ΟΤΑΝ Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΕΓΙΝΕ ΚΟΥΚΛΑ ΚΑΙ ΠΗΡΕ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ

“Μόνο με την καρδιά βλέπεις καθαρά. Την ουσία δεν την βλέπουν τα μάτια”. Είναι μία από τις φράσεις που θυμόμαστε ως παιδιά να μας κάνει τεράστια εντύπωση στον “Μικρό Πρίγκιπα” του Γάλλου συγγραφέα Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, που δεν έγραψε απλώς μία παιδική ιστορία, αλλά έκλεισε μέσα της βαθιά φιλοσοφικά νοήματα για τη ζωή και τον προορισμό της. Το συμβολικό παραμύθι ο “Μικρός Πρίγκιπας” είναι μία πολύ αγαπημένη ιστορία, που αν και θεωρείται ότι απευθύνεται σε παιδιά, τελικά απευθύνεται σε όλους μας, σε κάθε ηλικία και φάση ζωής.

Τα βήματα του διάσημου ήρωα του Εξυπερύ, “ακολουθεί” η ομώνυμη παράσταση από το Θέατρο Κούκλας Redicolo· μια παράσταση για όλες τις ηλικίες, με μεγάλες κούκλες, φιγούρες, μαριονέτες και ηθοποιούς, που συνδυάζει τη μαγεία του κουκλοθεάτρου με την ορχηστρική μουσική και την ψηφιακή ζωγραφική.

Το Θέατρο Κούκλας Redicolo είναι μια ομάδα δραστήριων δημιουργών, που με εφαλτήριο τη Θεσσαλονίκη ανεβάζουν από το 2011 παραστάσεις σύγχρονου κουκλοθεάτρου, συνδυάζοντας την παιδαγωγική δύναμη της κούκλας, με την καλλιτεχνική της αξία σαν θεατρικό εργαλείο.

Όπως μάθαμε μιλώντας με τα ιδρυτικά μέλη της ομάδας, τη Δέσποινα Καλπενίδου και τον Γιάννη Μόμτσιο, που έχουν και την καλλιτεχνική ευθύνη για τις παραστάσεις του θιάσου, το είδος που υπηρετούν ξεφεύγει από τη λογική του παραδοσιακού κουκλοθεάτρου. Χρησιμοποιούν ποικίλες τεχνικές από το χώρο του θεάτρου, του θεάτρου κούκλας και το υπόλοιπο φάσμα των τεχνών, ερευνώντας τις τάσεις του σύγχρονου κουκλοθεάτρου σε όλο τον κόσμο.

Ο Γιάννης είναι απόφοιτος Αγγλικής Φιλολογίας του ΑΠΘ και Διοίκησης Επιχειρήσεων του American College of Thessaloniki και αυτοδίδακτος σε 7 όργανα, ενώ έχει παρακολουθήσει σεμινάρια υποκριτικής, ορθοφωνίας, παντομίμας, κατασκευής και εμψύχωσης κούκλας κ.α. Η Δέσποινα είναι απόφοιτη του τμήματος Φυσικής της Σχολής Θετικών Επιστημών του ΑΠΘ, όμως ασχολείται με το κουκλοθέατρο, το τραγούδι και την οργάνωση παραγωγής παραστάσεων. Μαζί δημιούργησαν το θέατρο Κούκλας “REDICOLO”.

Στις παραστάσεις τους είναι χαρακτηριστικές οι κούκλες σε ανθρώπινο μέγεθος, που συνυπάρχουν με τους ανθρώπους επί σκηνής. Κούκλες που κινούνται ελεύθερα στη σκηνή, αλληλεπιδρούν με τους κουκλοπαίκτες και προσκαλούν τα παιδιά να συμμετέχουν ενεργά στη θεατρική διαδικασία.

