ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ: “ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕ ΣΑΝ ΚΟΛΥΜΒΗΘΡΑ ΤΟΥ ΣΙΛΩΑΜ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ”

«Έχοντας μιλήσει πολύ με συναγωνιστές που είχαν βασανιστεί την άνοιξη του 1973 στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, σκεφτόμουνα πολύ με ποια τακτική έπρεπε να αντιμετωπίσω ενδεχόμενη ανάκρισή μου» γράφει ο Σταύρος Λυγερός στο βιβλίο του «Η εξέγερση του Πολυτεχνείου – Μια ξεχασμένη κατάθεση» (εκδ. Πατάκη) και συνεχίζει: «Είχα αποφασίσει, λοιπόν, αν με συλλάβουν να αρνηθώ τα πάντα, παρότι θα ήταν προφανές ότι λέω ψέματα. Το πρόβλημα δεν ήταν να παραδεχθείς ότι συμμετείχες, π.χ., στην κατάληψη της Νομικής. Χιλιάδες συμμετείχαν. Ο ανακριτής, όμως, θα σε ρωτούσε αμέσως μετά ποιους είδες εκεί. Θα άρχιζε, λοιπόν, με φαινομενικά ανώδυνες ερωτήσεις να μετατρέπει τον ανακρινόμενο σε συνομιλητή και σιγά σιγά να τον παρασύρει σε έναν ολισθηρό κατήφορο.

Ενώ εάν αρνηθείς τα πάντα, ακόμα κι αν ο ανακριτής σού λέει ότι έχει πολλές μαρτυρίες πως ήσουνα, π.χ., στην κατάληψη, ως ανακρινόμενος έχεις μια γραμμή άμυνας. Αρνείσαι τα πάντα και πλέον το παιχνίδι παίζεται στο επίπεδο των βασανιστηρίων. Τα βασανιστήρια είναι πολύ σκληρά και ποτέ δεν είπα οτιδήποτε επικριτικό σε συναγωνιστές που “έσπασαν”. Αυτό, όμως, που κάνει έναν κρατούμενο να σπάσει είναι κυρίως η διαχείριση του φόβου και πιο συγκεκριμένα η αυταπάτη πως μπορείς να αποφύγεις τα βασανιστήρια, λέγοντας μερικά ανώδυνα στον ανακριτή-βασανιστή σου. Για αυτή την περίπτωση ισχύει το “η λογική της κατηφόρας είναι ο πάτος”». 

Τα παραπάνω αποτελούν τμήμα ενός από τα πενήντα βιωματικά σημειώματα που πρόσθεσε ο καταξιωμένος δημοσιογράφος και συγγραφέας στην εν έτει 2023 επανακυκλοφορία του βιβλίου του με τίτλο «Φοιτητικό κίνημα και ταξική πάλη στην Ελλάδα – Από τις προσφυγές στα πρωτοδικεία στην εξέγερση του Πολυτεχνείου» (1977, Εκδοτική Ομάδα Εργασία). Πρόκειται ουσιαστικά για την πολιτική κατάθεσή του για το φοιτητικό κίνημα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και ειδικότερα για την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Μια επανακυκλοφορία, όμως, κατόπιν μετεγγραφής-διασκευής «για να είναι προσιτό στον σημερινό αναγνώστη, μιας και εκείνη την εποχή χρησιμοποιούσαμε λίγο ξύλινη γλώσσα».

Εκείνη την εποχή ο εικοσάχρονος φοιτητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Σταύρος Λυγερός ήταν μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής στην εξέγερση, στέλεχος του -σε συχνή διαφωνία με το ΚΚΕ και το ΚΚΕ Εσωτ.- λεγόμενου «ριζοσπαστικού ρεύματος» και ένας από τους πρωτεργάτες της κατάληψης.

Στα 70 του πια λέει στο NEWS 24/7 ότι όπως το απέφευγε στο παρελθόν έτσι και σήμερα δεν είχε σκοπό να ασχοληθεί με το Πολυτεχνείο, αν και αποτελεί πάγια πεποίθησή του ότι χωρίς αυτό δεν θα υπήρχε η μεταπολιτευτική δημοκρατία μας. Με αφορμή όμως την επέτειο των 50 ετών από τα γεγονότα του 1973 αποφάσισε να το κάνει γιατί θεωρεί ότι «η χρονικά κοντινή στα γεγονότα και πλέον ξεχασμένη κατάθεση πρέπει να είναι ενεργά παρούσα στη βιβλιογραφία ως κεντρικό υλικό για τον ιστορικό».

