ΤΟΥ ΕΡΙΞΑΝ ΛΙΩΜΕΝΟ ΧΡΥΣΟ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΛΑΙΜΟ: Ο ΠΙΟ ΒΑΡΒΑΡΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ

Όταν ο Βαλεριανός έγινε αυτοκράτορας το 253 μΧ, η Ρώμη περνούσε μια βαθιά κρίση. Μέσα σε μια περίοδο μόλις 50 ετών, είχαν περάσει από τον θρόνο, ούτε λίγο ούτε πολύ, 50 αυτοκράτορες, πράγμα τουλάχιστον αξιοσημείωτο. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς άντεξαν μόνο λίγους μήνες -κάποιοι δολοφονήθηκαν από τους αντιπάλους τους, κάποιοι άλλοι ακόμη και από τα δικά τους στρατεύματα.

Επομένως, το γεγονός ότι ο Βαλεριανός άντεξε για εφτά χρόνια στον θρόνο είναι από μόνο του σπουδαίο. Συγκεκριμένα, διαδέχτηκε τον Τριβωνιανό μετά τον θάνατό του και αφού είχε μεσολαβήσει η διακυβέρνηση ενός άλλου αυτοκράτορα του Αιμιλιανού.
Θα άξιζε και μόνο γι’ αυτό να έμενε στην ιστορία αν δεν του συνέβαινε ένα πραγματικό τραγικό γεγονός: να πέσει στα χέρια των Περσών.

Ο Βαλεριανός αμέσως μετά την ανάρρησή του στον θρόνο, εκστράτευσε ανατολικά όπου διάφορες φυλές και κυρίως οι Πέρσες λεηλατούσαν συνεχώς περιοχές της αυτοκρατορίας. Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως το είχε δημιουργήσει ο Πέρσης βασιλιάς Σαπώρης.

Καθώς η Ρώμη προσπαθούσε να επεκταθεί στη Μέση Ανατολή, ο Σαπώρης κατάφερε να απωθήσει τις ρωμαϊκές λεγεώνες, σκοτώνοντας πρώτα τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Γορδιανό Γ’ σε μια μάχη κοντά στη σημερινή Βαγδάτη και στη συνέχεια εισβάλλοντας στη σημερινή Συρία, νικώντας τον διάδοχό του Ρωμαίου αυτοκράτορα, Φίλιππο, και καταλαμβάνοντας την Αντιόχεια.

Όμως, η μεγαλύτερη νίκη του Σαπώρη θα ερχόταν το 260 όταν θα έπιανε ζωντανό τον αυτοκράτορα Βαλεριανό στη μάχη της Έδεσσας.

Ο Λακτάντιος, ένας συγγραφέας της πρωτοχριστιανικής περιόδου, ο οποίος αργότερα θα γινόταν σύμβουλος του πρώτου χριστιανού Ρωμαίου αυτοκράτορα, του Μέγα Κωνσταντίνου, ήταν 20 ετών όταν πέθανε ο Βαλεριανός. Ο ίδιος έγραψε μια περιγραφή της μεταχείρισης που έτυχε ο άτυχος αυτοκράτορας στα χέρια των Περσών. Μετά τη σύλληψή του, ο Βαλεριανός “σπατάλησε τις υπόλοιπες μέρες του κάτω απ’ την πιο άθλια μορφή σκλαβιάς’, έγραψε χαρακτηριστικά.

Ο Λακτάντιος ανέφερε ότι ο βασιλιάς Σαπώρης, προκειμένου να ταπεινώσει τον Βαλεριανό, τον χρησιμοποιούσε ως ανθρώπινο υποπόδιο. “Ο βασιλιάς των Περσών, που τον είχε αιχμαλωτίσει, όποτε επέλεγε να ανέβει στην άμαξα του ή να καβαλήσει το άλογο του, διέταζε τον Ρωμαίο να σκύψει”. Τότε τον πατούσε στην πλάτη και ανέβαινε.

Και δεν σταματούσε μόνο εκεί. Σύμφωνα με τον Λακτάντιο, κάθε φορά που ο βασιλιάς πατούσε πάνω στον αυτοκράτορα, χαμογελούσε και έλεγε: “Αυτό είναι αληθινό, και όχι αυτό που χαράζουν οι Ρωμαίοι πάνω στους πίνακες ή στον γύψο”.