Και αν σας έκανε εντύπωση το όνομα… μας είπαν ότι επέλεξαν το “Redicolo” για να δηλώσουν αντίθετοι στη σοβαροφάνεια και έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να εκτεθούν για να υπηρετήσουν την τέχνη τους. Αγαπούν την Ιταλία, που έχει μεγάλη παράδοση στο κουκλοθέατρο, το θέατρο δρόμου και τους περιπλανώμενους θιάσους και τέλος είναι οι μοναδικοί “redicolo”, όπως φάνηκε όταν ανακάλυψαν ότι το διεθνές domain για το site www.redicolo.com, ήταν ελεύθερο!”

Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΕΣΑ ΜΑΣ

Αφηγητής της ιστορίας είναι ένας αεροπόρος που ονειρευόταν να γίνει ζωγράφος. Μέσα από τη ζωγραφική του μας εξιστορεί την συνάντησή του με τον Μικρό Πρίγκιπα, τα σχέδια του ζωντανεύουν και γίνονται παιχνίδια, φιγούρες, κούκλες, πλανήτες. Δημιουργεί έτσι έναν παραμυθένιο κόσμο για να τον μοιραστεί με τα παιδιά, γιατί μόνο αυτά μπορούν να καταλάβουν όσα οι μεγάλοι έχουν ξεχάσει πια. Η θεατρική σκηνή γεμίζει αστέρια και προσκαλεί τα παιδιά να κοιτάζουν πάντα ψηλά και να ακολουθούν τα όνειρά τους.

Η Δέσποινα Καλπενίδου και ο Γιάννης Μόμτσιος, μας μίλησαν για τον δικό τους Μικρό Πρίγκιπα, την αγάπη για το κουκλοθέατρο και τα διαχρονικά μηνύματα της παράστασης:  “Όπως συμβαίνει συχνά με τα αριστουργήματα της λογοτεχνίας, ο Μικρός Πρίγκιπας είναι πολυεπίπεδο έργο, με πάρα πολλά νοήματα. Στο ταξίδι του Πρίγκιπα στους διάφορους πλανήτες, γίνονται κοινωνικά σχόλια σε πάρα πολλά θέματα, από την ματαιοδοξία, την απληστία και την ιδιοκτησία μέχρι τον εθισμό ή τον ακαδημαϊσμό. Στη συνάντησή του με την Αλεπού ανακαλύπτει την αξία της φιλίας, μαθαίνει πόσο σημαντικό είναι να εμπιστεύεται την καρδιά του περισσότερο από τα μάτια του. Αν πάντως θα έπρεπε να αναζητήσουμε έναν βασικό νοηματικό πυρήνα στο έργο, αυτό θα ήταν η παιδικότητα και η ανάγκη της διατήρησής της. Της ικανότητας να βλέπεις τον κόσμο με παιδική ματιά, δηλαδή καταφέρνοντας να βρίσκεις τη μαγεία σε όλες τις τετριμμένες λεπτομέρειες της καθημερινότητας. Μπορούμε να γίνουμε ευτυχισμένοι μυρίζοντας ένα λουλούδι; Μπορούμε να δώσουμε χρόνο σε αυτά που αγαπάμε και να τα απολαύσουμε; Μπορούμε να φροντίσουμε τον εαυτό μας, τα όνειρά μας;

Όσα πραγματεύεται ο Εξυπερύ στο έργο του μας συγκινούν βαθιά και το κουκλοθέατρο μπορεί να λειτουργήσει υπέροχα για την μεταφορά του στη σκηνή. Ο Μικρός Πρίγκιπας ως κούκλα διατηρεί όλη την παραμυθένια και ποιητική διάσταση του ρόλου. Η μουσική θέλαμε να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην παράσταση και γνωρίζοντας τον συναισθηματικό τρόπο που γράφει μουσική ο Μανώλης Καλπενίδης, αποφασίσαμε με μεγάλη χαρά να συνεργαστούμε. Δουλέψαμε λοιπόν μαζί, ο Μανώλης δημιούργησε ένα ονειρικό μουσικό παραμύθι πάνω στη διασκευή του κειμένου που επιμεληθήκαμε για το θέατρο και εμείς το ζωντανέψαμε στη σκηνή με εργαλείο το κουκλοθέατρο. Ο Μικρός Πρίγκιπας είναι το παιδί μέσα μας, το παιδί που γνωρίζει ποιο είναι το αληθινά σημαντικό για μας, το παιδί που μας καλεί να κοιτάζουμε πάντα ψηλά και να ακολουθούμε τα όνειρά μας.” μας λένε.