«Μέχρι σήμερα δεν έχει αμφισβητηθεί το παραμικρό απ’ όσα γράφω στο βιβλίο και αυτό είναι απόδειξη αξιοπιστίας» τονίζει. «Δεν μιλάω διά ισχυρισμών. Μιλάω με ντοκουμέντα».

Στο βιβλίο τονίζετε επανειλημμένα ότι χωρίς το Πολυτεχνείο δεν θα υπήρχε η μεταπολιτευτική δημοκρατία μας. Έχοντας υπάρξει μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής στην εξέγερση πώς σχολιάζετε τις προσπάθειες αναθεωρητισμού από συγκεκριμένους πολιτικούς κύκλους που προσπαθούν είτε να αποπολιτικοποιήσουν είτε να παραχαράξουν όσα συνέβησαν εκείνες τις μέρες του 1973;
Το Πολυτεχνείο πέρασε στην ιστορία και ρίζωσε στη συνείδηση του ελληνικού λαού, εξ ου και υπάρχει γενική αποδοχή. Ακόμη και αυτοί που δεν το «συμπαθούσαν» και δεν ένιωθαν πολύ βολικά μαζί του, υποχρεώθηκαν να το αποδεχτούν για να μην πάνε κόντρα στο κοινό αίσθημα. Υπάρχουν κάποιοι ακραίοι, κυρίως ακροδεξιοί κύκλοι οι οποίοι προσπαθούν να το αμφισβητήσουν. Δηλαδή ουσιαστικά να αμφισβητήσουν ότι υπήρξαν νεκροί. Τα στοιχεία όμως είναι τόσο ακράδαντα -υπάρχουν φωτογραφίες, βίντεο, μαρτυρίες, τα πάντα- που καταντάει κωμικό. Κι όμως επιμένουν ορισμένοι ότι δεν υπήρξαν νεκροί. Ενώ υπάρχει επίσημη έκθεση, προϊόν της έρευνας των δικαστικών αρχών που επιβεβαιώνει έναν επίσημο αριθμό νεκρών, τονίζοντας ότι αυτός είναι το μίνιμουμ, γιατί πολλοί έχασαν τη ζωή τους χωρίς να δηλωθεί ότι σκοτώθηκαν στο Πολυτεχνείο και ο θάνατος τους αποδόθηκε σε άλλη αιτία.

 

Λένε επίσης ορισμένοι ότι οι νεκροί ήταν έξω από το Πολυτεχνείο, άρα δεν έχουν σχέση με αυτό. Η αλήθεια είναι ότι όντως οι περισσότεροι νεκροί καταγράφηκαν έξω από το Πολυτεχνείο. Προφανώς γιατί εκεί ήταν περισσότερο εκτεθειμένοι, ειδικά τη νύχτα της Παρασκευής και το πρωί του Σαββάτου. Η διάλυση της κατάληψης με την εισβολή των τανκ και των κομάντο έγινε τη νύχτα της Παρασκευής προς το Σάββατο. Πολλοί άνθρωποι συγκλονισμένοι από τα γεγονότα, κατέβηκαν για να διαδηλώσουν το πρωί του Σαββάτου. Υπήρξαν νεκροί και μάλιστα πολλοί ακριβώς γιατί δεν υπήρξε καμία ανοχή από τους αστυνομικούς και τους στρατιωτικούς. 

