Κωνσταντίνος Χατζής: “Μία είναι η απόφαση, θα είσαι με τους νικητές ή με τους ηττημένους;”

Μια πρωτότυπη και ιδιαίτερη θεατρική-μουσική performance πάνω στα έργα «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου και «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία, συρραφή κειμένων και απόδοση του Κωνσταντίνου Χατζή και μουσική του Γιώργου Κουμεντάκη, έρχεται σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα.

Η παράσταση «Επτά επί Θήβας – Αντιγόνη» έκανε πρεμιέρα στο Φουαγιέ του Θεάτρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (Εθνικής Αμύνης 2) για τέσσερις μοναδικές παραστάσεις στις 30 Νοεμβρίου και 1, 2, 3 Δεκεμβρίου 2023, στις 21.00. Στη συνέχεια, θα παρουσιαστεί στο Θέατρο Σταθμός (Βίκτωρος Ουγκώ 55, Μεταξουργείο) για περιορισμένο αριθμό μεταμεσονύκτιων παραστάσεων από τις 8 έως και τις 30
Δεκεμβρίου 2023, στις 23.30.

Στο νέο του έργο ο πάντα καλλιτεχνικά ανήσυχος σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Χατζής επιλέγει να μιλήσει για τον πόλεμο ως πολιτική πράξη και ως όργανο της πολιτικής μέσα από την υψηλή ποίηση δύο αρχαίων τραγωδιών: «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου και «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Στην παράσταση, ξεκινώντας από τις ρίζες του μύθου των Λαβδακιδών, ακολουθούμε την πορεία του εμφύλιου αλληλοσκοτωμού ανάμεσα στον πατέρα και τον γιο, Λάιο και Οιδίποδα, αλλά και στ’ αδέλφια Ετεοκλή και Πολυνείκη και, τέλος, στον θάνατο της Αντιγόνης. Μύθος, μνήμη, χρόνος. Πόλεμος. Αίμα. Αίμα εμφύλιο.

Γιατί η τραγωδία συνεχίζει να ασκεί πάνω μας τόσο μεγάλη έλξη; Γιατί ερμηνεύοντας τους κλασικούς ερμηνεύουμε τον εαυτό μας. Την εποχή μας. Το σήμερα.

Τα έργα «Επτά επί Θήβας» και «Αντιγόνη» – λέει ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Χατζής – σου δίνουν τη δυνατότητα να αναμετρηθείς και να ανακαλύψεις τη φύση του πολέμου. Ενός εμφύλιου πολέμου. Ο πατέρας θέλει να σκοτώσει τον γιο του. Ο γιος σκοτώνει τον πατέρα του. Ο αδελφός τον αδελφό. Και τέλος η τελευταία απόγονος, η Αντιγόνη, καταδικάζεται σε θάνατο από τον θείο της. Ένας ατέρμονος εμφύλιος αλληλοσκοτωμός ανάμεσα σε αυτούς που κατέχουν την εξουσία και θέλουν με όλα τα μέσα να τη διατηρήσουν.

Τον ρωτάμε γιατί επέλεξε αυτά τα δύο συγκεκριμένα έργα – ως βάσεις για τη νέα του παράσταση και ποια η σκηνοθετική οπτική του.

“Αυτό που με απασχολεί πια στο θέατρο, είναι έργα που η βασική τους  δομή, το όχημά τους δηλαδή, είναι ο ποιητικός λόγος. Αυτή είναι η πια πραγματική μου ανάγκη. Η έρευνα μου, τα δύο τελευταία χρόνια,  εστιάζει πάνω στην λειτουργία της αφηγηματικής δράσης και ταυτόχρονα στην  δράση του «λόγου» των τραγικών ηρώων. Αυτή η εναλλαγή. Στην πραγματικότητα πρόκειται για τη διαχείριση του σκηνικού χρόνου. Άλλους ρυθμούς ανακαλύπτεις όταν αφηγείσαι κάτι, κι άλλος ο χρόνος κι ο ρυθμός του προσώπου όταν εκείνο γίνεται ρόλος. Κι αυτό το «σκάψιμο» μέσα στον σκηνικό χρόνο στο επιτρέπουν έργα που μιλούν την γλώσσα της  «ποίησης». Στην συγκεκριμένη Μουσική Θεατρική Performance, είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ με τον μύθο τον Λαβδακιδών. Συγκεκριμένα με την εμφύλια βία, τον εμφύλιο πόλεμο που διατρέχει όλον τον μύθο. ”

Νιώθω μια ιδιαίτερη έλξη προς το πρόσωπο του Πολυνείκη, γιατί ενώ απουσιάζει από τον σκηνικό χώρο οδηγεί τα άλλα πρόσωπα στην πτώση τους και τους δίνει την υπόσταση του τραγικού.

