Ριζοσπαστική Αριστερά: Από τη θλίψη και την αμηχανία στη δράση

Είχα μια γνήσια αμηχανία τι θα ήταν χρήσιμο να πω στη σημερινή εκδήλωση. Εισέπραττα αμηχανία από τους γύρω μου, σαν ταξιδιώτες οι συνομιλητές, άλλοι το έχουν αφήσει το λιμάνι εδώ και καιρό, άλλοι ετοιμάζονται τώρα: γνωστή η αφετηρία, άγνωστο το πλοίο, άγνωστος ο προορισμός και αναρωτιούνται τι αποσκευές να πάρουν. Αρκετοί είναι στο λιμάνι και κοιτάνε το πέλαγος, σα να το έχουν αποφασίσει το ταξίδι. Άλλοι φυσικά είναι σαν –όπως λέει το τραγούδι- «αυτούς που μένουνε και περιμένουνε».

Θα αρχίσω λοιπόν με αυτή την αμηχανία και τη θλίψη και την αδυναμία, ακόμα και τη ντροπή. Δεν είναι κακό να τα παραδέχεται κανείς αυτά, ιδίως όταν βλέπει εκείνους που εκφράζουν βεβαιότητες, πώς περιφέρουν κορδωμένοι την αλαζονεία μιας δήθεν επάρκειας. Να αποδεχτούμε την αμηχανία και τις αδυναμίες μας για να πάμε πιο πέρα. Αμηχανία της ήττας, αμηχανία μπροστά στους καιρούς που δείχνουν τα δόντια τους.

Η ιστορία

Στον τίτλο της εκδήλωσης συνυπάρχουν η ανανεωτική και η ριζοσπαστική αριστερά, όροι με ιστορικό βάρος: εκείνοι που αποστασιοποιήθηκαν από το δογματισμό στη δεκαετία του 60 και 70 και επέλεξαν το δρόμο του ευρωκομμουνισμού, εκείνοι που τη δεκαετία του 2000 συγκρότησαν ένα σχήμα με την πολυχρωμία και τις αμφισημίες ενός φόρουμ διαμαρτυρίας. Η κληρονομιά του πρώτου στο χαρακτήρα του δεύτερου. Αντινομίες και αμφισημίες, κινήματα και προοπτική διακυβέρνησης, πραγματισμός και μετα-υλιστικές αξιακές αποτυπώσεις που ανέδειξαν το χώρο σε προνομιακό εκφραστή των δικαιωμάτων (ακόμα κι από κάποιους καταλογίζεται ως μειονέκτημα στους «δικαιωματιστές»).

Και κάποιες αποσκευές σχεδόν ασήκωτες, η κάποια ευκολία στη συνύπαρξη με τον εθνολαϊκισμό μετά το 15 και πολλά που έγιναν αν και (θα έπρεπε να) είναι ξένα προς την αισθητική και τον λόγο της αριστεράς. Στις αποσκευές και η διαχείριση του τραύματος του 2015, η πρωτοφανήςκινητοποίηση του λαϊκού παράγοντα και η δραματική ματαίωσή του, συμβάν με αποτύπωμα μακροχρόνιο. Και η ηγεμονική κίνηση στο Μακεδονικό. Δυο στιγμές που η κυβερνώσα αριστερά συνομίλησε στη μεγάλη κλίμακα με το πέραν της συγκυρίας, στη μια ανέκρουσε πρύμνη, στην άλλη διέσχισε τη λίμνη.

Με τη σχετική πολυτέλεια που παρέχει η θέση μου εκτός αλλά κοντά στον ΣΥΡΙΖΑ, με την εμπλοκή που γεννάη ψυχική και άλλη σχέση με την αριστερά, φυσικά δεν είναι δουλειά δική μου να πω τι να κάνουν όσοι βρίσκονται εντός. Θα πω τι νομίζω ότι είναι ανάγκη των καιρών.

Η ανάγκη των καιρών

Δεν είναι ανάγκη των καιρών μια ατέρμονη συζήτηση για το φύλο των αγγέλων. Νομίζω ούτε καν η αέναη συζήτηση για τωρινά λάθη, πολιτικές ανακολουθίες, έλλειψη στοιχειώδους ιστορικής και πολιτικής επίγνωσης και άλλες όψεις της φθοράς στην οποία οδηγείται ο ΣΥΡΙΖΑ.