Το κουκλοθέατρο είναι μία πολύ ιδιαίτερη τέχνη και έχοντας αυτό κατά νου ρωτήσαμε τη Δέσποινα και τον Γιάννη να μας μιλήσουν για το πώς καταπιάστηκαν με τις κούκλες.

“Το βασικό χαρακτηριστικό στην τέχνη του κουκλοθεάτρου, είναι η διαδικασία της ‘εμψύχωσης’ της κούκλας. Ο θεατής καλείται να πιστέψει στην αυτονομία και την ελεύθερη βούληση αυτού του πλάσματος. Η κούκλα λοιπόν πάντα βρίσκεται στο μεταίχμιο έμψυχου και άψυχου, αποκτώντας έτσι έναν τελετουργικό χαρακτήρα που μπορεί να της δώσει τεράστια δύναμη και μεγάλο βάρος πάνω στη σκηνή. Το ζωντάνεμά της, η εκπληκτική στιγμή που το αντικείμενο γίνεται υποκείμενο, είναι σχεδόν μαγικό.

Στην παράστασή μας χρησιμοποιούμε διάφορες τεχνικές: ο Μικρός Πρίγκιπας είναι αρθρωτή κούκλα σε ανθρώπινο μέγεθος, οι σκηνές στον πλανήτη του αποδίδονται με θέατρο φιγούρων, η αλεπού είναι μαριονέτα με νήματα, το φίδι είναι μεγάλη κούκλα άμεσου χειρισμού, οι κάτοικοι των πλανητών έχουν σώμα κούκλας και ανθρώπινο κεφάλι, τα σκηνικά είναι επίπεδες φιγούρες που δημιουργούν πλανήτες, ερήμους, βουνά, λιβάδια και κινούνται ελεύθερα στο χώρο.

Πριν καταπιαστούμε με το κουκλοθέατρο ασχολούμασταν ήδη πολλά χρόνια με το θέατρο. Η γνωριμία με το κουκλοθέατρο ήταν μάλλον μια τυχαία συνάντηση, όπως συμβαίνει συχνά στους μεγάλους έρωτες! Παρακολουθώντας αρχικά κάποια σεμινάρια κατασκευής κούκλας και παραστάσεις σε φεστιβάλ κουκλοθεάτρου, σιγά σιγά μπήκε το μικρόβιο. Μετά ήρθε η πρώτη παράσταση, μετά η επόμενη, και όσο προχωρούσαμε και εξελισσόμασταν, τόσο το αγαπούσαμε και του αφιερωνόμασταν, τόσο αφήναμε τις άλλες μας δουλειές και φτάσαμε τελικά να βιοποριζόμαστε αποκλειστικά από αυτό. Το κουκλοθέατρο είναι για μας η τέχνη που συνδυάζει όλες τις τέχνες και κρύβει απεριόριστες δυνατότητες εξέλιξης και δημιουργίας.”

Σήμα κατατεθέν του Redicolo είναι το μέγεθος της κούκλας. Μιλήστε μας για την τεχνική σας και την αλληλεπίδραση με το κοινό – τα παιδιά αλλά και τους μεγάλους! 

“Καθώς ασχολούμασταν ήδη με το θέατρο, στην πραγματικότητα το κουκλοθέατρο ήταν για μας ένα βήμα από τις παραστάσεις με ηθοποιούς, σε παραστάσεις που χρησιμοποιούν και κούκλες. Η κούκλα σε ανθρώπινο μέγεθος προέκυψε ακριβώς λόγω αυτής της συνέχειας. Μας ενδιαφέρει συχνά η εμψύχωση της κούκλας με χρήση ολόκληρου του σώματος. Σε κάθε νέα μας παράσταση ψάχνουμε καινούριους και αποτελεσματικότερους τρόπους για αυτό. Στην πρώτη μας παράσταση χρησιμοποιήσαμε γιγαντόκουκλες, τις οποίες «φορούσαμε» και τους δανείζαμε τα χέρια μας και τα πόδια μας. Αλλά και στις επόμενες, η κούκλα είτε δανείζεται το σώμα του κουκλοπαίκτη, είτε χρησιμοποιούμε διάφορα μέρη του σώματος μας για την εμψύχωσή της. Σε όλες τις περιπτώσεις πάντως είναι μεγάλες και μετακινούνται σε όλη τη σκηνή, αλληλεπιδρώντας με τους ηθοποιούς και τα παιδιά.

