Τι συμβολίζει τελικά ο Γλάρος του Τσέχωφ;

«Η ζωή όπως τη βλέπουμε στα όνειρά μας». «Χρειαζόμαστε νέους τρόπους έκφρασης»! «Η εποχή μας είναι νεκρή»! «Να μάθεις να έχεις πίστη». «Γράφω αυτό που μου υπαγορεύει η ψυχή μου». Λόγια μιας παράστασης που θέλει ν’ ανατρέψει όλες μας τις βεβαιότητες γύρω από το γνωστό έργο του Τσέχωφ. Ο έρωτας και η τέχνη, ο πυρετός και ο συμβιβασμός, η οργή και η απάθεια, η δημιουργία και η πίστη – ο δρόμος που οδηγεί στον όλεθρο είναι στρωμένος με αγαθές προθέσεις.

Ο λόγος για τη νέα, απολύτως προσωπική προσέγγιση του εμβληματικoύ “Γλάρου” του Τσέχωφ από τον σκηνοθέτη και συγγραφέα Αλέξανδρο Διαμαντή που παρουσιάζεται στο θέατρο Σημείο. 

Πέρα από το θέατρο, πέρα από τη λογοτεχνία, πέρα από τον έρωτα, η παράσταση αυτή σκοπεύει να μιλήσει για την κοινωνία και ταυτόχρονα για τον εαυτό: ο Θεός – η απουσία του. Η πίστη – η δοκιμασία της. Η εξέγερση – η προετοιμασία της. Η ευτυχία – η ανάμνησή της. Η ποίηση – η επιβίωσή της. Πώς παλεύουμε με τα κύματα του ανεξάντλητου Κόσμου; Τι αφήνει πίσω του το πέρασμά μας από τη ζωή; Υπάρχει ελπίδα για τους δυστυχισμένους;

Όλοι οι ήρωες ερωτεύονται κι απογοητεύονται. Εκρήγνυνται, φωνάζουν και κλαίνε κι έπειτα χορεύουν όλοι μαζί, αγαπημένοι πάλι. Αστειεύονται με θάρρος κοιτάζοντας την καταστροφή και τον θάνατο. Αυτοί οι ήρωες δεν είναι ούτε θεοί, ούτε βασιλιάδες, ούτε πολεμιστές. Είναι όπως ένα μερμήγκι που κατεβαίνει τον τοίχο – χωρίς καθόλου αλαζονεία πως τάχα επιτελούν έναν άθλο. Οι ήρωες αυτοί δημιουργήθηκαν από τον Τσέχωφ, 21 χρόνια πριν από μια μεγάλη Επανάσταση. Άραγε σήμερα, που ξαναεμφανίζονται, τι προμηνύουν;

ΤΙ ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΙ ΟΜΩΣ Ο ΓΛΑΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ;

Αλέξανδρος Διαμαντής

Παραδοσιακά, ο γλάρος συμβολίζει την αφέλεια και την λαιμαργία, ιδιότητες που αποδίδονται συχνά στους νέους. Ίσως, λοιπόν, ο γλάρος να συμβολίζει τη νεότητα. Όταν ο Τρέπλιεφ σαν κυνηγός σκοτώνει τον γλάρο και τον καταθέτει στα πόδια της Νίνας, αυτή είναι μια επίσης συμβολική κίνηση που, πέρα από το τέλος της σχέσης τους, αποτελεί κι ένα σημείο του εαυτού του: όπως ο αμνός στο χριστιανισμό συμβολίζει την αυτοθυσία του Χριστού, αντίστοιχα ο γλάρος εδώ συμβολίζει την επικείμενη αυτοκτονία του ήρωα.

Είναι ένα ειρωνικό σύμβολο – άλλωστε ο Τσέχωφ χαρακτήριζε το έργο του, κωμωδία: μια μάταια πράξη, σύμβολο μιας άλλης μάταιης πράξης, τίτλος ενός έργου που μιλάει κυρίως για την ματαίωση των ονείρων και για τη ματαιότητα της ζωής.

Στην παράσταση που σκηνοθετώ, αντιμετώπισα τον γλάρο ως ένα σύμβολο των ονείρων: κάτι πολύ προσωπικό, ένα μικρό κομμάτι που επιζεί από μια ανάμνηση, γι’ αυτό ζήτησα από την εικαστικό Ελένη Τσαμαδιά να μου κατασκευάσει έναν γλάρο από χαρτί που να θυμίζει παιδικό παιχνίδι. 