Ο Βαλεριανός έγινε δημοφιλές θέμα στην περσική και ευρωπαϊκή τέχνη για αιώνες μετά τον θάνατο του. Τον 16ο αιώνα, περισσότερα από χίλια χρόνια μετά, ο Γερμανός ζωγράφος Χανς Χολμπάιν έφτιαξε έναν πίνακα που απεικόνιζε τον Ρωμαίο αυτοκράτορα με το πόδι του Πέρση βασιλιά στην πλάτη του.

Πολλοί μπορεί να αναρωτηθούν τώρα: και οι υπόλοιποι Ρωμαίοι τι έκαναν; Γιατί δεν πήγαν να τον σώσουν ή να τον πάρουν πίσω έστω πληρώνοντας λύτρα;

Όσο συνέβαιναν όλα αυτά, ο γιος του Βαλεριανού, Γαλλιηνός, κυβερνούσε τη Ρώμη. Εντούτοις, ήταν τόσο αδύναμος στρατιωτικά -ή έτσι έλεγε- που δεν προσπάθησε ποτέ να σώσει τον πατέρα του. Αντίθετα, επικεντρώθηκε στην καταστολή μίας εξέγερσης στις δυτικές επαρχίες της Ρώμης, όπου ένας εχθρός του, ο Ποστούμους, είχε αυτοανακηρυχθεί Αυτοκράτορας της Γαλλικής Αυτοκρατορίας.

Ο Λακτάντιος όμως δεν πίστεψε τη δικαιολογία που προέβαλε ο Γαλλιηνός. Έτσι, ενώ απ’ τη μία ζωγραφίζει με τα πιο μελανά χρώματα την εικόνα της κατάστασης του Βαλεριάνου, απ’ την άλλη γράφει ότι “δεν τον ζήτησαν ποτέ πίσω”, αφήνοντας έτσι αιχμές για τον χαρακτήρα του γιου του αυτοκράτορα.

Κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας, o Πέρσης βασιλιάς θα μπορούσε να τον είχε εκτελέσει ανά πάσα στιγμή. Και, σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, πιθανότατα αυτό ακριβώς συνέβη. Ο Λακτάντιος, ωστόσο, ισχυρίστηκε ότι ο βασιλιάς ήθελε να διασφαλίσει “ότι το όνομα των Ρωμαίων θα υπέφερε για πολύ καιρό την κοροϊδία και τον χλευασμό από τους βαρβάρους”. Ως αποτέλεσμα, ο Σαπώρης κράτησε ζωντανό τον Βαλεριανό για σχεδόν δέκα χρόνια, υποβάλλοντας τον συνεχώς σε διάφορους εξευτελισμούς.

Και τώρα ερχόμαστε στον θάνατό του. Γι’ αυτόν υπάρχουν διάφορες διηγήσεις και παραδόσεις. Στην Μπριτάνικα αναφέρεται το εξής ανατριχιαστικό περιστατικό: Κάποτε ο Βαλεριανός υποσχέθηκε στον Σαπώρη ένα τεράστιο ποσό σε περίπτωση που τον άφηνε ελεύθερο. Προς απάντησή του, ο Σαπώρης τον ανάγκασε να καταπιεί λιωμένο χρυσό, οδηγώντας τον προφανώς στον θάνατο.

Σύμφωνα πάντως με τον Λακτάντιο, ο Βαλεριανός γδάρθηκε ζωντανός και “το δέρμα του βάφτηκε κόκκινο και τοποθετήθηκε στο ναό των θεών των βαρβάρων”. Λέγεται ότι μόνο μετά από μία ήττα των Περσών, έστειλαν πίσω το δέρμα του και αυτό αποτεφρώθηκε τελετουργικά, όπως θα άξιζε σε έναν νεκρό. Όπως και να ‘χει, και ο τρόπος του θανάτου του, και το ακριβές χρονικό διάστημα της αιχμαλωσίας του, συνεχίζουν να διχάζουν τους ιστορικούς μέχρι και σήμερα.

Οι Πέρσες πάντως λάτρευαν τόσο πολύ την ιστορία του ταπεινωμένου αυτοκράτορα που τη χάραξαν στους βράχους του Νακς-ε Ροστάμ, ενός ταφικού μνημείου λαξευμένου στον βράχο, κοντά στην αρχαία Περσέπολη. Το ανάγλυφο δείχνει δύο από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες που ταπείνωσε ο Σαπώρης. Απ’ τη μία ο βασιλιάς αρπάζει τον Βαλεριανό με γυμνά χέρια, και απ’ την άλλη ένας δεύτερος Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Φίλιππος, φαίνεται σαν να υποκλίνεται μπροστά του.