένα χρόνο και ότι, αν ο Τζακ πέθαινε, δεν θα διεκδικούσε την ψυχή του.

Την επόμενη χρονιά, ο Τζακ ξεγέλασε ξανά τον Διάβολο, πείθοντάς τον να σκαρφαλώσει σε ένα δέντρο για να μαζέψει ένα φρούτο. Ο Τζακ πρόλαβε και χάραξε το σημάδι του σταυρού στον φλοιό του δέντρου, παγιδεύοντας για άλλη μια φορά τον Διάβολο, ο οποίος δεν μπορούσε να κατέβει από το δέντρο. Μέχρι που ο Διάβολος υποσχέθηκε στον Τζακ να μην τον ενοχλήσει για άλλα δέκα χρόνια.

Μετά από μια ζωή μέσα στην αμαρτία, το ποτό και τα ψέματα, ο Τζακ πέθανε. Αλλά ο Θεός δεν του επέτρεψε να μπει στον παράδεισο. Ο Διάβολος, αναστατωμένος από το κόλπο που του είχε παίξει ο Τζακ και κρατώντας τον λόγο του να μην διεκδικήσει την ψυχή του, δεν επέτρεψε ούτε ο ίδιος στον Τζακ να μπει στην κόλαση. Ωστόσο, του έδωσε ένα αναμμένο κάρβουνο κατευθείαν από τις φωτιές της κόλασης για να φωτίσει το δρόμο του. Ο Τζακ το τοποθέτησε μέσα σε ένα κούφιο γογγύλι για να το εμποδίσει να σβήσει και από τότε περιφέρεται στη Γη μαζί του, αναζητώντας ένα μέρος να ξεκουραστεί.

Στην Ιρλανδία και τη Σκωτία, το γογγύλι παραδοσιακά λαξευόταν κατά τη διάρκεια του Halloween, αλλά αργότερα οι μετανάστες στη Βόρεια Αμερική χρησιμοποίησαν την κολοκύθα, η οποία είναι πιο μαλακή και πιο μεγάλη, κάνοντας ευκολότερο το σκάλισμά της.

ΠΩΣ ΚΑΘΙΕΡΩΘΗΚΕ ΤΟ TRICK-OR-TREAT

Υπάρχει πολλή συζήτηση γύρω από την προέλευση του trick-or-treating, αλλά γενικά υπάρχουν τρεις θεωρίες.

Η πρώτη θεωρία λέει ότι κατά τη διάρκεια του Samhain, οι Κέλτες άφηναν τα τρόφιμα έξω για να κατευνάσουν τα πνεύματα που ταξίδευαν στη Γη τη νύχτα. Με τον καιρό, οι άνθρωποι άρχισαν να ντύνονται σαν αυτά τα απόκοσμα όντα με αντάλλαγμα παρόμοιες προσφορές φαγητού και ποτού.

Η δεύτερη θεωρία εικάζει ότι το δώρο της καραμέλας προέρχεται από τη σκωτσέζικη πρακτική του “guising”. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, τα παιδιά και οι φτωχοί ενήλικες μάζευαν τρόφιμα και χρήματα από τα τοπικά σπίτια ως αντάλλαγμα για προσευχές για τους νεκρούς την Ημέρα των Ψυχών. Σήμερα το “guising” δηλώνει την το έθιμο του να μεταμφιέζεται κανείς, συχνά με μάσκα, και να επισκέπτεται τα σπίτια των γειτόνων.

Μια τρίτη θεωρία υποστηρίζει ότι το σύγχρονο αμερικανικό κόλπο προέρχεται από το “belsnickeling”, μια γερμανοαμερικανική χριστουγεννιάτικη παράδοση, όπου τα παιδιά ντύνονταν με κοστούμια και μετά καλούσαν τους γείτονές τους να δουν αν μπορούσαν να μαντέψουν την ταυτότητα των μεταμφιεσμένων. Σε μια εκδοχή της πρακτικής αυτής, τα παιδιά ανταμείβονταν με φαγητό ή άλλες λιχουδιές εάν κανείς δεν μπορούσε να τα αναγνωρίσει.