Όσον αφορά μέσα στο Πολυτεχνείο;
Μέσα μπορώ να βεβαιώσω ότι είχαμε πάρα πολλούς τραυματίες και κάποιους νεκρούς. Οι τραυματίες ήταν πολλοί γιατί από το απόγευμα της Παρασκευής υπήρχαν πυροβολισμοί από ελεύθερους σκοπευτές που βρίσκονταν Ακροπόλ και σε άλλα κτίρια. Το Πολυτεχνείο ήταν φίσκα, μιλάμε για 30.000 ανθρώπους, ο ένας κολλητά με τον άλλο. Όπου και να πυροβολούσες, κάποιον θα πετύχαινες. Με αποτέλεσμα να έχουν γεμίσει με τραυματίες δύο αίθουσες της Αρχιτεκτονικής, εκεί ππου ήταν και η έδρα της Συντονιστικής. Στις αίθουσες υπήρχαν δύο μεγάλα, μακρόστενα τραπέζια που υπό κανονικές συνθήκες χρησιμοποιούνταν από τους φοιτητές για το σχέδιο. Σε αυτά τα ξύλινα τραπέζια ήταν ξαπλωμένοι οι τραυματίες και μάλιστα στο ένα ήταν οι πιο βαριά τραυματισμένοι. Όλοι τους πάντως από σφαίρες. Δεν υπήρχαν άλλες συγκρούσεις. Το Πολυτεχνείο ήταν οχυρωμένο. 

Το να αμφισβητήσει λοιπόν κάποιος ότι συνέβησαν όλα αυτά είναι προφάσεις εν αμαρτίαις. Ό,τι και να κάνουν ορισμένοι, όσο και αν δεν τους αρέσει, το Πολυτεχνείο συνέβη. 

Μισό αιώνα μετά την εξέγερση, θεωρείτε ότι διατηρείται η επί της ουσίας δυναμική της 17ης Νοεμβρίου ως ημέρα μνήμης; Έχει φερ’ ειπείν νόημα πια σήμερα η πορεία προς την αμερικανική πρεσβεία;
Θα σας πω πρώτα το εξής, μιας και συζητάμε με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου μου «Η εξέγερση του Πολυτεχνείου – Μία ξεχασμένη κατάθεση». Ήμουν μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής στα 20, δηλαδή πολύ νέος. Σήμερα, στα 70 μου πια, δεν είχα σκοπό να ασχοληθώ με το Πολυτεχνείο. Το έκανα όμως γιατί εκτός των παραπάνω που είπαμε, διάβασα και διάφορα άλλα πράγματα που το μετέτρεψαν σε κάτι που δεν ήταν. Το σημερινό βιβλίο μου είναι μετεγγραφή του βιβλίου που κυκλοφόρησε το 1977. Πέρα από την ανάλυση των γεγονότων πρόσθεσα πενήντα προσωπικά στιγμιότυπα και βιώματα, αφαίρεσα πράγματα που είχαν νόημα τη δεκαετία του ’70  αλλά όχι σήμερα πια και το ξανάγραψα για να είναι προσιτό στον σημερινό αναγνώστη, μιας και εκείνη την εποχή χρησιμοποιούσαμε λίγο ξύλινη γλώσσα. 

Προσωπικά δεν είχα μιλήσει ποτέ για το Πολυτεχνείο, παρά μόνο σε ένα ντοκιμαντέρ του Στέλιου Κούλογλου και σε ένα άρθρο που είχα γράψει στην Καθημερινή το ’93 με αφορμή τα 20 χρόνια. Για να έρθω όμως στο ερώτημα σας, θα θέσω ένα άλλο: Τι ήταν τελικά αυτό που έκανε το Πολυτεχνείο να γίνει αυτό που έγινε; Δεν εννοώ ως γεγονός πολιτικό και εξεγερσιακό με όλες τις πολιτικές συνέπειες που είχε. Εννοώ τι ήταν αυτό που έκανε το Πολυτεχνείο να διεισδύσει στη συνείδηση του ελληνικού λαού. Γιατί συνέβη αυτό; 

