ΝΑΝΙ ΜΟΡΕΤΙ: «ΟΤΑΝ ΑΚΟΥΣΑ ΟΤΙ Ο ΣΚΟΡΣΕΖΕ ΘΑ ΕΚΑΝΕ ΤΟ IRISHMAN ΓΙΑ ΤΟ NETFLIX ΕΝΙΩΣΑ ΠΟΝΟ ΩΣ ΘΕΑΤΗΣ ΚΑΙ ΩΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ»

Έχει πάντα μεγάλο ενδιαφέρον να κοιτάζει κανείς τι είδους σινεμά κάνουν οι μεγάλοι, πολυβραβευμένοι σκηνοθέτες καθώς μεγαλώνουν και παύει να υπάρχει μια διαρκής αγωνία και υπερ-ανάλυση της κάθε επόμενης κίνησής τους. Ένα σινεμά που βγαίνει βαθιά από μέσα τους. Τι αφορά;

Ο 70χρονος πια Νάνι Μορέτι έχει γυρίσει πολλές ταινίες που αγαπήθηκαν και από το κοινό και από την κριτική και από το φεστιβαλικό κύκλωμα. Το Αγαπημένο Μου Ημερολόγιο έγινε τεράστιο σινεφίλ σουξέ στην Ευρώπη των ‘90s, το Δωμάτιο του Γιου Μου του απέφερε τον Χρυσό Φοίνικα, δείχνοντας πως ο Μορέτι είχε πάντα κάτι το ευέλικτο στο στυλ και τη ματιά του, τη δυνατότητα να κάνει στιβαρό δράμα αλλά και ένα ανάλαφρο σινεφίλ σινεμά που αμφισβητεί τον εαυτό του.

Με τη νέα του ταινία, Ένα Καινούργιο Αύριο, νιώθει κανείς πως υπό μία έννοια ο αγαπητός ιταλός σκηνοθέτης κοιτάζει τόσο προς τα πίσω, όσο και προς τα έξω, κάνοντας ένα σινεμά ειλικρινές απέναντι πρώτα απ’όλα στον ίδιο. Πρωταγωνιστεί στον ρόλο του Τζιοβάνι, που είναι κι ο ίδιος ένας σκηνοθέτης, «κάτι περισσότερο από απλώς alter ego», όπως μας είπε στην κουβέντα μας.

Ο Τζιοβάνι γυρίζει μια ταινία μες στην ταινία, ένα φιλμ για ένα τσίρκο που περιοδεύει από την Ουγγαρία στην Ιταλία το 1956 και που γίνεται δεκτό με ανοιχτές αγκάλες από το τοπικό παράρτημα του κομμουνιστικού κόμματος. Την ίδια όμως στιγμή, μια εξέγερση πίσω στην Ουγγαρία καταπνίγεται από τα σοβιετικά τανκς, τα μέλη του τσίρκου δε θέλουν να επιστρέψουν πίσω, και οι ιταλοί κομμουνιστές περιμένουν ενημέρωση από τα κεντρικά του κόμματος.

Η ταινία που γυρίζει ο Τζιοβάνι διαπιστώνουμε στην πορεία του φιλμ πως, βασικά, δε μοιάζει να αφορά κανέναν. Ο Μορέτι, δηλαδή ο “Τζιοβάνι”, πρέπει να διαχειριστεί ένα κλίμα κι έναν χώρο που δεν φαίνεται να αφήνει πολύ περιθώριο για ένα τέτοιο, παλιομοδίτικο πολιτικό φιλμ. Κάνει ραντεβού με το Netflix. Συναναστρέφεται έναν νέο σκηνοθέτη για τον οποίον το στιλιζάρισμα είναι τα πάντα αλλά η σκέψη είναι κενή. Είναι το τέλος για το σινεμά μιας κάποιας εποχής, το τέλος των ιδεολογιών στο σινεμά;

Συναντήσαμε τον Νάνι Μορέτι στο φετινό φεστιβάλ Καννών, όπου το Ένα Καινούργιο Αύριο προβλήθηκε στο πλαίσιο του διαγωνιστικού τμήματος, και συζητήσαμε μαζί του για το κενό μνήμης στο σήμερα, για το σινεμά που του αρέσει, και για τη σχέση του με τη σύγχρονη κουλτούρα, τις πλατφόρμες και τις σειρές.

Ποια η σχέση σας γενικά με τη μοντέρνα κουλτούρα; Στην ταινία υπάρχουν αναφορές στο Netflix ή σε ένα σινεμά που είναι πιο χιπ σήμερα, αλλά εσείς τι σχέση έχετε;

Νομίζω η ταινία κάνει σαφές το πώς βλέπω και τι γνώμη έχω για τις τάσεις στο σινεμά και τις σειρές. Όχι όλες οι ταινίες φυσικά, κι όχι όλες σειρές. Αλλά μόνο αυτά που είναι πιο τρέντι. Μου άρεσαν πολλές σειρές όπως το Last Dance για τον Τζόρνταν και την ομάδα του, το Broadchurch, το Succession. Αλλά ως θεατής έχω ακόμα την ίδια περιέργεια που είχα όταν άρχισα το σινεμά πριν 50 χρόνια.