Υπάρχουν φυσικά ερωτήματα πολιτικά κρίσιμα. Όπως το αν σε έναν κόσμο που πάει δεξιά πάς κι εσύ δεξιά –και πόσο;- για να τον συναντήσεις ή πας αριστερά κι ας είσαι μειοψηφικός. Μπορούμε να συζητάμε για την επιδίωξη της καθαρότητας, ακόμα και την επιστροφή σε ένα παρελθόν που δεν υπάρχει, στα χρόνια της ριζοσπαστικής αθωότητας. Αλλά η πραγματικότητα βοά εκεί έξω. Μπορούμε σε κλειστούς κύκλους να μιλάμε για το περιεχόμενο της ριζοσπαστικής αριστερής πολιτικής ενώ αυτός ο επιθετικός προσδιορισμός στην Ευρώπηδεν προσδιορίζει πλέον τίποτα αριστερό αλλά βρίσκεται πια στα χέρια της άκρας δεξιάς; Έχουν λόγο ύπαρξης και προοπτικές οι αριστερές παραφωνίες στην Ευρώπη; Αλλά και τι αλήθεια είναι ριζοσπαστικό σήμερα;

Υπάρχει εδώ ένας κίνδυνος. Η ηγετική ομάδα και ο πρώην αρχηγός έπασχαν από άρνηση αποδοχής της προφανούς πραγματικότητας και απέδιδαν τις ήττες σε εξωγενείς παράγοντες. Ο κίνδυνος είναι το αντίστοιχο να κάνει σήμερα το τμήμα της αριστεράς που αυτοπροσδιορίζεται ως ριζοσπαστικό. Δηλαδή να μη δει πού έσφαλε με πράξεις ή παραλείψεις, να τα αποδώσει όλα στην προηγούμενη ηγεσία. Μπορεί η ασφυκτιούσα ριζοσπαστική αριστερά να αποδώσει την εκλογή ηγεσίας μόνο σε οργανωτικού τύπου ζητήματα, πόσοι ψήφισαν, ποιοι ψήφισαν. Η απάντηση όμως γιατί έγινε το ανήκουστο πραγματικό δε μπορεί παρά να περιλαμβάνει και την ίδια. Αν ψηφίστηκε το ανήκουστο, κάποια προβλήματα θα είχε και το ακουσμένο. Εν ολίγοις, έφταιγε για όλα η προηγούμενη ηγεσία αλλά δεν έφταιγε για όλα μόνη της.

Απάντηση στη δεξιά ηγεμονία

Απαντώ στο ερώτημα του τίτλου της εκδήλωσης: καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε την απόλυτη και μεταπολιτευτικά πρωτοφανή σε ένταση και διάρκεια δεξιά ηγεμονία. Η δεξιά βάζει ατζέντα, η δημοκρατική αντιπολίτευση είναι σε ουσιαστική αφωνία, η εκτός ΝΔ ακροδεξιά είναι στο 13% συν 3% που έχει ένα αντιπολιτικό μόρφωμα. Αποχή, μη αντιπροσώπευση, αποκοπή μεγάλου μέρους της κοινωνίας από το πολιτικό σύστημα.Αντιπολιτική και νέα αρχιτεκτονική του πολιτικού συστήματος: κυβέρνηση χωρίς λογοδοσία, σοβαρά ελλείμματα κράτους δικαίου. Συνοπτικά: Δεξιά κυβέρνηση με ισχυρή ακροδεξιά στη βουλή και την κοινωνία που θα ανοίγει όλο και πιο αντιδραστική ατζέντα.

Αυτή η ηγεμονία δεν αντιμετωπίζεται με μιμήσεις και franchise του “ProjectMitsotakis” που επιμολύνουν όποιον χώρο αποικιοποιούν. Πρέπει να δούμε τι συγκροτεί αυτή την ηγεμονία και μια κοινωνία χαμηλών προσδοκιών αποδέχεται ένα μοντέλο καθολικής απορρύθμισης. Απορρύθμιση κλιματική ως παράγοντα γενικής επισφάλειας. Βιοτική απορρύθμιση, δημοκρατική απορρύθμιση.

Η αριστερά ως δύναμη ασφάλειας

Το εύκολο είναι η αυτοναφορική εμμονή στο τραύμα. Η πρόκληση είναι να αρθρώσουμε λόγο συγκροτητικό και συνεκτικό πάνω σε όσα έχουμε απέναντι. Έναν λόγο κοινωνικής ενδυνάμωσης και ασφάλειας. Το λέω εν γνώσει πως η ασφάλεια δεν είναι δημοφιλής έννοια στο λεξιλόγιο της ριζοσπαστικής αριστεράς αλλά η επανοικειοποίηση της ασφάλειας είναι το μεγάλο πρόταγμα, το πιο προοδευτικό σε συνθήκες ολικής επισφάλειας. Να πάρουμε την ασφάλεια από τη δεξιά, να της βγάλουμε το πηλίκιο και να της δώσουμε όλο της το περιεχόμενο.Η πληθυντική αριστερά να γίνει δύναμη ασφάλειας και να δείξει πώς η δεξιά είναι φορέας διακινδύνευσης.

