“ΘΕΛΟΥΜΕ ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΧΩΡΙΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΜΑΤΑ”- ΣΤΑ “ΝΟΗΜΑΤΑ” ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

Στα “ΝοΗΜΑΤΑ. “Προσωποποιήσεις και Αλληγορίες από την αρχαιότητα έως σήμερα”, την ωραιότερη ίσως περιοδική έκθεση στην ιστορία του μουσείου Ακρόπολης, είχαμε την ευκαιρία να περιηγηθούμε λίγο πριν τα επίσημα εγκαίνιά της στις 7 Δεκεμβρίου.

Μία έκθεση εντυπωσιακή που φέρει την υπογραφή του γενικού διευθυντή του μουσείου, Νικόλαου Σταμπολίδη και αποτελείται από 165 αριστουργήματα διαφόρων χρονολογικών περιόδων που αναπτύσσουν μεταξύ τους ένα πολύ γόνιμο και δημιουργικό διάλογο ανάμεσα στην Αρχαιότητα, το Βυζάντιο, την Αναγέννηση και τη Νεότερη Τέχνη. Αξίζει να αναφέρουμε πως η έκθεση αυτή δημιουργήθηκε με δάνεια από τριάντα μουσεία του εξωτερικού, όπως το Βρετανικό Μουσείο, το Πράδο, το Kunsthistorisches Museum της Βιέννης, η Gallerie dell’Accademia της Βενετίας και τα αρχαιολογικά μουσεία της Νάπολης, της Ρώμης και της Ελλάδας (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Χριστιανικό και Βυζαντινό Μουσείο).

“Θέλουμε τα Γλυπτά του Παρθενώνα να επανενωθούν για πάντα και χωρίς ανταλλάγματα”

Όπως ήταν αναμενόμενο, πέραν της έκθεσης, τη συζήτηση μονοπώλησε το θέμα των Γλυπτών του Παρθενώνα. Ο κ. Σταμπολίδης δέχθηκε καταιγισμό ερωτήσεων που αφορούσαν τον επαναπατρισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα μετά την επίσκεψη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο Λονδίνο και την αναζωπύρωση της συζήτησης για αυτά.
Ο κ. Σταμπολίδης ήταν κάθετος και ξεκάθαρος διαμηνύοντας πως «θέλουμε τα Γλυπτά του Παρθενώνα να επανενωθούν για πάντα και χωρίς ανταλλάγματα».
«Εμείς θέλουμε τον αρχιτεκτονικό γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα, ενωμένο για πάντα. Όπως έγινε με το θραύσμα Fagan και τα τρία θραύσματα από το Βατικανό, που ήρθαν και έμειναν εδώ, χωρίς ανταλλάγματα. Θέλουμε τα Γλυπτά να επιστρέψουν εδώ για πάντα. Όχι για την περηφάνια και την ταυτότητά μας –η ταυτότητά μας βρίσκεται εδώ, στον Βράχο πάνω που στέκει ακόμα ο Παρθενώνας. Και δεν είμαστε οι μόνοι που θέλουμε να επιστρέψουν. Όλος ο δυτικός πολιτισμός επιθυμεί το ίδιο. Η επιστροφή και η επανένωση αυτή είναι ένας τρόπος για να δούμε τον κόσμο μας, τον σημερινό του 21ου αιώνα, ενωμένο κάτω από το σύμβολό του που είναι ο Παρθενώνας», τόνισε.

8 δάνεια από το Βρετανικό Μουσείο

ΝοΗΜΑΤΑ. “Προσωποποιήσεις και Αλληγορίες από την αρχαιότητα έως σήμερα” εκτίθενται και 8 έργα που το Μουσείο Ακρόπολης δανείστηκε από το Βρετανικό Μουσείο. Ανάμεσά τους και η Υδρία του Μειδία, η οποία μετά από 250 ολόκληρα χρόνια που ήταν στο Βρετανικό Μουσείο επέστρεψε ως δάνειο στη χώρα μας. Πρόκειται για ένα αριστούργημα το οποίο χρονολογείται από το 420 π.Χ. και αποκαλείται «ένα από τα πιο επιδραστικά αρχαία ελληνικά αγγεία όλων των εποχών».