Οι λόγοι είναι δύο κατά τη γνώμη μου. Το Πολυτεχνείο δεν ήταν η σύγκρουση ενός δικτατορικού καθεστώτος με κάποιους αντάρτες οι οποίοι με τα όπλα προσπαθούσαν να το ανατρέψουν. Ήταν μια εξέγερση άοπλων απέναντι σε ένα πανίσχυρο δικτατορικό καθεστώς. Η σύγκρουση δηλαδή σε «στρατιωτικό» επίπεδο δεν υπήρξε. Ήταν όμως μια ηθική και πολιτική σύγκρουση. Αυτός είναι ο λόγος που όταν μπήκαν οι κομάντο -σας το λέω από προσωπικό βίωμα- ήταν εντυπωσιακό το πόσο έτρεμαν. Τους είχαν πει ότι θα αντιμετωπίσουν κομμουνιστές, αναρχικούς, δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο και μπαίνοντας έβλεπαν χιλιάδες νέα παιδιά που μπορεί να ήταν φίλοι, συγγενείς, γείτονές τους. Η αίσθηση λοιπόν που υπήρχε έξω ήταν ότι αυτά τα παιδιά θυσιάζονταν. Η έννοια της θυσίας ήταν αυτή που έδωσε μια τεράστια δυνατότητα διείσδυσης του Πολυτεχνείου στη συλλογική συνείδηση του ελληνικού λαού. Γιατί ένα μεγάλο κομμάτι του ελληνικού λαού, για να μην πω η μεγάλη πλειονότητα, ανέχτηκε τη δικτατορία. Άρα το Πολυτεχνείο ήταν η πράξη που λειτούργησε σαν την κολυμβήθρα του Σιλωάμ για όλη την ελληνική κοινωνία, δηλαδή συνειδησιακά «πλύθηκε» το «αμάρτημα». 

Το ηθικό στοιχείο, ξέρετε, έχει τη μεγαλύτερη δυνατότητα να επηρεάζει τις συνειδήσεις. Ο ίδιος ο Χριστιανισμός βασίζεται στη θυσία του Ιησού Χριστού. Ο Γκεβάρα έγινε μπλουζάκι και σύμβολο γιατί εγκατέλειψε το υπουργείο του στην επαναστατημένη Κούβα και πήγε να θυσιαστεί στη μακρινή Βολιβία για το όραμα του, όποιο κι αν ήταν, δεν έχει σημασία.

Επιπλέον, αν δεν είχε συμβεί το Πολυτεχνείο, η Ελλάδα δεν θα ήταν αυτή που είναι. Θυμίζω ότι τον Ιούνιο-Ιούλιο του 1973 έγινε δημοψήφισμα, νόθο φυσικά, γιατί είχαμε πιέσει πολύ με τις καταλήψεις της Νομικής κλπ, δηλαδή το φοιτητικό κίνημα δεν άφηνε περιθώρια, έπρεπε κάτι να κάνει ο δικτάτορας Παπαδόπουλος. Έγινε λοιπόν πρόεδρος με απίστευτες υπερεξουσίες κι έβαλε την κυβέρνηση Μαρκεζίνη να προετοιμάσει εκλογές. Οι οποίες ακόμα κι αν ήταν ελεύθερες, θα οδηγούσαν σε έναν απολύτως ακρωτηριασμένο και κηδεμονευόμενο κοινοβουλευτισμό. Το έχουμε ξαναδεί το έργο. Στη Χιλή έγινε πραξικόπημα το 1973, ο στρατηγός Πινοσέτ ανέτρεψε την κυβέρνηση Αλιέντε και κάθισε στην εξουσία ως το 1998. Υπήρχαν σε αυτό το διάστημα κυβερνήσεις. λλά δεν υπήρχε πραγματική δημοκρατία. Στην Ελλάδα δεν ξέρω αν θα ήταν 25 χρόνια του Παπαδόπουλου. Σίγουρα θα ήταν 8 γιατί σύμφωνα με το Σύνταγμα που θα νομιμοποιείτο ο Παπαδόπουλος θα ήταν Πρόεδρος της Δημοκρατίας με υπερεξουσίες πολύ μεγαλύτερες από την όποια κυβέρνηση θα εξέλεγε τότε ο ελληνικός λαός. Καταλαβαίνετε ότι θα είχε περάσει στην ιστορία όχι ως δικτάτορας αλλά ως ένα είδος αξιοσέβαστου πολιτικού ηγέτη γιατί θα είχε μείνει στην εξουσία 7+8=15 χρόνια τουλάχιστον. 