Αυτό όμως σημαίνει να βρούμε πράγματα που μπορούν να ενώνουν, ιδίως όταν ξέρουμε ότι τη συζήτηση εντός αριστεράς παρακολουθεί ένας εν πολλοίς κουρασμένος, πληγωμένος και συχνότατα γερασμένος κόσμος. Όχι πάντα βιολογικά αλλά πάντα σχεδόν οργανωτικά γερασμένος. Ποια ένωσαν στο παρελθόν; Ποια κινητοποίησαν και έφεραν ενέργεια και κόσμο με ενέργεια; Τι έχουμε πολύ καιρό να πούμε με τρόπο απλό και πειστικό (δεν αναφέρομαι μόνο στον κομματικό λόγο αλλά στο λόγο όλων μας); Τι έχουμε να προτείνουμε διαφορετικό στο σχολείο, στο νοσοκομείο, στο δρόμο, στο δημόσιο χώρο;Μιλώ για την πολιτική αλφαβήτα, τα λίγα θέματα που θα αποτελέσουν το σκελετό μιας μίνιμουμ πρότασης. Αυτά που θα μπορεί καθένας και καθεμιά να τα δει να προβάλλονται στη δική του πραγματικότητα. Απτά.

Ένα ενιαίο κοινωνικό, κλιματικό και θεσμικό τρίπτυχο που θα μπορούσε να κινητοποιεί νέες ομάδες. Τι σημαίνει ασφάλεια στη στέγη για τον πληγέντα από την πλημμύρα ή για τον άνθρωπο που δεν αντέχει το ενοίκιο στις περιοχές του gentrification; Να βρούμε νέα εργαλεία για να μιλήσουμε για την εργασία την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και των ψηφιακών νομάδων. Να μιλήσουμε για το ασφαλιστικό και δημογραφικό στον άνθρωπο που φοβάται γιατί τάχα είναι πολλοί οι ξένοι την ώρα που δε βρίσκει εργάτες γης για το χωράφι του. Να μιλήσουμε για την πρόσβαση στα οικουμενικά κοινά πράγματα, το νερό και τον αέρα, το διαδίκτυο, το γονιδίωμα, την τεχνολογία και τον πολιτισμό. Να βρούμε ξανά κώδικες επικοινωνίας με τις γενιές που ακολουθούν και λείπουν από την αίθουσα σήμερα. Και επειδή δεν ξέρουμε πάντα πώς να το κάνουμε και τι να πούμε, να ψάξουμε εκείνους που ξέρουν. Με νέους συμμάχους μόνο μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κοινωνική ακροδεξιάτου φυλετικού και έμφυλου μίσους, που ξέρει να δίνει εύκολες απαντήσεις σε δύσκολα ερωτήματα.

Νέες συμμαχίες, νέοι παίχτες

Να ξαναπιάσουμε θέματα που δεν προσφέρονται για ευκαιριακές εργαλειακές εκλάμψεις. Σκεφτείτε πόσα θέματα έπιασε η αριστερά ως αντιπολίτευση και τα άφησε, δεν εξειδίκευσε προτάσεις, δεν παρακολούθησε την εξέλιξη, δε βρήκε νέους επιστήμονες να τα τρέξουν, αριστερούς τεχνοκράτες, παιδιά με όρεξη. Αυτό όμως σημαίνει να αφήσουμε την πεπατημένη της ηθικολογίας και της δαιμονοποίησης του αντιπάλου,της καταγγελτικής ευκολίας. Να μιλήσουμε με ειδικούς ανά τομέα, να βάλουμε νέους παίχτες στο παιχνίδι, να κάνουμε νέες συμμαχίες. Υπάρχει κόσμος που ασφυκτιά, τόσο από την κατάσταση όσο και από την έλλειψη προοπτικής, ακόμα και δημόσιας συζήτησης.

