ΕΙΔΑΜΕ ΤΗΝ ΜΠΕΤΤΥ ΑΡΒΑΝΙΤΗ ΝΑ “ΔΙΑΣΩΖΕΙ” ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΙΑ ΛΗΡ

Έργο που γράφτηκε το 1609, περίοδο που στην Αγγλία εκτός από πολλά είδη λόγου άκμαζε το θέατρο, ο “Βασιλιάς Ληρ”, παραμένει ένα διαχρονικό αριστούργημα της παγκόσμιας δραματουργίας που συνεχίζει να γοητεύει το κοινό καθώς εξερευνά τα μύχια της της ανθρώπινης φύσης και τις συνέπειες της ανεξέλεγκτης φιλοδοξίας της.

Το θέμα αυτής της τραγωδίας του Σαίξπηρ, αφορά στην απόφαση του Βασιλιά Ληρ να διαιρέσει το βασίλειό του σε τρία μέρη τα οποία θα διανείμει στις τρεις θυγατέρες του, τη Γονερίλη, τη Ρεγάνη και τη μικρότερη, την Κορδέλια, ανάλογα με το πόσο ικανές είναι να τον κολακεύσουν και να τον “πείσουν” για την αγάπη τους. Ολοένα μεγαλώνει η υπόνοια πως ο Ληρ μάλλον δεν υπήρξε συνετός σαν βασιλιάς, καθώς δεν μπορεί να διακρίνει την αρετή από την κολακεία. Όπως πολύ εύστοχα σημειώνει ο Βασίλης Ρώτας, “σαν να ζητάει μια εγγύηση, ένα στήριγμα για όταν δεν θα ‘χει πια εξουσία, για να περάσει από την εξουσία στη μη εξουσία και να μην κακοπάθει»”.

Η λανθασμένη εκτίμησή του να μοιράσει το βασίλειό του με αυτόν τον τρόπο δημιουργεί όλες τις προϋποθέσεις για την επερχόμενη προδοσία. Η δίψα της Γονερίλη και της Ρεγάνη για εξουσία τις οδηγεί να παραμερίσουν το καθήκον τους και να χειραγωγήσουν τον πατέρα τους, καταδεικνύοντας με τον τρόπο αυτό τη διεφθαρμένη επιρροή της εξουσίας.

Όταν όμως η μικρότερη και πιο αγαπημένη κόρη του, η Κορδέλια, αρνείται να συμμετέχει σε αυτόν τον παραλογισμό, τότε τα πράγματα σοβαρεύουν. “Σας αγαπώ όσο πρέπει,/ούτε πιο λίγο ούτε πιο πολύ” του λέει και τότε ο γηραιός βασιλιάς, παρά τις συμβουλές του Δούκα του Κεντ, την αποκληρώνει και την καταριέται, ενώ παράλληλα εξορίζει τον Δούκα.

Αυτή είναι η στιγμή που το βασίλειο του Ληρ αρχίζει να καταρρέει, καθώς τίθεται σε κίνηση μια τραγική αλυσίδα γεγονότων που αντηχούν σε όλο το έργο, αναδεικνύοντας τη σημασία της εμπιστοσύνης και της επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια και όχι μόνο.

Το θέμα της εξουσίας και της προδοσίας διέπει από άκρη σε άκρη το έργο αυτό που στην ουσία αποτελεί μία περιπλάνηση ενός γηραιού βασιλιά που μονολογεί και καταριέται μέσα σε μια άγρια καταιγίδα στην αφιλόξενη φύση. Η βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης υπόστασης είναι εμφανής στον περίπλοκο ιστό των σχέσεων του Ληρ με τις κόρες και τους υπηκόους του, στο γαϊτανάκι των λανθασμένων αποφάσεων και στην αδυσώπητη επιδίωξη της εξουσίας.

Η ΔΙΑΣΚΕΥΗ

Ο Στάθης Λιβαθινός αναμετριέται με το εμβληματικό σαιξπηρικό κείμενο στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας, ένα θέατρο που τη σκηνή του “αγκαλιάζουν” οι θεατές και σίγουρα δεν μπορεί να φιλοξενήσει μία πολυπρόσωπη παραγωγή- όπως ορίζει από γραφής το πρωτότυπο.

Αυτό γίνεται εφικτό με τη διασκευή του Στρατή Πασχάλη, ένα κείμενο πυκνό και σφιχτό που δεν παρεκκλίνει από τον κεντρικό νοηματικό σαιξπηρικό άξονα. Βασικές διαφορές με το πρωτότυπο είναι η απουσία των τριών συζύγων (Δούκας του Ωλμπάνυ, Δούκας της Κορνουάλης, Βασιλιάς της Γαλλίας) και η συναίρεση σε ένα πρόσωπο του Κεντ και του Τρελού. Επίσης, περίτεχνη αποδεικνύεται η αφαίρεση πολλών άλλων μικρότερων ρόλων, αλλά και μέρους της πληθωρικής ρητορικής του πρωτοτύπου, χωρίς ωστόσο να μειώνεται η αίσθηση του παραληρηματικού ποταμού που χαρακτηρίζει κυρίως τους μονολόγους του Ληρ.

