ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΣΦΑΓΕΣ: ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΡΧΙΣΑΝ ΝΑ ΠΟΛΕΜΟΥΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ

Οι άνθρωποι αλληλοσκοτώνονται από πάντα, από την πρώτη μέρα που σηκώθηκαν στα δυο τους πόδια αλλά ο “οργανωμένος πόλεμος”, αν δηλαδή κάπως πρέπει να χαρακτηρίσουμε αυτήν την παράνοια, φαίνεται ότι ξεπήδησε από τη Νεολιθική Εποχή.

Ήταν τότε που ορισμένες κοινωνίες άρχισαν να ασχολούνται με τη γεωργία και να ζουν σε μόνιμους οικισμούς. Και ήταν τότε που τα αρχαιολογικά στοιχεία από εκείνη την περίοδο μαρτυρούν ότι ο πόλεμος εξελίχθηκε από μικρής κλίμακας συγκρούσεις και σφαγές σε μεγαλύτερες και πιο περίπλοκες.

Οι πρώτοι άνθρωποι συμμετείχαν σε πολέμους μόνο με την ευρύτερη έννοια. “Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του είδους μας, θα ήταν πολύ μικρές, μη οργανωμένες, αποκεντρωμένες επιδρομές, αρκετά παρόμοιες με αυτές που βλέπετε στους χιμπατζήδες”, λέει στο History.com ο Λουκ Γκλοβάκι, επίκουρος καθηγητής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, λέει, “μια ομάδα ατόμων θα μπορούσε να συναντήσει κάποιον από μια άλλη ομάδα και να τον σκοτώσει”.

ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ

Πριν από περίπου 12.000 χρόνια, η γεωργία εμφανίστηκε στη Μεσοποταμία, γεγονός που οδήγησε σε αύξηση του πληθυσμού ακόμη και σε περιοχές χωρίς καλλιέργειες. “Η γεωργία δεν ήταν προαπαιτούμενο για τον πόλεμο, αλλά σίγουρα τον διευκόλυνε”, λέει ο Γκλοβάκι.

Μέχρι σήμερα, οι ερευνητές δεν έχουν βρει οριστικά και αμετάκλητα στοιχεία που να καταδεικνύουν ότι ο οργανωμένος πόλεμος χρονολογείται πριν από τη λεγόμενη “Νεολιθική Επανάσταση”. Ο “κλασικός” πόλεμος είναι γνωστό ότι ξέσπασε αμέσως μετά.
Μια μελέτη του 2016, για παράδειγμα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μια σφαγή έλαβε χώρα πριν από περίπου 10.000 χρόνια κοντά στη λίμνη Τουρκάνα στην Κένυα, με τα θύματα να παρουσιάζουν σημάδια δεμένων χεριών, τραύματα από βέλη και σπασμένα κρανία.

“Θεωρώ ότι αυτή είναι η πιο αξιόπιστη πρώιμη απόδειξη μιας σφαγής”, λέει ο καθηγητής, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη. “Αυτοί είναι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, αλλά με μικρή αποθήκευση τροφής και πιθανώς χαμηλή κινητικότητα από μέρος σε μέρος”. Επισημαίνει ότι οι σφαγές απαιτούν περισσότερο συντονισμό και προγραμματισμό από τις “επιδρομές” και ότι είναι “ενδεικτικές ενός πιο σοβαρού πολέμου”, καθώς και ότι τείνουν να συμβαίνουν όταν οι άνθρωποι μεταβαίνουν από τον τρόπο ζωής της συνεχούς κίνησης στο “παραμένω σε ένα μέρος”.

Στη σημερινή Γερμανία, μια σφαγή έλαβε χώρα πριν από περίπου 7.000 χρόνια, όπου οι επιτιθέμενοι όχι μόνο σκότωσαν τα θύματά τους αλλά τα βασάνισαν πρώτα, σπάζοντας μερικά απ’ τα οστά τους. Παρόμοιες “νεολιθικές σφαγές” έχουν αποκαλυφθεί και αλλού στη Γερμανία και την Αυστρία, καθώς και στην Κροατία και τη Γαλλία. Εν τω μεταξύ, οι κάτοικοι της Ιεριχούς, μίας πόλης μεταξύ των παλαιότερων πόλεων στον κόσμο, έχτισαν τα τείχη τους γύρω στο 8000 π.Χ., πράγμα που αποδεικνύει ότι ήδη υπήρχαν εισβολείς που έπρεπε να μείνουν μακριά.

Όπως σημειώθηκε σε μια μελέτη του Νοεμβρίου 2023 στο περιοδικό Scientific Reports, τέτοιες νεολιθικές συγκρούσεις υποτίθεται ότι ήταν ένας “συνδυασμός από γρήγορες επιθέσεις ή σύντομες επιδρομές, που γενικά δεν διαρκούσαν περισσότερο από μερικές ημέρες και δεν απασχολούσαν περισσότερα από 20 ή 30 άτομα”.