Όταν ήμουν νεότερος συνήθιζα να διαβάζω τα πάντα πριν δω μια ταινία, ενώ τώρα προσπαθώ όσο δυνατόν λιγότερα. Σε σύγκριση πάντως με όταν ήμουν στα 20 έχω την ίδια θέληση να ακούω άλλους να λένε τις ιστορίες τους και την ίδια θέληση να πω την ιστορία μου. Και νιώθω φυσικά τη θέληση να κάνω το φιλμ μου για το σινεμά.

Όταν γράφω μια ταινία ή όταν την γυρίζω, νομίζω ως στόχο έχω αυτό το κοινό που αποτελείται από άγνωστους μεταξύ τους ανθρώπους να κάθονται σε ένα σκοτεινό δωμάτιο και να βλέπουν εικόνες που είναι μεγαλύτερες, πολύ μεγαλύτερες από ό,τι είναι οι ίδιοι. Κι αυτό δεν είναι ένδειξη νοσταλγίας. Ο λόγος είναι ότι ως θεατής, μου αρέσει να κάνω ταινίες που μπορώ να δω στο σινεμά.

Έχουμε δει όμως και μεγάλους σκηνοθέτες να κάνουν φιλμ για πλατφόρμες, από τον Σορεντίνο ως τον Σκορσέζε. Θα το σκεφτόσασταν;

Έχω την δυνατότητα να μπορώ να βρω τα λεφτά για τις ταινίες μου επειδή το κοινό μου είναι απλωμένο σε πολλές χώρες. Οπότε για την ώρα καταφέρνω να τις χρηματοδοτώ. Όταν τα λεφτά δε θα είναι πια διαθέσιμα θα προσπαθήσω να εφεύρω ένα τρόπο να κάνω χαμηλού κόστους ταινίες.

Όταν άκουσα ότι ο Σκορσέζε θα έκανε το Irishman για το Netflix ένιωσα πόνο. Ένιωσα πόνο ως σκηνοθέτης, ως παραγωγός και ως θεατής, τρεις ρόλοι που είναι το ίδιο άτομο στην περίπτωσή μου.

Υπάρχει μια σκηνή που αναφέρεται ο Σκορσέζε στην ταινία, προσπαθήσατε να έχετε τον ίδιο στο τηλέφωνο;

Του έγραψα ένα μέιλ! Ίσως είχα το λάθος e-mail, γιατί δεν πήρα ποτέ απάντηση. [γελάει]

Η ταινία μες στην ταινία που γυρίζει ο Τζιοβάνι, διαδραματίζεται το ‘56. Θυμάστε τη δική σας πρώτη πολιτική μνήμη;

[γελώντας] δεν έχω αναμνήσεις εκείνης της περιόδου, αλλά το ενδιαφέρον μου για την πολιτική γεννήθηκε όταν ήμουν 16.

Υπάρχει μια αστεία σκηνή της συζήτησης με τον νέο βοηθό που δεν καταλαβαίνει ότι υπήρχαν κομμουνιστές στην Ιταλία και νομίζει πως είναι κάτι που υπήρχε μόνο στη Σοβιετική Ένωση. Υπάρχει αλήθεια σε αυτή την ιδέα; Η νεότερη γενιά αγνοεί την ιστορία;

Η μνήμη δεν είναι το δυνατό σημείο των Ιταλών. Επίσης, ο Τζιοβάνι κάνει μια ταινία που ίσως μπορούμε να καθορίσουμε ως αναχρονιστική, ως ντεμοντέ. Είναι ταινία κοντά στην καρδιά του, είναι δεμένος με αυτή, αλλά μάλλον δεν ενδιαφέρει κανέναν. Παρά την εμπλοκή του Τζιοβάνι και την προσοχή που της δίνει, η πραγματικότητα είναι ότι ίσως απλά δεν ενδιαφέρει. Ίσως κάνει ένα φιλμ για την Ιστορία που όχι μόνο οι νέοι δεν ξέρουν, αλλά ίσως τελικά και οι μεγάλοι.

Η ιδέα του ούγγρικου περιοδεύοντος τσίρκου πώς ήρθε;

Με το που αποφασίσαμε ότι το φιλμ θα είναι τοποθετημένο στο ‘56 και θα αφορούσε το τοπικό παράρτημα του κομμουνιστικού κόμματος, μας άρεσε η ιδέα ότι θα υπήρχαν Ούγγροι εκείνη τη στιγμή κι η παρουσία τους θα πυροδοτούσε τη σύγκρουση με τον τοπικό γενικό γραμματέα του ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος, που παίζει ο Σίλβιο Ορλάντο.