Η αλληλεπίδραση με το κοινό είναι πάντα αναζωογονητική, πόσο μάλλον όταν μιλάμε για παιδιά. Η κούκλα έχει την ικανότητα να τα κερδίζει από την πρώτη στιγμή. Πολλοί παιδαγωγοί που δουλεύουν με ΑΜΕΑ χρησιμοποιούν συχνά κούκλες για να ανοίξουν τις διόδους επικοινωνίας σε παιδιά με δυσκολίες. Μας συγκίνησε μία μητέρα που μας είπε ότι ο γιος της, ένα παιδί με αυτισμό, απόλαυσε την παράσταση του Μικρού Πρίγκιπα. Είναι μεγάλο στοίχημα για μας να καταφέρει η δουλειά μας να αγγίζει όλα τα παιδιά χωρίς αποκλεισμούς. Και το δεύτερο μεγάλο στοίχημα είναι να αγγίζει και τους μεγάλους. Θέλουμε τα παιδιά να ταξιδέψουν μέσα από την παράσταση στο μαγικό σύμπαν του Μικρού Πρίγκιπα και οι μεγάλοι να μοιραστούν με τα παιδιά τους αυτή την εμπειρία και να έρθουν σε επαφή με το παιδί που κρύβουν και οι ίδιοι μέσα τους.”

Πώς ενισχύουν τα έργα ψηφιακής ζωγραφικής την τελείως μοναδική αίσθηση αυτής της παράστασης;

“Το βιβλίο του Μικρού Πρίγκιπα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την εικονογράφηση που έκανε ο ίδιος ο συγγραφέας. Όταν αναζητούσαμε την αισθητική της παράστασής μας, σκεφτήκαμε ότι θα είχε ενδιαφέρον να βασιστεί στην αισθητική της ζωγραφικής ενός παιδιού. Απευθυνθήκαμε γι’ αυτό σε μια νεαρή καλλιτέχνιδα της Θεσσαλονίκης, την Εύα Δανιήλ. Γνωρίζαμε τη δουλειά της και συνειδητοποιήσαμε ότι το ύφος της ταιριάζει πολύ με αυτό που θέλαμε να κάνουμε, έχει μια παιδικότητα, που είναι όμως ταυτόχρονα εκλεπτυσμένη, έχει μία ιδιαίτερη φρεσκάδα και ευαισθησία. Της ζητήσαμε λοιπόν να δημιουργήσει νέα έργα πάνω στα σχέδια του Εξυπερύ, στα οποία βασιστήκαμε για τις επίπεδες φιγούρες που πρωταγωνιστούν στις σκηνές του πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα αλλά για και για τα σκηνικά. Βασιστήκαμε μάλιστα στα σκίτσα της και για την αισθητική των κουκλών, ώστε η όλη σύνθεση να έχει ομοιογένεια.

Ξεκινώντας η παράσταση, ο αφηγητής ανοίγει το μπαούλο των αναμνήσεών του, το μπαούλο της παιδικότητας του, που μέσα κρύβει όλα του τα σχέδια. Η ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα παρουσιάζεται μέσα από το ζωντάνεμα της ζωγραφικής του, τα σχέδια του γεμίζουν τη σκηνή δημιουργώντας φιγούρες, κούκλες, σκηνικά και όλα όσα χρειάζεται για να διηγηθεί το παραμύθι: βόες, ελέφαντες, πλανήτες, αεροπλάνα, μπαομπάπ, ηφαίστεια, ερήμους, βουνά, τριαντάφυλλα και φυσικά τον ίδιο τον Μικρό Πρίγκιπα ως φιγούρα αλλά και ως κούκλα σε ανθρώπινο μεγέθος.”

ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΔΕΝ ΘΑ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΓΡΑΨΕΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΙΚΡΟ ΠΡΙΓΚΙΠΑ;

Τη σύνθεση, εκτέλεση και παραγωγή της πρωτότυπης μουσικής για συμφωνική ορχήστρα και πιάνο, που συντροφεύει και χρωματίζει ολόκληρο το ταξίδι του μικρού πρίγκιπα έχει κάνει ο Μανώλης Καλπενίδης: “Η κουλτούρα μας προσπαθεί να ταξινομήσει τους άξιους, τους καλύτερους και τους ομορφότερους. Ο Μικρός Πρίγκιπας και η αλεπού του μας θυμίζουν πως αυτό που δίνει μεγάλη αξία στα φαινομενικά μικρά και ασήμαντα πράγματα, είναι στην πραγματικότητα ο χρόνος που τους αφιερώνουμε. Είναι μια συμβουλή που δίνω συχνά σε παιδιά (ή και ενήλικες) που σκέφτονται να μάθουν κάποιο μουσικό όργανο και με ρωτούν αν αξίζει τον κόπο. Πρέπει κανείς «να φροντίζει τον πλανήτη του».” μας λέει.

Πώς εμπνεύστηκε τη μουσική της παράστασης και ποια είναι τα στοιχεία που ξεχωρίζουν; “Και ποιος δε θα ήθελε να γράψει μουσική για το Μικρό Πρίγκιπα! Είναι ένα έργο που σε γεμίζει ιδέες και συναισθήματα. Η μουσική εδώ έχει πολλούς ρόλους. Υπάρχουν θέματα, όπως η μοναξιά, η συντροφικότητα, η ονειροπόληση, ο αποχωρισμός, που αντανακλώνται σε μελωδικούς σκελετούς που διαπερνούν όλο το έργο. Υπάρχουν οι αστείες στιγμές, για παράδειγμα όταν η μουσική μιμείται τους χαρακτήρες. Υπάρχουν τα τραγούδια για κάθε πλανήτη που επισκέπτεται ο Μικρός Πρίγκιπας και τους κατοίκους τους. Υπάρχει η χρήση της συμφωνικής ορχήστρας για τη δημιουργία ατμόσφαιρας και έντασης, που μας είναι γνωστή από την κινηματογραφική μουσική, αλλά και από τα μουσικά παραμύθια της κλασικής μουσικής, όπως “ο Πέτρος και ο Λύκος”.

Αν ακούσει, δε, κανείς προσεκτικά τις ταινίες της Ντίσνεϊ με τις οποίες μεγαλώσαμε, όπως η “Μικρή Γοργόνα” και ο “Βασιλιάς των Λιονταριών”, θα διαπιστώσει ότι οι ρίζες τους βρίσκονται στα αμερικάνικα μιούζικαλ. Όλα αυτά θα ενωθούν με έντονα στοιχεία ελληνικής και γαλλικής παράδοσης, προσφέροντας, θέλω να πιστεύω, ένα πλούσιο αποτέλεσμα. Κάτι που, επίσης, μου έδωσε μεγάλη ελευθερία, ήταν πως γνώριζα ότι ο Γιάννης και η Δέσποινα, εκτός από ηθοποιοί και κουκλοπαίχτες, είναι και μουσικοί. Άρα θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στις ανάγκες της εκτέλεσης ενός δύσκολου τεχνικά έργου, που απαιτεί από τους ηθοποιούς, να παίζουν συνεχώς έχοντας το ένα αυτί στη μουσική!”

Η ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ ΕΥΝΟΕΙ ΤΟΥΣ ΟΝΕΙΡΟΠΟΛΟΥΣ;

Ολοκληρώνοντας τη συζήτησή μας για την παράσταση “Μικρός Πρίγκιπας” και την οπτική των δημιουργών της ομάδας Redicolo τους ρωτάμε αν γίνεται όλο και πιο δύσκολο -με όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας- να κοιτάξουμε ψηλά και να ονειρευτούμε.