Για τις όποιες αδυναμίες της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας μας δεν οφείλεται το Πολυτεχνείο. Δεν ήταν το Πολυτεχνείο που κυβέρνησε τη χώρα. Ξέρετε εσείς κάποιον από τη λεγόμενη γενιά του Πολυτεχνείου που να έγινε Πρωθυπουργός; Και λέω πρωθυπουργός καθότι είναι πρωθυπουργοκεντρικό το πολιτικό μας σύστημα. Εγώ δεν ξέρω κανένα. 

Γιατί τότε φορτώνονται τόσα πολλά στις πλάτες της γενιάς του Πολυτεχνείου;
Αυτό είναι ένα ερώτημα που πρέπει να το κάνουμε πρωτίστως σε αυτούς που τα φορτώνουν. Ακόμα κι αν δεχτούμε ότι έχει πολλά προβλήματα η μεταπολιτευτική δημοκρατία μας, από που κι ως που οφείλονται στη δική μου γενιά; Μήπως αυτοί που μας κατηγορούν ήταν αυτοί που κυβέρνησαν τον τόπο; Ναι, έγιναν τρεις-τέσσερις του Πολυτεχνείου υπουργοί. Κανένας μας όμως δεν έγινε πρωθυπουργός. Και δεν λέω αμέσως, που λόγω ηλικίας θα ήταν αδύνατο. Ποτέ μέχρι σήμερα. Κωνσταντίνος Καραμανλής, Γεώργιος Ράλλης, Ανδρέας Παπανδρέου, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, πάλι Ανδρέας Παπανδρέου, Κώστας Σημίτης, Γιώργος Παπανδρέου, Αντώνης Σαμαράς, Κώστας Καραμανλής, Αλέξης Τσίπρας, Κυριάκος Μητσοτάκης. Βλέπετε κάποιον από τη γενιά του Πολυτεχνείου; Εγώ δεν βλέπω. Άρα αυτή η γενιά, ακόμα και σε φυσικό επίπεδο, σε πρόσωπα δηλαδή, δεν βρέθηκε στο τιμόνι της χώρας. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Δεν ξέρω λοιπόν γιατί κάποιοι της προσάπτουν τόσα. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι οι πολίτες ψήφισαν όλες τις κυβερνήσεις μετά το 1974. Είναι όλες εκλεγμένες. Δεν είναι κυβερνήσεις που τις επέβαλλαν όπλα ή δικτατορίες.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο βιβλίο παρουσιάζει η καταγραφή των διεργασιών κατά την προετοιμασία αλλά και των ζυμώσεων κατά τη διάρκεια της κατάληψης του Πολυτεχνείου. Μεταξύ πολλών άλλων αναφέρετε ότι η άτυπη αντιπολίτευση των δεξιών και κεντρώων πολιτικών επί της ουσίας συμφωνούσε με τον Παπαδόπουλο στον στόχο της «ομαλοποίησης» που οραματιζόταν ο δικτάτορας, αλλά διαφωνούσαν στις μεθόδους και στην τακτική. Όσον αφορά το ΚΚΕ και το ΚΚΕ Εσωτ. τονίζετε ότι διατηρούσαν ανοικτά κανάλια με αυτή την αντιπολίτευση στο πλαίσιο της διακηρυγμένης πολιτικής τους για «πλατιά αντιδικτατορική ενότητα».
Αν ρωτήσετε 100 άτομα από αυτούς που όλα αυτά τα χρόνια παρακολουθούν τις επετειακές και όχι μόνο εκδηλώσεις για το Πολυτεχνείο, θα δείτε ότι αγνοούν αυτή την καθοριστική πτυχή των εσωτερικών αντιθέσεων του φοιτητικού κινήματος. Στο βιβλίο δεν μιλάω αυθαίρετα. Όπως προείπα πρόκειται για μετεγγραφή ενός βιβλίου που πρωτοεκδόθηκε το 1977. Μέχρι σήμερα δεν έχει αμφισβητηθεί το παραμικρό απ’ όσα γράφω στο βιβλίο -οι απόψεις είναι κάτι άλλο, συμφωνείς ή διαφωνείς, μιλάω για τα γεγονότα- και αυτό είναι απόδειξη αξιοπιστίας. 