Το trick-or-treating ήταν ένας σχετικά φθηνός τρόπος για μια ολόκληρη κοινότητα να μοιραστεί τη γιορτή του Halloween.

ΣΥΜΒΟΛΑ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ, POP CULTURE

Με την πάροδο των χρόνων, το Halloween συνδέθηκε με περίοδο διακοπών, ενώ ήταν μια καλή ευκαιρία για τις κοινότητες να διασκεδάσουν μαζί, σε μια γιορτή γεμάτη μυστήριο, μαγεία και δεισιδαιμονίες.

Τα στοιχεία που παραμένουν μέχρι σήμερα ζωντανά στις χώρες όπου γιορτάζεται το Halloween είναι ο στολισμός/διακόσμηση των σπιτιών, η μεταμφίεση με στολές και μάσκες, οι συγκεντρώσεις και τα αποκριάτικα θεματικά πάρτι (σε σπίτια, σε μπαρ, ακόμα και στη δουλειά), το trick-or-treat. Επίσης, ο εορτασμός στη σύγχρονη εποχή περιλαμβάνει άναμμα φωτιών και κεριών, μαντικά παιχνίδια, παρασκευή γλυκών όπως τα καραμελωμένα μήλα, φάρσες, επίσκεψη “στοιχειωμένων αξιοθέατων” ή παρακολούθηση ταινιών τρόμου.

Εκτός από την κολοκύθα, άλλα σύμβολα του Halloween είναι οι μαύρες γάτες και οι μάγισσες. Στον Μεσαίωνα, τα αιλουροειδή αυτά θεωρούνταν σύμβολο του Διαβόλου, ενώ, αργότερα, οι κατηγορούμενες μάγισσες βρέθηκαν συχνά να έχουν γάτες, ιδιαίτερα μαύρες. Μάλιστα, πολλοί τότε πίστευαν ότι οι μάγισσες απέφευγαν τον εντοπισμό τους μετατρέποντας τους εαυτούς τους σε μαύρες γάτες. Ό,τι έχει να κάνει με φαντάσματα (πχ στολές, έστω και με ένα λευκό σεντόνι) είναι πολύ διαδεδομένο

Το Halloween πέρασε στην pop culture, ειδικά με την επιρροή του στον κινηματογράφο. Οι κλασικές σχετικές ταινίες είναι όσες περιλαμβάνονται στο franchise “Halloween” – η πρωτότυπη είναι του 1978 με σκηνοθέτη τον Τζον Κάρπεντερ και πρωταγωνιστές τους Ντόναλντ Πλέζανς, Τζέιμι Λι Κέρτις, και τον Νικ Καστλ ως Μάικλ Μάγιερς. Αργότερα, ενέπνευσε άλλες εμβληματικές “slasher ταινίες” όπως το “Scream”, “Nightmare on Elm Street” και το “Friday the 13”. Τα τελευταία χρόνια αρκετά κοστούμια είναι επηρεασμένα από τους ήρωες των ταινιών αυτών.

Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί πως τα παραδοσιακά αποκριάτικα χρώματα του Halloween είναι το μαύρο και το πορτοκαλί, που εντοπίζονται επίσης στο κέλτικο φεστιβάλ του Samhain. Για τους Κέλτες, το μαύρο αντιπροσώπευε τον “θάνατο” του καλοκαιριού, ενώ το πορτοκάλι συμβόλιζε την εποχή της συγκομιδής του φθινοπώρου.

Σύμφωνα με την Εθνική Ομοσπονδία Λιανικής των ΗΠΑ, οι Αμερικανοί αναμένεται να δαπανήσουν 12,2 δισεκατομμύρια δολάρια για το Halloween το 2023. Από αυτό το ποσό, τα 3,9 δισεκατομμύρια δολάρια προβλέπεται να δαπανηθούν για διακόσμηση σπιτιού. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί πως όλο και περισσότεροι άνθρωποι αγοράζουν κοστούμια για τα κατοικίδιά τους στη γιορτή του Halloween. Οι Αμερικανοί ξόδεψαν σχεδόν 500 εκατομμύρια δολάρια σε κοστούμια για τα κατοικίδιά τους το 2021.