Το εντυπωσιακό αυτό ερυθρόμορφο αγγείο με ύψος λίγο μεγαλύτερο των 50 εκατοστών, αγοράστηκε από τον Βρετανό επιτετραμμένο στη Νάπολη της Ιταλίας Γουίλιαμ Χάμιλτον στα 1760 και αποκτήθηκε από το Βρετανικό Μουσείο το 1772. Το αγγείο απεικονίζει μία σειρά μυθολογικών σκηνών, όπως τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη και τον Ηρακλή στον Κήπο των Εσπερίδων.

“Υπάρχει έκθεση στον κόσμο ολόκληρο που γίνεται χωρίς δανεισμό;” είπε χαρακτηριστικά ο Νίκος Σταμπολίδης απαντώντας στο γιατί το Μουσείο Ακρόπολης επέλεξε να δανειστεί 8 αντικείμενα από το Βρετανικό Μουσείο. “Πρόκειται για αγγεία που έχουν επάνω 27 μορφές, που έχουν όλα τα ονόματα των προσωποποιήσεων. Και δε δανειστήκαμε μόνο την υδρία του Μειδία από το Βρετανικό, δανειστήκαμε και άλλη υδρία του Μειδία και από τη Φλωρεντία. Είναι σαν να κάνω μία έκθεση για τον έρωτα και την ψυχή και να μην πάρω το αντίστοιχο γλυπτό του μουσείου Καπιτολίνι” ανέφερε χαρακτηριστικά.

Και συνέχισε “Πολλοί συνδυάζουν τον δανεισμό μιας έκθεσης με τον δανεισμό των Γλυπτών. Αυτό δεν έχει καμία σχέση. Με τη στείρα άποψη πως δε δανειζόμαστε τίποτα από το Βρετανικό δεν πάμε πουθενά. Οι Έλληνες είμαστε άνθρωποι με ανοιχτούς ορίζοντες. Και δεν είναι πρώτη φορά που δανειζόμαστε από το Βρετανικό και το 2017 είχαν έρθει αντικείμενα στο Μουσείο Ακρόπολης για την έκθεση Emotions. Άλλο πράγμα ο δανεισμός των εκθέσεων και άλλο τα Γλυπτά του Παρθενώνα”.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί, αυτό που τόνισε και ο κ. Σταμπολίδης, πως αυτά τα 8 δάνεια από το Βρετανικό Μουσείο, ήρθαν στο Μουσείο Ακρόπολης χωρίς κανένα αντάλλαγμα. Σε ερώτηση δε εάν στα επίσημα εγκαίνια θα παρευρεθεί ο πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείο Τζορτζ Όσμπορν, απάντησε αρνητικά.

Η έκθεση

Ο διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης ξεκίνησε την παρουσίαση της έκθεσης – που σημειωτέον την αφιερώνει στον δάσκαλό του Γιώργο Δεσπίνη- με μία ρήση του Ιταλού φιλοσόφου και ιστορικού Pier Giovanni Guzzo που έχει πάντα στο νου του όταν δημιουργεί μια έκθεση: “μια Έκθεση για να δοθεί στο κοινό πρέπει να στηρίζεται στην επιστημονική της τεκμηρίωση, χωρίς την οποία δεν είναι παρά ένα κουλτουροκοσμικό γεγονός, πολλές φορές και αγοραίο”.

Η παρούσα έκθεση που καταλαμβάνει τα 700 τετραγωνικά του χώρου των περιοδικών εκθέσεων μεταφέρει όχι απλώς έναν Διάλογο μεταξύ δύο διαφορετικών εποχών δημιουργίας, αλλά μια Τετραλογία, που θα παρουσιάζει μαζί τέσσερις διαφορετικές περιόδους της Τέχνης: Αρχαιότητα, Βυζάντιο, Αναγέννηση και Νεότερη Τέχνη.