Ποια από τα τραγικά πρόσωπα που κινούν τα νήματα στην παράσταση του ασκούν μια ιδιαίτερη έλξη και γιατί; “Μελετώντας τα έργα και πριν διαμορφωθεί το τελικό «κείμενο»- να τονίσω εδώ πως δεν πρόκειται για διασκευή, αλλά για μια συρραφή – μιας και ο λόγος των τραγικών χρησιμοποιείται  αυτούσιος – είχα μια αδιαμόρφωτη έλξη για τον Πολυνείκη. Ένα πρόσωπο που δεν το βλέπουμε,  ούτε στο Επτά επί Θήβας αλλά ούτε και στην Αντιγόνη. Παρ´ όλα αυτά τα πάντα συμβαίνουν γύρω από τον αυτό.

Εκείνος επιστρέφει από την εξορία που τον είχε στείλει ο αδελφός του ο Ετεοκλής για να κατακτήσει την ίδια του την πατρίδα, την Θήβα, και αντίστοιχα στην Αντιγόνη πάλι αυτός εκκινεί την σύγκρουση του Κρέοντα και της Αντιγόνης. Νιώθω μια ιδιαίτερη έλξη προς το πρόσωπό του γιατί ενώ απουσιάζει από τον σκηνικό χώρο οδηγεί τα άλλα πρόσωπα στην πτώση τους και τους δίνει την υπόσταση του τραγικού. Υπάρχει μέσα από την «ανυπαρξία» του.”

Πόσο επίκαιρες φαντάζουν σήμερα οι δύο τραγωδίες του Αισχύλου και του Σοφοκλή; Θα έπρεπε να μας απασχολεί περισσότερο το θέμα του πολέμου ως όργανο της πολιτικής; “Ξέρετε, τα έργα των τραγικών, όπως και κάθε μεγάλο έργο τέχνης είναι πέρα από το επίκαιρο και το σύγχρονο. Είναι σαν «κρίνουν» και να αποκαλύπτουν το κάθε μέλλον. Γιατί αυτό που ανέδειξαν είναι την πραγματική φύση των ανθρώπων και τις πράξεις αυτών, όπως χαρακτηριστικά λέει και ο Αριστοτέλης. Για αυτό μέσα σε κάθε τραγωδία αναγνωρίζουμε την εποχή μας, τον πολιτισμό μας, την εξέλιξη μας.

Διαβάζουμε ή βλέπουμε μια τραγωδία, όποιο έργο δεν έχει και τόση σημασία, και συνήθως αναρωτιόμαστε μα «τώρα γράφτηκαν»; Πόσες φορές δεν μας έχει συμβεί αυτό; Είναι γιατί έφτασαν στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Σαίξπηρ και τον Μπέκετ. Πιστεύω πως ο πόλεμος είναι πολιτική πράξη με άλλα μέσα. Αλλά και πολιτική πράξη μέσα από μια οντολογική διάσταση. Όταν φτάνουμε να μιλήσουμε μέσα από τον οντολογικό χαρακτήρα των έργων τότε η πολιτική πράξη αναδεικνύεται σε μια πιο βαθιά και καθαρή διάσταση. ”

Η βαθύτερη ανάγκη μου είναι να μιλήσω για τον πόλεμο. Τον πόλεμο ως όργανο της πολιτικής. Γιατί ας μην ξεχνάμε πως ο ιθύνων νους του πολέμου είναι πάντα η πολιτική. Πόλεμος σημαίνει πολιτική πράξη με άλλα μέσα. Την δύναμη του ισχυρού απέναντι στον ανίσχυρο.