Η ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ

Ο Ληρ- που υποδύεται η Μπέττυ Αρβανίτη- του Στάθη Λιβαθινού εμφανίζεται ξαπλωμένος σε νοσοκομειακό κρεβάτι της εντατικής. Στο σκηνικό της Ελένης Μανωλοπούλου φορά μάσκα οξυγόνου και πίσω του μία κατασκευή με δεκάδες μόνιτορ εμφανίζουν τις ζωτικές του ενδείξεις, ενώ άπειρα καλώδια βγαίνουν από παντού, ακόμη και από το πάτωμα. Μία ακτινογραφία εγκεφάλου υπονοεί πως ο Βασιλιάς νοσεί στο μυαλό και η κατάστασή του είναι κρίσιμη. (Η σκηνή αυτή δεν εκπλήσσει. Κάτι αντίστοιχο έχουμε δει και παλιότερα, στο Φεστιβαλ Αθηνων, στο Young Lear της Ιόλης Ανδρεάδη και μάλιστα ακόμη πιο ανεπτυγμένη, καθώς τότε τα παιδιά του Βασιλιά Ληρ βρίσκονταν μέσα στον θάλαμο αναμονής ενός νοσοκομείου και περίμεναν τον πατέρα τους να βγει από μια πολύ επικίνδυνη επέμβαση.)
Εκεί λοιπόν, ξαπλωμένος στο κρεβάτι, ο Ληρ κάνει το τεστ “αγάπης” στις τρεις κόρες του και ακολούθως πετάει από πάνω του καθετί ιατρικό και ξεκινά τη δική του περιπλάνηση, μαζί και την κάθοδό του στην τρέλα. Το κρεβάτι ναι μεν “αποχωρεί”, όμως η θηριώδης κατασκευή με τα δεκάδες μόνιτορ παραμένει στη σκηνή για να απεικονίσει στη συνέχεια τα στοιχεία της φύσης, ακόμη και τη μαινόμενη καταιγίδα που επίκειται.
Είναι η στιγμή που το σκηνικό παύει να είναι λειτουργικό και η σκηνοθετική ματιά αρχίζει να “θολώνει” κυρίως ως προς τη διαχείριση των πολλών σκηνοθετικών ευρημάτων, αλλά και του περιορισμένου χώρου του θεάτρου Κεφαλληνίας, γεγονός που μοιραία επηρεάζει με τρόπο αρνητικό τη γενικότερη παραστασιακή συνοχή και την αρμονικότητα των εντάσεών της.

ΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ

Αν κάτι έσωσε την παράσταση αυτή ήταν η μοναδική Μπέττυ Αρβανίτη που ερμήνευσε τον κεντρικό πρωταγωνιστικό ρόλο του Βασιλιά Ληρ και απέδειξε για άλλη μία φορά το τεράστιο υποκριτικό της εκτόπισμα. Η μπεκετική λυρική εικόνα που σαν έκπτωτος πια και ημίτρελος βασιλιάς περιφέρεται έρημος μαζί με τον “Τρελό” συγκλονίζει. Η ερμηνεία της είναι τόσο άρτια και ολοκληρωμένη που καταλύει ακόμη τη σημασία του φύλου. Πείθει πως είναι ο Ληρ από τα πρώτα κιόλας λεπτά, εμποτίζει την ερμηνεία της με μία εσωτερική τραγική ένταση και καθηλώνει στους παραληρηματικούς της μονολόγους- εκεί όπου η καταρρέουσα λογική του Ληρ λειτουργεί σαν καθρέφτης της τρέλας που διαπερνά τον κόσμο γύρω του.

Εξαιρετικός στον διπλό ρόλο του Κεντ και του Τρελού ο Nίκος Αλεξίου. Μαζί με τον Ληρ περιφέρονται σαν περιπλανόμενοι αγύρτες του περιμένοντας να λάμψει η… δικαιοσύνη και συγκινούν.

Κατώτεροι των προσδοκιών και σκηνοθετικά αβοήθητοι αποδεικνύονται οι υπόλοιποι ηθοποιοί με τον Νέστορα Κοψιδά να είναι ο μόνος που κάπως διασώζεται στον ρόλο του Γκλόστερ. Οι τρεις κόρες – Ερατώ Πίσση, Εύα Σιμάτου, Βιργινία Ταμπαροπούλου– εγκλωβίζονται σε ρόλους που αγγίζουν τις καρικατούρες και χάνουν κάθε εσωτερική ένταση, ενώ το δίδυμο του Αντώνη Γιαννακού (Έντγκαρ) και Γκαλ Ρομπίσα (Έντμοντ) καταντά σε κουραστικό με την έντονη κινησιολογία και το υπερπαίξιμό τους.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η Μπέττυ Αρβανίτη με τη συγκλονιστική της ερμηνεία κατορθώνει να “διασώσει” τον σαιξπηρικό Βασιλιά Ληρ που -παρά την εξαιρετική διασκευή του Στρατή Πασχάλη- μοιάζει να “πνίγεται” υπό τη σκηνοθετική οπτική του Στάθη Λιβαθινού και τις χλιαρές ερμηνείες των υπολοίπων ηθοποιών.