Πώς δηλαδή η ελληνική αρχαιότητα συλλαμβάνει, σχεδιάζει και αποδίδει μιαν ιδέα και πώς αυτή στη συνέχεια περνάει και διατρέχει τις μετέπειτα περιόδους.

Ο μονολεκτικός τίτλος της ΝοΗΜΑΤΑ, με κεφαλαία τα 6 από τα 7 γράμματά της και μικρογράμματο το δεύτερο, είναι αυτός που παραπέμπει στα νοήματα της θεματικής της πλοκής καθώς οι προσωποποιήσεις, οι συμβολισμοί και οι αλληγορίες είναι καθοριστικές σταθερές που διατρέχουν την Έκθεση ως διαχρονικά νήματα. Χαρακτηριστικά ανθρωποκεντρικός ο ελληνικός πολιτισμός δεν αποδίδει μόνον τους θεούς του κατ’ εικόνα και ομοίωση των ανθρώπων αλλά προσωποποιεί και την ίδια τη φύση, τον χρόνο, τις έννοιες, τις ιδέες και τους θεσμούς, τον ψυχισμό του, τα συναισθήματα και τις τέχνες.

“Η Έκθεση αυτή θα πρέπει να εκληφθεί ως παράδειγμα, καθώς θα ήταν αδύνατο να μεταφερθούν και να εκτεθούν όλα εκείνα τα έργα που θα επιθυμούσα να εκπροσωπήσουν τις ενότητές της. Θα ήταν δηλαδή αδύνατη μια μαξιμαλιστική πραγματοποίηση με συμμετοχή εκατοντάδων έργων.

Τους λόγους του ανέφικτου της επιθυμίας αυτής γνωρίζουν πολύ καλά όσοι ακόμα στις μέρες μας υιοθετούν τον «βιωματικό» τρόπο να βλέπουν τα έργα από κοντά στην εκάστοτε σύνθεση και συνάφειά τους και όχι να τα κοιτάζουν απλώς στην οθόνη του ipad, του laptop ή του υπολογιστή τους, χάνοντας την αίσθηση του τρισδιάστατου, των όψεων και των συνδυασμών που οι ίδιοι θα ήθελαν να ακολουθήσουν στην πραγματική περιήγησή τους” ανέφερε ο επικεφαλής του Μουσείου Ακρόπολης.

Ένα παλίμψηστο υλικών και 165 έργων

Mετά την παρουσίαση της έκθεσης στο αμφιθέατρο του Μουσείου, ο Νίκος Σταμπολίδης μάς ξενάγησε στον χώρο των περιοδικών εκθέσεων, ο οποίος είναι χωρισμένος με τρόπο διακριτό σε έξι ενότητες: Χρόνος, Φύση, Θεότητες, Άνθρωπος & Ανθρώπινη Φύση, Θεσμοί, «Αλληγορίες» και έναν Επίλογο. Πρόκειται για μία έκθεση ανοιχτή στο μάτι που είναι στημένη με σχήμα “πλεκτό” και έτσι μπορεί κάποιος να περιηγηθεί είτε κατά ενότητα είτε να “διαφύγει” από αυτή μέσω μικρών διόδων προς κοντινές ενότητες και υποενότητες.

Τα περάσματα άλλωστε από τη μία Ενότητα στην άλλη είναι συχνά ρευστά και αρκετές από τις παραστάσεις και τις απεικονίσεις των έργων θα μπορούσαν να ανήκουν σε περισσότερες της μίας Ενότητες, καθώς είναι πολυπρόσωπες και με διαφορετικό περιεχόμενο, ή θα μπορούσαν να δεχτούν διαφορετικές ερμηνείες σύμφωνα με τις κατηγορίες, τους διαχωρισμούς, τις αλληλεπιδράσεις και τη σύγχυση των όρων.

Εκεί θαυμάσαμε τα 165 έργα, μικρού, μεσαίου και μεγάλου μεγέθους από διαφορετικά υλικά και εποχές από τα οποία συνίσταται η έκθεση: νομίσματα, κεραμικά και πήλινα όστρακα, αγγεία, ανάγλυφα, αγάλματα, χειρόγραφα και βιβλία, τοιχογραφίες και πίνακες ζωγραφικής.