Κάτι που βλέπουμε στο φιλμ-μες-στο-φιλμ είναι η ιδέα πως υπήρχε οπωσδήποτε ιδεολογία τότε, σήμερα ποια είναι η πολιτική ιδεολογία;

Προσωπικά, δεν έχω υπάρξει ποτέ μου δογματικός. Όταν ήμουν νέο αγόρι ανήκα σε ένα μικρό γκρουπ αριστερών, αλλά ήδη από νέος είχα κάτι σαν ανοσία απέναντι σε κάθε μορφής δογματισμό. Όπως ξέρετε σήμερα στην Ιταλία κυβερνά το δεξιό κόμμα και νομίζω πως κάποια χρόνια αντιπολίτευσης θα κάνουν καλό στην αριστερά γιατί θα μπορέσουν να βρουν την ταυτότητά τους ξανά.

Πόσο κοντά σε εσάς είναι ο Τζιοβάνι, γράφτηκε ως alter ego;

Δεν είναι alter ego – είναι πολύ περισσότερα από αυτό.

Ο τρόπος που βλέπουμε τον Τζιοβάνι να σκηνοθετεί, είναι ο τρόπος που εσείς σκηνοθετείτε;

Ναι… αλλά ας πούμε ως προς τους αυτοσχεδιασμούς, επειδή αναφέρεται στην ταινία ο Κασσαβέτης, στα αλήθεια δεν είμαι τόσο άκαμπτος στη σκηνοθεσία. Είμαι πολύ πιο ευέλικτος.

Το τέλος της ταινίας έχει μια χαρά αλλά βλέπουμε εσάς να αποχαιρετάτε το κοινό…

Δεν ήταν μια προγραμματισμένη χειρονομία. Έκανα το γύρισμα, κοιτούσα την κάμερα και ξαφνικά μου ήρθε και χαιρέτησα. Ακόμα αναρωτιέμαι γιατί.

Κάποιοι το ερμήνευσαν και ως κινηματογραφική αναδρομή και λέγανε πως δεν είστε τόσο μεγάλος για μια τέτοια χειρονομία, ένα «αντίο».

Πρέπει κιόλας να σκεφτούμε ότι η πρώτη μου ταινία, σε Super8, γυρίστηκε πριν 50 χρόνια. Αν έχω άλλες ιδέες θα κάνω κι άλλα φιλμ, αλλά αυτή τη στιγμή δε σκέφτομαι κάτι, δεν δουλεύω πάνω σε άλλη ιδέα. Ετοιμάζομαι για το ντεμπούτο μου ως σκηνοθέτης στο θέατρο.

Κάτι το τσίρκο, η παρέλαση, η μουσική, υπάρχει ένα πνεύμα Φελίνι πάνω από την ταινία, έχει μεγάλη σχέση με το σινεμά σας;

Δεν σκόπευα να τον αναφέρω, αλλά ίσως δεν έγινε από τύχη. Όταν αγαπάς τόσο πολύ κάποιους σκηνοθέτες είναι πολύ φυσικό ότι κάποιες ατμόσφαιρες βγαίνουν στην επιφάνεια και δεν το συνειδητοποιείς, δεν το κάνεις συνειδητά. Ο Φελίνι είναι γίγαντας, οπότε ας τον αφήσουμε στον ουρανό που είναι τώρα.

Αλλά επίσης ως σκηνοθέτης, κι επειδή η δουλειά μου ως θεατής πάντα επηρέαζε τη δουλειά μου ως σκηνοθέτης, είμαι πραγματικά πολύ κοντά στο σινεμά των auteur του ‘60. Το είδος σινεμά που με ενέπνευσε ήταν τo free cinema στην Αγγλία, η Νουβέλ Βαγκ, οι Πολωνοί όπως ο Σκολιμόφσκι και τα πρώτα φιλμ του Πολάνσκι. Κι από Ιταλοί πολλοί, όπως ο Μπελόκιο, ο Όλμι, οι Ταβιάνι στις αρχές του ‘60. Κι ο λόγος που μου αρέσει αυτό το σινεμά είναι γιατί αμφισβητούσε διαρκώς τον εαυτό του, αλλά και την πραγματικότητα του σινεμά. Και φανταζόταν μια άλλη κοινωνία αλλά κι έναν άλλο τρόπο για να κάνεις σινεμά.

Εκείνοι οι σκηνοθέτες, υπό μία έννοια, αμφισβητούσαν τόσο το σινεμά, όσο και την κοινωνία που είχαν κληρονομήσει.