Γενικά, το Halloween αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη εμπορική γιορτή της Αμερικής μετά τα Χριστούγεννα.

ΠΩΣ ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Και ερχόμαστε στην Ελλάδα! Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία τάση “υιοθέτησης” της γιορτής, με διάφορους τρόπους, ωστόσο ο εορτασμός του Halloween στη χώρα μας είναι πάρα πολύ περιορισμένος.

Κυρίως βλέπουμε να αξιοποιείται από επιχειρήσεις που προσπαθούν να “αρπάξουν” την ευκαιρία, καθαρά για λόγους πωλήσεων. Τόσο καταστήματα εποχιακών ειδών, όσο και μαγαζιά εστίασης (καφετέριες, εστιατόρια, μπαρ και κλαμπ) προσαρμόζονται στους “κανόνες” της γιορτής, διοργανώνοντας “τρομακτικά” θεματικά πάρτι και events ή “πλασάροντας” μενού με επιρροές από το Halloween, όπως φαγητά με βάση την κολοκύθα και ποτά που “αχνίζουν”. Παρόμοια τακτική ακολουθούν και ορισμένα ζαχαροπλαστεία, τα οποία φτιάχνουν γλυκά, όπως cupcakes και τούρτες, με κλασικές φιγούρες που συναντώνται στην κουλτούρα του Halloween.

Κάθε χρόνο, τέτοια περίοδο, δεν είναι λίγα τα άρθρα που συναντάμε τα οποία μας προτείνουν 5, 10, 15 τρόπους για να γιορτάσουμε το Halloween. Τα πάρτι που περιλαμβάνουν μεταμφίεση των παρευρισκόμενων είναι ελάχιστα, και, συνήθως περιορίζονται στην διακόσμηση του χώρου και την δημιουργία ατμόσφαιρας, με τις όποιες αλλαγές στο μενού – όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Εκτός από αυτά, διοργανώνονται προβολές ταινιών τρόμου ή events σε escape rooms που έχουν κοινές αναφορές με το Halloween.

Συμπερασματικά, ο ελληνικός λαός στην πραγματικότητα δεν γιορτάζει το Halloween. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό, ίσως να κρύβεται στο γεγονός ότι στη χώρα μας γιορτάζουμε ούτως ή άλλως τις Απόκριες, την άνοιξη κάθε χρόνου, που αποτελεί ένα διασκεδαστικό event για μικρούς και μεγάλους, που περιλαμβάνει μεταμφιέσεις με στολές, πάρτι και όλα όσα φέρει το Halloween, απλώς χωρίς το “τρομακτικό” στοιχείο. Ειδικά σε ορισμένες πόλεις της Ελλάδας, όπως για παράδειγμα στην Πάτρα, το Καρναβάλι είναι μια τεράστια και φημισμένη γιορτή, λόγω της οποίας συρρέουν χιλιάδες άνθρωποι απ’ άκρη σ’ άκρη. Επομένως, μάλλον θεωρείται περιττό…

Παρόλα αυτά, επειδή “ποτέ μη λες ποτέ”, ίσως σε κάποια χρόνια το Halloween να “ελληνοποιηθεί”, κυρίως με τη συμβολή της νέας γενιάς και τις επιρροές που έχει μέσω των social media (TikTok, Instagram). Ήδη στις πλατφόρμες αυτές, οι χρήστες βρίσκουν ευκαιρίες για να αποκτήσουν ολοένα και περισσότερους followers/likes και ακολουθούν τις τάσεις. Όσον αφορά τα social media και το Halloween, ιδιαίτερα διαδεδομένα είναι τα βίντεο με make-up, όπου οι χρήστες βάφονται και μεταμορφώνονται σε φιγούρες της εν λόγω κουλτούρας.

Μέχρι τότε, επειδή οι άνθρωποι ψάχνουμε ευκαιρίες να ξεφύγουμε από την καθημερινότητα και την πραγματικότητα, έστω για λίγο, enjoy the spooky season και… Happy Halloween!