Ουσιαστικά πρόκειται για ένα παλίμψηστο υλικών και έργων διαφορετικών στο οποίο μπορεί κάποιος να διακρίνει τη διείσδυση των προσωποποιήσεων και των αλληγοριών όχι μόνο στις μεγάλες αλλά και στις διακοσμητικές τέχνες. Έτσι, το θαυμάσιο γλυπτό του Έρωτα και της Ψυχής έρχεται σε απευθείας συνομιλία με τη «Χαμένη Ψυχή» του Νικόλαου Γύζη, ενώ η σανδαλίζουσα Νίκη ανοίγει διάλογο με τις «Τέσσερις Εποχές» του Γιάννη Τσαρούχη. Η «Δημιουργία του κόσμου» του Κωνσταντίνου Κονταρίνη από το Βυζαντινό Μουσείο, αντιπαραβάλλεται με το εκπληκτικό ψηφιδωτό από την Πομπηία «Memento Mori» και το «Υπέρ πατρίδος το παν» του Θεόδωρου Βρυζάκη με το χάλκινο αγαλμάτιο του Ύπνου από το Kunsthistorisches Museum της Βιέννης.

Στην πρώτη ενότητα, τον Χρόνο, μάς υποδέχεται το αριστούργημα του Ρούμπενς από το μουσείο Πράδο της Μαδρίτης, το οποίο απεικονίζει τον Κρόνο – Χρόνο να καταβροχθίζει το παιδί του και τα “Κεριά” του Μποκόρου, που ο κ. Σταμπολίδης τα ταυτίζει με τα “Κεριά” του Καβάφη.

Στη δεύτερη ενότητα της έκθεσης, τη Φύση, ερχόμαστε “αντιμέτωποι” με τα τέσσερα στοιχεία της (αέρα, φωτιά, νερό και γη), με πλανήτες, με τις ηπείρους, τις χώρες, ακόμη και τα νησιά. Εντυπωσιακά τα Ψηφιδωτά της Θάλασσας και του Ωκεανού από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και ο Κρατήρας του Τάλω στον οποίο απεικονίζεται γλαφυρά η “Προσωποποίηση της Κρήτης” (Museo Ruvo Jatta).

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η τρίτη ενότητα, οι Θεότητες, όπου μπορεί να θαυμάσει κάποιος προσωποποιημένες και θεοποιημένες έννοιες, όπως την Υγεία, τη Νίκη τον Έρωτα, τον Πόθο, τον Ίμερο και την Πειθώ.

Στην τέταρτη ενότητα, Άνθρωπος & Ανθρώπινη Φύση βλέπουμε όλα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Τα γηρατειά, τον θάνατο, την ψυχή του ζωντανού και του νεκρού και ελαττώματα όπως η αρετή, η κακία, η ζήλια, ο φθόνος. Εδώ δύο έργα του Γύζη από την Εθνική Πινακοθήκη έρχονται σε αρμονική συνομιλία με τα υπόλοιπα εκθέματα.

Στην πέμπτη ενότητα, τους Θεσμούς, η προσοχή μας πηγαίνει στον αμφορέα από το Kunsthistorisches Museum της Βιέννης. Η παράσταση των δύο εννοιών  -Δίκης και Αδικίας – είναι μοναδική στην έκφραση της αντιπαλότητάς τους. Οι δύο έννοιες εδώ είναι προσωποποιημένες ως γυναικείες μορφές και μάχονται η μία την άλλη για την επικράτησή τους.

Στην έκτη ενότητα, τις «Αλληγορίες» δεσπόζει η αριστουργηματική “Αλληγορία της συκοφαντίας” του Sandro Boticelli (Ρώμη, Galleria Colonna), αλλά και η χάκινη Chimera του Arezzo, η Χίμαιρα που κατά τον Πλάτωνα θεωρείται και ως εκτροπή πολιτική και κατά τους Ρωμαίους ως προσωποποίηση του εμφύλιου πολέμου.