Στο βιβλίο δεν μιλάω δια ισχυρισμών. Μιλάω με ντοκουμέντα των ίδιων των πρωταγωνιστών τους οποίους κρίνω, δηλαδή το ΚΚΕ, τον Ρήγα Φεραίο, την ΚΝΕ, κλπ. Όσον αφορά αυτό που ονομάζω ριζοσπαστικό ρεύμα, με το οποίο ορισμένοι προσπαθούν να ξεμπερδέψουν αποκαλώντας μας υποτιμητικά «αριστεριστές», σας βεβαιώνω ότι σε αυτό ήταν αριστεριστές, ήταν όμως και κεντρώοι, άνθρωποι που μετά μπορεί να πήγαν στο ΠΑΣΟΚ, αλλά εκείνη τη στιγμή είχαν τη θέση που είχαν γιατί αυτό υπαγόρευε η συνείδησή τους και η δυναμική του κινήματος. 

Θα προσθέσω και αυτό: συναγωνιστές μας που είχαν ενταχθεί στην Αντι–ΕΦΕΕ του ΚΚΕ και στον Ρήγα του ΚΚΕ Εσωτ. βρέθηκαν σε πολύ μεγάλα προσωπικά διλήμματα. Η ψυχή τους ήταν με αυτό που εμείς, ως ριζοσπαστικό ρεύμα, λέγαμε εμείς τότε, δηλαδή με τη δυναμική του κινήματος, ενώ οι καθοδηγητές τους έλεγαν κάτι τελείως διαφορετικό, να κάνουμε φοιτητικό συνδικαλισμό ενώ είχε πάρει φωτιά ο τόπος. Η λύση δόθηκε βεβαίως από τα ίδια τα πράγματα, επικράτησε η ριζοσπαστική πλευρά και επέβαλε την κατάληψη παρά τις προσπάθειες να μη γίνει και να διαλυθεί. Στο βιβλίο αναφέρω «ονόματα και διευθύνσεις». 

Περιγράφετε πράγματι με λεπτομέρειες τη λήψη -εκ μέρους σας και άλλων στελεχών του ριζοσπαστικού ρεύματος- όλων των αναγκαίων μέτρων για τη ματαίωση του σχεδίου εκκένωσης του Πολυτεχνείου και την περιφρούρηση της κατάληψης, προειδοποιώντας πως εάν κάποιοι επιχειρούσαν πραξικοπηματικά να ανοίξουν τις οχυρωμένες πύλες θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν ως εχθροί του κινήματος. Με τον τρόπο αυτό, γράφετε, τορπιλίστηκε το σχέδιο των δύο ΚΚΕ. Είναι λοιπόν προφανές ότι αν δεν είχε ματαιωθεί το σχέδιο εκκένωσης, η ιστορία θα είχε γραφτεί με εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Βεβαίως. Δεν θα είχαμε τα τανκ, ούτε τόσους νεκρούς, αλλά θα είχαμε μια κυβέρνηση Μαρκεζίνη και μια «Παπαδοπουλική δημοκρατία». Περί αυτού επρόκειτο. 

Εύλογα στο βιβλίο σας γράφετε πολλά για την περιβόητη υπόθεση Μαυρογένη, μια από τις πιο πολυσυζητημένες και «μαύρες» πτυχές όσον αφορά τις αριστερές ζυμώσεις της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Και είστε επιεικής χαρακτηρίζοντας τη «μαύρη πτυχή». Κατάμαυρη ήταν και κηλίδωσε τον αγώνα μας. Ο Διονύσης Μαυρογένης ήταν ένας αγωνιστής και όταν βγήκε στην παρανομία τον χαρακτήρισαν χαφιέ και πράκτορα. Αυτός ο άνθρωπος σε όλη του τη ζωή έπρεπε να κουβαλάει τη ρετσινιά και να εξηγείται. Ευτυχώς αρκετοί σταθήκαμε στο πλευρό του από την πρώτη στιγμή. Ακόμη και πολλά στελέχη του ΚΚΕ ένιωσαν πολύ μεγάλες τύψεις και προσπάθησαν μετέπειτα να διορθώσουν τη στάση του κόμματός τους. Τι ήθελαν ουσιαστικά αυτοί που κατηγόρησαν τον Μαυρογένη; Μέσω αυτού ήθελαν να στιγματίσουν τη μεγάλη διαδήλωση που κατέβηκε από τη Νομική στο Πολυτεχνείο το μεσημέρι της 14ης Νοεμβρίου 1973, στην οποία επιτέθηκαν αστυνομικοί και παρακρατικοί, αποκαλώντας όσους συμμετείχαν στην πορεία «τριακόσιους χαφιέδες και προβοκάτορες». Όλα αυτά στο περιβόητο φύλλο της Πανσπουδαστικής Νο.8. 