Ιωάννα Μακρή

Στον Γλάρο ο Τσέχωφ μας δείχνει ανθρώπους που ονειρεύονται, ελπίζουν, αγαπούν, διεκδικούν τα όνειρά τους, θέλουν να ζήσουν καλύτερα και να ξεπεράσουν τα αδιέξοδα της ζωής τους. Μας δείχνει όμως και τη μικρότητά τους – οδυνηρές αναζητήσεις που δεν οδηγούν πουθενά, αδιαφορία και ασυνεννοησία.

Ο τρόπος που οι χαρακτήρες επιδίδονται στην αναζήτηση του νοήματος της ζωής είναι μελαγχολικός και λιγάκι τεμπέλικος. Όπως μας φαίνεται, παρατηρώντας το από τη γη, το αργό πέταγμα ενός μοναδικού γλάρου στον άδειο απογευματινό ουρανό, που δεν κουνάει τα φτερά του, παρά παρασύρεται φαινομενικά στη δύναμη των ρευμάτων.   

Δημήτρης Μανδρινός

Όσα σκοτώνουμε μέσα μας και δεν μιλάμε για αυτά. Ο σκοτωμός του είναι μια πράξη πρωτόγονη, άνευ νοήματος. Ένας γλάρος που δε θα γεμίσει το στομάχι κανενός. Ένας σάκος για να δέχεται τις μικρές μπουνιές μας. Μόνο που σκίζεται. Ένας φόνος που δεν έχει εξήγηση, μάταιος απ’ την κορφή ως τα νύχια. Όσα κάνουμε χωρίς να καταλαβαίνουμε.

Μια στιγμή που διαλέξαμε το άλλο και εκείνο χαράχτηκε πάνω μας εσαεί. Μια ανάμνηση που όχι μόνο δεν σβήνει αλλά μας παραμορφώνει επιπλέον. Προϊόν ανίας, θλίψης, σύγχυσης, εκνευρισμού. Κάτι που δεν βρίσκει λόγια να χωρέσει, ένα διαφορετικό τρόπο να δραπετεύσει, και εκτονώνεται άχαρα, ακατανόητα. Κάτι φοβισμένο, δειλό. Σημαδεύει και πετυχαίνει το άτυχο. Που βρέθηκε να ξεχρεώνει για κάποιον άλλο. Μια βαρβαρότητα που δείχνει προς την ελευθερία. Κάτι που είναι σε θέση να διακρίνει το ενδότερο μέσα μας αλλά εμείς, αδύναμοι, δεν το ανιχνεύουμε καν. Σε εμάς που το περιέχουμε δεν φανερώνεται. Λειτουργεί πιο αθόρυβα.

Μανταλένα Καραβάτου

Γλάροι. Σύμβολο ελευθερίας, ελπίδας. Ναι. Παρατηρούν τους ταξιδιώτες των πλοίων από το ύψος που πετούν με τα φτερά τους ανοιχτά, επιδεικνύοντας τις ικανότητες τους, διεκδικώντας μια μπουκιά απ’ ό,τι περισσεύει… Τους χαζεύει κανείς με τις ώρες ταξιδεύοντας. 

Πολυμήχανοι και τολμηροί, οι γλάροι διαθέτουν απίστευτη σωματική δύναμη για το μέγεθός τους. Άλλοτε σε λίμνες, άλλοτε σ’ ωκεανούς, άλλοτε πάλι σε σκουπιδότοπους. Αποδημούν αναζητώντας τις κατάλληλες συνθήκες για να ζήσουν, επιστρέφοντας έπειτα στο ίδιο σημείο, ακριβώς εκεί όπου είχαν πρωτο-χτίσει τη φωλιά τους. Αιτία για καυγά αν κάποιος άλλος γλάρος έχει καταχραστεί το μέρος τους. Τρέφονται μ’ ό,τι βρουν κι ας είναι επιβλαβές για την υγεία τους: ψάρια, καρκινοειδή, τρωκτικά και ερπετά, σπόροι, φρούτα και σκουπίδια κι όλα τα ζωντανά πλάσματα, όλα τα πλάσματα που διάβηκαν μέσα από τον κύκλο του πόνου. Επίμονος και άγριος αγώνας για ζωή – ζωή – ζωή! Έτοιμοι να σκοτώσουν, να ξεσκίσουν μέχρι και άλλους γλάρους ή αβγά άλλων γλάρων ή να καταβροχθίσουν ακόμα και ψοφίμια για να επιβιώσουν.

Αρκετά μοχθηροί, θα έλεγα. Στον ουρανό, στη στεριά, στη θάλασσα·  γλάροι-επιβήτορες.