ΟΙ ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΕΣ ΜΑΧΕΣ ΞΕΚΙΝΟΥΝ ΠΡΙΝ ΑΠΟ 5.000 ΧΡΟΝΙΑ

Όπως αποδεικνύεται, ωστόσο, τουλάχιστον κάποιες μεταγενέστερες νεολιθικές μάχες μπορεί να ήταν πιο περίπλοκες από ό,τι μέχρι πρόσφατα πίστευαν οι επιστήμονες. Και αυτό οφείλεται σε μια μελέτη, η οποία ανέλυσε τα σκελετικά υπολείμματα 338 ατόμων που πέθαναν στη βόρεια Ισπανία πριν από 5.400 έως 5.000 χρόνια.

Αυτά τα υπολείμματα, που ανακαλύφθηκαν κατά λάθος από μια μπουλντόζα το 1985, αρχικά πιστεύονταν ότι αποτελούσαν μια ακόμη νεολιθική σφαγή. Ωστόσο, κοιτάζοντας πιο προσεκτικά τα σκελετικά τραύματα -τα οποία βρίσκονταν κυρίως στα αρσενικά και ήταν σε μεγάλο βαθμό μη θανατηφόρα (κάτι που δεν παρατηρήθηκε σε άλλες νεολιθικές τοποθεσίες μαζικών σφαγών στην Ευρώπη) -οι συγγραφείς της μελέτης διαπίστωσαν ότι ήταν αποτέλεσμα ενός παρατεταμένου πολέμου που είχε διαρκέσει μήνες ή χρόνια.

“Πιστεύουμε ότι βλέπουμε το αποτέλεσμα μιας περιφερειακής δια-ομαδικής σύγκρουσης”, λέει στο History.com η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, Τερέζα Φερνάντεζ Κρέσπο, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Βαγιαδολίδ στην Ισπανία. Προσθέτει μάλιστα ότι “ο ανταγωνισμός για τους πόρους και η κοινωνική πολυπλοκότητα θα μπορούσαν να αποτελέσουν πηγή έντασης, που ενδεχομένως να είχε κλιμακωθεί σε φονική βία”.

Καθώς προχωρούσε η Νεολιθική Εποχή, η πρόοδος στη γεωργία μπορεί να συμβάδιζε και με την “πρόοδο” στον πόλεμο. “Επειδή έπρεπε να συνεργαστούν για να καλλιεργήσουν τη γη, η ιδέα της συνεργασίας δημιούργησε τους στρατούς”, λέει ο Άλφρεντ Μπράντφορντ, καθηγητής αρχαίας ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα. “Και, φυσικά, είχαν πολλά να υπερασπιστούν γιατί υπερασπίζονταν τα κτήματά τους”.

Τα χάλκινα εργαλεία και τα όπλα άρχισαν να αντικαθιστούν τις πέτρινες αιχμές βελών, τις αιχμές δόρατων, τις λεπίδες και τα τσεκούρια στη Μέση Ανατολή και αλλού. Όταν έφτασε η Εποχή του Χαλκού γύρω στο 3300 π.Χ., οι πρώτοι πολιτισμοί στη Μεσοποταμία και τη Βόρεια Αφρική είχαν αναπτύξει μεγάλους στρατούς με ηγέτες, διοίκηση, ξεχωριστές μονάδες και συστήματα ανεφοδιασμού. Αυτοί οι πολιτισμοί, εγγράμματοι και με καλλιτεχνική κλίση, μπορούσαν να καταγράψουν τις στρατιωτικές τους εκστρατείες.

Στο λεγόμενο “Λάβαρο της Ουρ” για παράδειγμα, απεικονίζεται ένας προελαύνοντας στρατός των Σουμέριων με τροχοφόρα βαγόνια και πεζικό, περίπου από το 2500 π.Χ., ενώ η “Παλέτα του Νάρμερ” δείχνει μια αιγυπτιακή κατάκτηση από το 3000 π.Χ.
Αν αφήσουμε την Ελλάδα έξω απ’ αυτήν τη συζήτηση, τότε θα δούμε ότι οι μάχες μεγάλης κλίμακας χρειάστηκαν περισσότερο χρόνο για να φτάσουν στην Ευρώπη. Αλλά γύρω στο 1200 π.Χ. μια μάχη κατά μήκος του ποταμού Τολένζε στη Γερμανία περιλάμβανε ίσως και 4.000 μαχητές.

Στρατοί αναπτύχθηκαν επίσης σε μέρη όπως το Περού, το Μεξικό και η Κίνα. Με λίγα λόγια, σε όλο τον κόσμο, ο πόλεμος είχε αρχίσει να μοιάζει με αυτό που είναι σήμερα.