Το 1977 γράφατε ότι το αναπαραγόμενο είδωλο εμπεριέχει πάντα έναν ευτελισμό του πρωτογενούς γεγονότος. Το 2023 ποια είναι η πιο έντονη μνήμη σας από τις ημέρες της κατάληψης;
Στο βιβλίο όπως προείπα παραθέτω πενήντα προσωπικά βιώματα με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι διακριτά από τη ροή της ανάλυσης. Σε αυτά τα κομμάτια δίνω το κλίμα της εποχής που μπορεί για εμάς τους παλιότερους να είναι κομμάτι της ζωής μας αλλά οι νεότεροι δεν το γνωρίζουν. Η αλήθεια είναι ότι καμία επέτειος δεν μπορεί να συγκριθεί με το πρωτότυπο. Από την άλλη δεν μπορούμε να σβήσουμε την ανάγκη της επετείου, γιατί θυμίζει κάτι, έστω κι αν δεν μπορεί κάποιος να βιώσει όσα βίωσαν οι πρωταγωνιστές των γεγονότων. Κατά συνέπεια, πράγματι το αναπαραγόμενο είδωλο εμπεριέχει πάντα έναν ευτελισμό του πρωτογενούς γεγονότος, αλλά από το τίποτα είναι πολύ καλύτερο να υπάρχει έστω αυτό.

Όχι μόνο για να μαθαίνουν οι νεότεροι την ανοχή που επέδειξε ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στη χούντα, αλλά και για να παίρνουν οι νεότερες γενιές ένα μάθημα δημοκρατίας και ελευθερίας. Δεν έχει σημασία αν η κοινοβουλευτική μας δημοκρατία τα «σκάτωσε» αρκετές φορές στη συνέχεια. Τουλάχιστον όμως αυτό δεν συνέβη γιατί ήμασταν κάτω από τη μπότα ενός δικτάτορα. Εντάξει, τα κάναμε όπως τα κάναμε και θα μπορούσαμε να τα είχαμε κάνει πολύ καλύτερα, δεν υπάρχει αμφιβολία γι΄ αυτό. Αλλά τίποτα απ’ όσα κάναμε δεν ήταν αποτέλεσμα της βίας που υπήρχε πριν. Γι’ αυτό θεωρώ ότι σωστά έχει δοθεί αυτή η διάσταση στην εξέγερση του Πολυτεχνείου όσον αφορά τη σημασία του γεγονότος για τη μεταπολιτευτική δημοκρατία, παρόλο που δεν ήταν αυτό που έριξε τη χούντα. Δεν έγινε μάχη στο Πολυτεχνείο, με την έννοια της αντιπαράθεσης δύο στρατών. Η τραγωδία της Κύπρου έριξε τη χούντα. Αλλά είχε ήδη απομονωθεί πλήρως πολιτικά. Ήταν ζήτημα χρόνου να πέσει γιατί είχε χάσει και τα τελευταία ερείσματά της. Κανένα καθεστώς δεν μπορεί να επιβιώσει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα έχοντας απέναντι του ένα λαό. 

