Οι τελευταίοι πολιτικοί πρόσφυγες του Εμφυλίου μιλούν στο NEWS 24/7

Στις 26 Ιουνίου του 1947 μια σκυθρωπή φάλαγγα με περισσότερα από 400 μέλη 83 οικογενειών από το μεθοριακό χωριό της Αετομηλίτσας έπαιρνε τα μονοπάτια του Γράμμου για την Αλβανία. Η διαφυγή θα ήταν για λίγες μέρες, αλλά εντέλει κράτησε 15 χρόνια. Επτάμισι δεκαετίες αργότερα, πέντε από τα παιδιά εκείνου του καραβανιού μίλησαν στο ντοκιμαντέρ που ετοίμασε το NEWS 24/7.

Την Άνοιξη του 1947 ο ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος (1946-’49) πλησίαζε σαν μαύρο σύννεφο στον ουρανό πάνω από το Γράμμο. Μέχρι το τέλος των εχθροπραξιών τον Αύγουστο του ‘49, σχεδόν 27.000 παιδιά-πρόσφυγες θα εγκατέλειπαν τη ζωή, το χωριό, το σχολείο και τα παιχνίδια τους, για να ζήσουν σε ένα ξένο μέρος με αλλιώτικους ανθρώπους.

Επτά χιλιάδες από τα παιδιά αυτά μετακινήθηκαν από τις εστίες τους -στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας- αρκετούς μήνες πριν σχεδιαστεί από το ΚΚΕ το πρόγραμμα εκκένωσης των χωριών στις εμπόλεμες περιοχές (αρχές του 1948) και πριν αρχίσει να εφαρμόζεται από τον ΔΣΕ στις αρχές του Μαρτίου εκείνης της χρονιάς.

Επιπλέον, η αποχώρηση των οικογενειών της Αετομηλίτσας και των γύρω χωριών εκείνο τον Ιούνιο για την Αλβανία συνέβη πριν αρχίσει και το αντίστοιχο πρόγραμμα της ελληνικής κυβέρνησης, με επικεφαλής της βασίλισσα Φρειδερίκη, τον Ιούλιο του 1947. Ούτε είχαν ξεκινήσει ακόμη οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του ΕΣ για τη μεταφορά των ορεινών πληθυσμών στις πόλεις, που αποσκοπούσαν να αποκόψουν τους μαχητές του ΔΣΕ από τον ανεφοδιασμό και την επάνδρωση.

Ο λόγος της ξαφνικής αποχώρησης ήταν ο πιο άγριος που θα μπορούσε να εισβάλλει στον παιδικό ψυχισμό: οι επικείμενοι βομβαρδισμοί από τα μαχητικά αεροσκάφη της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας. Τα νέα είχαν ήδη φτάσει από άλλα ελληνικά χωριά: τα σχολεία έκλεισαν με το ξέσπασμα του Εμφυλίου το 1946, άμαχοι έχαναν καθημερινά τη ζωή τους από τους βομβαρδισμούς, τους όλμους, την πείνα και τις ασθένειες, και ήδη αποκομμένοι πληθυσμοί είχαν αναζητήσει καταφύγιο στα δάση.

Οι "πρωταγωνιστές" του ντοκιμαντέρ.

Πολλά από τα παιδιά της Αετομηλίτσας την 26η Ιουνίου του 1947 πίστευαν ότι θα περνούσαν μόνο λίγες μέρες στα κρησφύγετα και στις φωλιές των άγριων ζώων του Γράμμου, και σύντομα θα επέστρεφαν στις εστίες τους. Με έκπληξη, όμως, σύντομα διαπίστωσαν ότι έκαναν το πέρασμα στην Αλβανία, όπου έμελλε να διαμείνουν για περισσότερα από 10 χρόνια.

Όταν ο αλβανικός Νότος άρχισε να ασφυκτιά από τους πρόσφυγες του ελληνικού Εμφυλίου (περίπου 6.000 παιδιά βρισκόταν μόνο στην περιοχή της Κορυτσάς), και οι συνθήκες διαβίωσής τους εκεί να γίνονται φρικτές, συμφωνήθηκε μεταξύ του ΚΚΕ και των Λαϊκών Δημοκρατιών η μεταφορά πολλών εξ αυτών σε άλλες χώρες της ανατολικής Ευρώπης.

Έτσι, κατά το 1948 χιλιάδες παιδιά μεταφέρονταν με φορτηγά από τα αλβανικά καταλύματά τους στο Μοναστήρι (Μπίτολα) της Γιουγκοσλαβίας, κι από εκεί με τρένα στη Ρουμανία, στην Τσεχοσλοβακία και στην Ουγγαρία. Πολλά από τα 20 χιλιάδες παιδιά που μεταφέρθηκαν με το πρόγραμμα εκκένωσης του ΚΚΕ δεν είχαν κανέναν συγγενή μαζί τους, και θα ζούσαν πλέον στις ιδρυματικές συνθήκες των παιδικών σταθμών των κομμουνιστικών χωρών.

Όταν έληξε ο ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος, στις 29 Αυγούστου του 1949, όσοι μαχητές του ΔΣΕ επέζησαν προστέθηκαν στους 100 χιλιάδες Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Τα παιδιά από την Αετομηλίτσα θα γύριζαν στο χωριό τους ενήλικες, πλέον, τη δεκαετία του 1960 – για να συναντήσουν δύο νέες προκλήσεις: την ακραία φτώχεια της ορεινής Ελλάδας και την καχυποψία της ελληνικής κυβέρνησης, και σε πολλές περιπτώσεις και της ελληνικής κοινωνίας.