“Η εποχή σίγουρα δεν ευνοεί τους ονειροπόλους” μας λένε η Δέσποινα και ο Γιάννης. “Υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα και μια μαζική κουλτούρα που σπρώχνουν τους ανθρώπους στον ατομισμό, στον καταναλωτισμό, στους ξέφρενους ρυθμούς μιας παραγωγικής διαδικασίας όλο και πιο απαιτητικής. Δεν ξέρουμε δηλαδή αν ο τρόπος ζωής μας αφήνει πια χρόνο ή διάθεση για να ονειρευτούμε. Θυμόμαστε τα λόγια του Μπρεχτ, όταν λέει για τους ταπεινούς: «πως ν’ αναρωτηθούν πούθε έρχονται και πού πηγαίνουν; Είναι τα όμορφα δειλινά τόσο αποκαμωμένοι…»

Προφανώς κι εμείς αντιμετωπίζουμε αυτές τις δυσκολίες. Είναι αρκετά δύσκολο στην εποχή μας και στη χώρα μας να ζεις από την τέχνη. Αλλά ας μη «μιλάμε κι εμείς σαν μεγάλοι», αν μας άκουγε ο Μικρός Πρίγκιπας θα θύμωνε! Ο τρόπος να τροφοδοτούμε τη δημιουργικότητά μας είναι καταρχήν το πάθος για τη δουλειά μας, αλλά και το ότι η δουλειά αυτή τελικά δίνει ένα βήμα για να μιλήσεις στον κόσμο, στα παιδιά μάλιστα, τους αυριανούς πολίτες. Μακάρι, μέσα από τη δουλειά μας, να μπορέσουμε να μοιραστούμε, να εμπνεύσουμε, να ευαισθητοποιήσουμε και να βάλουμε ένα μικρό λιθαράκι στο να γίνει λίγο καλύτερος ο κόσμος.

Ο Μανώλης (Καλπενίδης) πάντως πιστεύει ότι στις χειρότερες συνθήκες είναι που ξυπνάει ο καλύτερός μας εαυτός. “Σε κάθε δράση, θα υπάρχει πάντα και μια αντίδραση. Όσο πιο δύσκολο γίνεται να ονειρευτούμε, τόσο περισσότερο θα το λαχταράμε και τόσο περισσότερο λυτρωτικό θα είναι, όταν το καταφέρνουμε. Έχουμε ελαττώματα, αλλά έχουμε και κάτι τέτοιο σπουδαίο οι άνθρωποι. Η δημιουργία ξεκινάει καμιά φορά σαν καταφύγιο, αλλά αν είμαστε τυχεροί, μπορεί και να γίνει χέρι που προτάσσεται στους άλλους.”

* Ο Μικρός Πρίγκιπας από το Θέατρο Κούκλας Redicolo, μετά τις παραστάσεις του στα δύο Διεθνή Φεστιβάλ Κουκλοθεάτρου της χώρας, στο Κιλκίς και στην Καλαμάτα, επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη, στο Δημοτικό Θέατρο Καλαμαριάς Μελίνα Μερκούρη, με δύο παραστάσεις για το κοινό και έξι πρωινές παραστάσεις για τα σχολεία.

Ταυτότητα Παράστασης

• Κείμενο: Αντουάν Ντε Σαιντ Εξυπερύ
• Μετάφραση: Ματίνα Τσικριτζή
• Θεατρική Διασκευή – Σκηνοθεσία: Δέσποινα Καλπενίδου
• Κούκλες, Φιγούρες και Σκηνικά: Δέσποινα Καλπενίδου, Γιάννης Μόμτσιος
• Σύνθεση, Εκτέλεση, Παραγωγή Μουσικής: Μανώλης Καλπενίδης
• Ψηφιακή Ζωγραφική: Εύα Δανιήλ
• Κοστούμια Κουκλών: Αργυρώ Αναγνωστοπούλου
• Φωτισμοί: Δέσποινα Καλπενίδου, Γιάννης Μόμτσιος