Μισό αιώνα μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου και την πτώση της δικτατορίας, παραμένει ακόμη δόκιμο να μιλάμε με όρους Αριστεράς-Δεξιάς ή είναι προτιμότερο, όπως υποστηρίζουν κάποιοι, να οδηγηθούμε επιτέλους σε αποϊδεολογικοποίηση της πολιτικής για να πάμε μπροστά ως χώρα;
Οι άνθρωποι έχουν στο κεφάλι τους ιδέες και βιώματα που καθορίζουν τις καθημερινές τους πράξεις, όχι μόνο στο επίπεδο της πολιτικής. Κάποιος μπορεί να είναι ανήθικος οπότε αν του δοθεί η ευκαιρία θα σε κλέψει. Άλλος, ακόμη κι αν έχει τη δυνατότητα να μην τιμωρηθεί αν σε κλέψει, δεν θα το κάνει. Χρειαζόμαστε δηλαδή ήθος, ιδέες και πίστη στο δημοκρατικό πολιτικό πολιτισμό. Δεν χρειαζόμαστε κομματικό ή ιδεολογικό φανατισμό. Προφανώς πρέπει να ακούμε την άλλη άποψη με σεβασμό και φοβάμαι ότι ως προς αυτό έχουμε κάνει βήματα πίσω τον τελευταίο καιρό και λόγω των social media, τα οποία έδωσαν μια δυνατότητα έκφρασης που δεν υπήρχε παλιότερα, με αποτέλεσμα πολλοί να βρίσκουν εύκολο με δυο-τρεις φράσεις να βγάζουν τα απωθημένα τους. 

Είμαι όμως ο τελευταίος που θα υποστηρίξει ότι πρέπει να αποϊδεολογικοποιηθούμε. Άλλο είναι να συζητάμε για κάτι συγκεκριμένο πολιτικά, πχ αν πρέπει να ληφθεί ένα μέτρο γιατί ωφελεί εδώ και βλάπτει εκεί, να συζητάμε δηλαδή με όρους πρακτικούς – αυτό είναι επιβεβλημένο. Και άλλο είναι να αποϊδεολογικοποιηθούμε, δηλαδή τα κόμματα να γίνουν εταιρίες χωρίς ιδεολογικό υπόβαθρο απλά για να κάνουν ορισμένοι καριέρα. Για να το πω πιο απλά, όταν λέω ιδεολογικό υπόβαθρο εννοώ την αντίληψη που έχεις για τον κόσμο. Περί αυτού πρόκειται. Τόσο η έννοια της Αριστεράς όσο και της Δεξιάς υπαγορεύονται από ορισμένες αξίες. Μη νομίζετε ότι μόνο η Αριστερά έχει αξίες. Έχει και η Δεξιά. 

Για παράδειγμα η Δεξιά, η συντήρηση ρε παιδί μου, έχει μια προσκόλληση στην παράδοση. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει η παράδοση να μη σε αφήνει να πας μπροστά. Από την άλλη, δεν μπορείς να τα ξηλώσεις όλα γιατί θα είσαι φτερό στον άνεμο. Από κάπου ερχόμαστε και κάπου πάμε. Δεν γνωρίζουμε πού πάμε, το διαμορφώνει κάθε επόμενη γενιά. Γνωρίζουμε από πού ερχόμαστε. Οφείλεις λοιπόν να σέβεσαι την παράδοση χωρίς όμως να γίνεται βαρίδι.

Από την άλλη πλευρά, τι είναι η Αριστερά; Ή τι θα έπρεπε να είναι; Γιατί όπως ξέρετε κάποιος μπορεί να δηλώνει αριστερός λόγω κεκτημένης ταχύτητας ή επειδή ήταν αριστερός ο πατέρας του. Η Αριστερά στο βάθος της είναι η ανάγκη να ασχοληθούμε με τους αδύναμους αυτής της κοινωνίας, δηλαδή το ζητούμενο είναι η κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό δεν σημαίνει ότι επαινείς και ανταμείβεις τους τεμπέληδες. Δίνεις όμως ευκαιρίες. Στην πράξη, υπάρχουν αριστεροί που συμπεριφέρονται με αντίθετο τρόπο. Όπως υπάρχουν και δεξιοί που για λόγους ηθικής συγκρότησης, αν και συντηρητικοί άνθρωποι, έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία. 

Τα λέω όλα αυτά για να σχετικοποιήσω, όχι για να καταργήσω τις ιδεολογίες. Η σχετικοποίηση δείχνει ότι δεν είναι απόλυτα τα πράγματα. Δεν είναι μαύρο ή άσπρο. Συνήθως η πραγματικότητα είναι μεταξύ των πολλών γκρι που υπάρχουν μεταξύ του άσπρου και του μαύρου. 

50 χρόνια Πολυτεχνείο: Μια εξέγερση διαρκείας – Δείτε το βίντεο του 24 MEDIA LAB