Η δική μας ατζέντα

Να βάλουμε ατζέντα. Αντί να περιμένουμε τις νέες εκδιπλώσεις της εθνικιστικής και υπερσυντηρητικής δεξιάς αντίδρασης στα σχολικά προγράμματα, στα θέματα οικογένειας και έμφυλης ισότητας, στη συνύπαρξη με το διαφορετικό, να ανοίξουμε εμείς τα θέματα, να σπρώξουμε εμείς τον άξονα της συζήτησης. Οι μόνες περιπτώσεις που η αριστερά έκανε διαφορά ήταν όταν πήγε επιθετικά να βάλει ατζέντα, από την ιθαγένεια μέχρι τις Πρέσπες. Εκεί που δεν το προσπάθησε, έχασε. Το παράδειγμα των σχέσεων κράτους-εκκλησίας βοά.
Πολλοί αναπολούν την αριστερά των κινημάτων. Μπορεί κανείς να μείνει στη νοσταλγία της αθωότητας πριν την εμπειρία της διακυβέρνησης.

Μπορεί και να ψάξει ποια είναι σήμερα τα νέα υποκείμενα ή τα δυνάμει υποκείμενα ενώ η κουρασμένη Γ Ελληνική Δημοκρατία ετοιμάζεται να γιορτάσει τα 50 της γενέθλια. Πώς θα μπουν νέοι παίχτες στο παιχνίδι; Μιλώ για τα από τα κάτω προφανή: το κίνημα στις παραλίες, το ασθενικό αλλά υπαρκτό αντιπολεμικό κίνημα, τα κινήματα των καλλιτεχνών, το MeToo, τις οργανώσεις που δρουν στο προσφυγικό και άλλα πολλά. Μιλώ και για συνομιλητές με πιο βαθιές κοινωνικές και θεσμικές ρίζες, κάποιους που σήκωσαν το θέμα των υποκλοπών, ανθρώπους που ασφυκτιούν από τα δείγματα μιας ανελεύθερης δημοκρατίας που είναι ορατά παντού, από την απορρύθμιση της αγοράς ενέργειας ή τη διάλυση των υποδομών. Να μιλήσουμε με σοβαρότητα, γνώση, για θέματα που αθροιζόμενα θα συγκροτούν ένα μωσαϊκό ασφάλειας και μιας νέας κοινωνικής συγκρότησης.

Θα τα καταφέρουμε; Πολύ δύσκολα. Ο συσχετισμός είναι συντριπτικός. Αλλά δεν έχουμε άλλη επιλογή. Δεν μπορεί σκοπός να είναι η αναπαραγωγή παλιών δοκιμασμένων συνταγών, δε μπορεί να είναι στόχος η αναβίωση των παλιών επιμέρους συστατικών διά της απλής διάσπασης του όλου. Απλώς δε γίνεται. Ούτε πρέπει να βρεθούν νέα πρόσωπα σαν ηχεία και προσωπεία του παλιού, θα γίνει αμέσως αντιληπτό το τέχνασμα.

Θα τραγουδήσει η κοινωνία «φανέρωσέ μου τη μάσκα που κρύβεις κάτω απ’ τη μάσκα που φοράς».
Μιλάω διαρκώς με έφηβους. Να σας πω τα δυο γεγονότα που τους τάραξαν φέτος; Τα Τέμπη, το απόλυτο φιάσκο του κράτους και της πολιτικής τάξης απέναντι στη δική τους ασφάλεια. Και η εικόνα της αποτρόπαιης βίας στον καταπέλτη του πλοίου. Για μένα τα δυο είναι οδόσημαγια μια νέα κοινωνική συνθήκη με όρους ασφάλειας που θα αφορά τις νέες γενιές. Να πούμε τι προτείνουμε απέναντι στον αγριανθρωπισμό, την απομείωση της αξίας της ζωής και τον κοινωνικό κανιβαλισμό. Να μιλήσουμε σε μια κοινωνία μειωμένων προσδοκιών και υψηλού επιβιωτικού ανταγωνισμού για τα στοιχειώδη: θεμελιώδη κοινωνικά αγαθά, ουσιαστική δημοκρατία, δικαιοσύνη.

Το αν αυτό μπορεί ο καθένας να το κάνει καλύτερα εντός ή εκτός της ομάδας και του κόμματός της του, ας το απαντήσει μόνος ή με τους ανθρώπους με τους οποίους θέλει να μοιραστεί το ταξίδι.

Tο κείμενο είναι η παρέμβαση του συντάκτη στην εκδήλωση «Η ανανεωτική και ριζοσπαστική Αριστερά απέναντι στις προκλήσεις των καιρών» που έγινε στο Τριανόν στις 6/11.