Μπορούν τελικά οι γενιές που δεν έχουν γνωρίσει τον πόλεμο να καταλάβουν τι σημαίνει και να τον αποτρέψουν; “Μερικές φορές οι καταστάσεις, τα πράγματα φαντάζουν πολύ περίπλοκα και σύνθετα και μας εμποδίσουν να δούμε την αλήθεια. Από την άλλη πλευρά, και ειδικά την εποχή που διανύουμε, πιστεύω πως τα πράγματα είναι ταυτόχρονα και τόσο απλά… Ο βομβαρδισμός πληροφοριών είναι που μας εμποδίζει να κοιτάμε και να σκεφτόμαστε απλά. Δεν έχουμε ανάγκη τόσα ρεπορτάζ, τόσες ειδήσεις για να καταλάβουμε το “αυτονόητο”.

Πιστεύω πως αν μιλάμε καίρια, αποφασισμένα, και χωρίς πολλά-πολλά φτάνουμε στην αλήθεια. Αλλά αυτή η διαδικασία έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο με την ευαισθησία, και την ανθρωπιά που ο καθένας αποφασίζει ή δεν αποφασίζει να μπει στον κόπο να την “τροχίσει”. Ένας ευαίσθητος νέος/α, που δεν έχει  χάσει την επαφή με τον εαυτό του, ναι, μπορεί και να καταλάβει τι συμβαίνει, χωρίς να έχει την εμπειρία του πολέμου, και να αλλάξει τα πάντα, αρχίζοντας από τον ίδιο του τον εαυτό. Θα το ξαναπώ, μερικές φορές τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά ακόμα κι αν μας τα παρουσιάζουν ως σύνθετα. Μία είναι η απόφαση που κάποιος μπορεί να πάρει. Θα είναι με τους νικητές ή με τους ηττημένους. ”

Αισχύλος, Σοφοκλής και Κουμεντάκης. Τρεις συγγραφείς. Τρεις συνθέτες. Η μουσική στην παράσταση δεν συνομιλεί, δεν συνδέει τα έργα, αλλά λειτουργεί αυτόνομα. Σαν ένα τρίτο έργο. Σαν
τρίτος συγγραφέας. Ρωτάμε τον σκηνοθέτη πόσο κομβικό ρόλο παίζει η μουσική στην παράσταση; Πώς λειοτυργούν οι υποβλητικές συνθέσεις του διακεκριμένου συνθέτη Γιώργου Κουμεντάκη και πώς συμπληρώνουν τη θεατρική εμπειρία;

“Είναι πολύ μεγάλη «τύχη» να μπορείς να συνδιαλέγεσαι με έργα μεγάλων συνθετών. Ο Γιώργος Κουμεντάκης ανήκει στους συνθέτες που έχουν ως δομικό υλικό τους, τον  χρόνο και την μνήμη. Ίδιων των μεγάλων συνθετών. Είναι σαν οι  μουσικές του να έχουν γεννηθεί από καταβολής του κόσμου. Για αυτό και λέω πως έχω να κάνω με τρεις συγγραφείς και τρεις συνθέτες. Αισχύλος, Σοφοκλή, Κουμεντάκης. Η μουσική στην παράσταση λειτουργεί σαν ένα αυτόνομο σώμα. Είναι και αυτή λέξεις. Έχει να μας πει την δική της ιστορία.”

Ταυτότητα παράστασης

Σκηνοθεσία, συρραφή κειμένων, απόδοση: Κωνσταντίνος Χατζής
Μουσική: Γιώργος Κουμεντάκης
Σύλληψη Ιδέας: Αντιγόνη Καράλη, Κωνσταντίνος Χατζής
Σχεδιασμός φωτισμών: Κωνσταντίνος Χατζής
Κοστούμια: Η ομάδα
A´ βοηθός σκηνοθέτη: Σοφία Πανταζή
B´ βοηθός σκηνοθέτη: Αλεξάνδρα Καραβιώτη
Ερμηνεύουν: Χάρης Δήμος, Κωνσταντίνος Χατζής
Φωνή Αντιγόνης: Σοφία Χίλλ
* Κλαρινέτο παίζει ζωντανά ο Χάρης Δήμος