Έτσι είναι και οι χαρακτήρες του Τσέχωφ. Γύρω από τον κοινό τόπο της «καλοκαιρινής» τοποθεσίας, της «ατάραχης» λίμνης, μόνος του ο καθένας από τους χαρακτήρες φέρει εντός του τον δικό του μοχθηρό γλάρο που θέλει να αντισταθεί στη στασιμότητα. Ο κάθε γλάρος και μια θέση, μια στάση: ο Σόριν ανακαλεί στιγμές από το παρελθόν του, η Αρκάντινα επιμένει στο δρόμο που ήδη έχει χαράξει, η Μάσα πρέπει να σκοτώσει τον ερωτά της ώστε να επιβιώσει, ο Ντορν ζει και κρατιέται από ιδέες άλλων, ο Τριγκόριν έχει την ψευδαίσθηση ότι θα κερδίσει το χαμένο χρόνο της νιότης, η Νίνα δραπετεύει αναζητώντας τον χωρίς περιορισμούς εαυτό της και ο Τρέπλιεφ σκοτώνει τον γλάρο μέσα του γιατί αδυνατεί να ενηλικιωθεί, να ρισκάρει αλλάζοντας. Τόσο διαφορετικοί και ακραίοι ο καθένας  και η καθεμιά τους. 

Κι όμως η προσωπική ματαίωση είναι ματαίωση για όλους. Στοιχειώνει το σκηνικό της λίμνης με τις αντανακλάσεις και τα καθρεφτίσματά της της . Και σαν ένα βαλσαμωμένο πια γλάρο, η ματαίωση μένει και παραμένει, υπάρχει εκεί για να υπενθυμίζει το μη αναστρέψιμο, το ηφαίστειο που εξερράγη και κανείς πια δεν μπορεί να ζήσει γύρω του. Έτσι είναι οι γλάροι. Κι αν ακόμα είναι οι φτερούγες τους βαριές, δεν διστάζουν να πετούν κόντρα στον άνεμο. Κι ας μην το ξέρουμε εμείς. Διάστικτοι. 

Βαγγέλης Ρόκκος

Ο γλάρος στη μνήμη μου είναι συνυφασμένος με μακρινά καλοκαιρινά ταξίδια με πλοίο, ξεγνοιασιά, ελευθερία, ήλιο. Είναι συνυφασμένος με τον γλάρο Ιωνάθαν που πρωτοδιάβασα στην εφηβεία μου. Είναι για μένα ένα σύμβολο ελευθερίας και χαράς. Έναν τέτοιο γλάρο σκοτώνει ο Τρέπλιεφ στο ομώνυμο έργο του Τσέχωφ και είναι σα να σκοτώνει την ελεύθερη φύση της ψυχής του. Όλοι οι ήρωες στον «Γλάρο», είναι σαν πληγωμένα πουλιά που δεν μπορούν να πετάξουν.

Περικλής Μοσχολιδάκης

Ο συμβολισμός του γλάρου στο ομώνυμο έργο του Τσέχωφ και η προσπάθεια αποκωδικοποίησης του συμβόλου αυτού είναι, αναμφίβολα, μια προσπάθεια αποκωδικοποίησης και ολόκληρου του έργου. Ο σκοτωμένος από τον Τρέπλιεφ γλάρος μπορεί να αποτελεί μια προοικονομία της αυτοχειρίας του ήρωα – ο Τρέπλιεφ σκοτώνει τον γλάρο και στη συνέχεια σκοτώνει τον ίδιο του τον εαυτό, μπορεί να συμβολίζει και τη Νίνα, την τσακισμένη ηρωίδα του έργου που βλέπει τα όνειρα και την αγάπη της να κατακρημνίζονται, να σκοτώνονται, να γίνονται στάχτες και τσακισμένα φτερά.

Από την άλλη, θα μπορούσε σίγουρα να στοχαστεί ο προσεκτικός παρατηρητής του υπέροχου αυτού έργου, πως ο σκοτωμένος γλάρος μπορεί να είναι οι ματαιωμένες επιθυμίες όλων των ηρώων του έργου, οι υποσχέσεις μιας άλλης ζωής που ποτέ δεν τηρήθηκαν, τα πεθαμένα όνειρα όλων χωρίς καμμία εξαίρεση των ηρώων του έργου, οι απελπισμένοι Ερωτες που μένουν χωρίς ανταπόκριση και οι προσδοκίες μιας ευτυχισμένης ζωής που θαρρείς πως όλες θάβονται στο χώμα, στις όχθες μιας λίμνης που γίνεται το ιδανικό φόντο πολλαπλών και σπαρακτικών ματαιώσεων. 

Δανάη Παπουτσή

Το όνειρο και τον εφιάλτη του, Την επιθυμία και την άρνηση, Ένα θέλω αλλά δε μπορώ, Την ελευθερία και τον εγκλωβισμό, Το τέλος και μια αρχή, Τη ζωή που πορεύεται δίπλα στο θάνατο, Μια κραυγή κι έναν ψίθυρο, Το άγνωστο.