Ο Μανώλης Νανούρης “μετέτρεψε” την ψυχική ασθένεια σε slam ποίηση

Πώς μπορείς να βρεθείς από τους διαδρόμους μίας ψυχιατρικής κλινικής μετά από σοβαρό επεισόδιο με την ψυχική σου υγεία στη σκηνή ενός ευρωπαϊκού διαγωνισμού ποίησης μέσα σ’ ένα σχετικά μικρό χρονικό διάστημα;

Αυτό το ερώτημα ήταν η αφορμή για να συναντηθούμε με τον ποιητή Μανώλη Νανούρη στον επαγγελματικό του χώρο (Bιβλιοπωλείο “Σελίδα 17” στους Αμπελόκηπους) πριν από λίγες ημέρες. Το ερώτημα απαντήθηκε σιγά σιγά σε μία διαδρομή κατά την οποία διαπιστώσαμε με τα ίδια μας τα μάτια (και τ’ αυτιά) ότι η τέχνη, η ποίηση ιδιαίτερα, είναι βάλσαμο για τις βασανισμένες ψυχές.

Ο Μανώλης, εκφράζοντας ποιητικά ένα βίωμα πολύ προσωπικό και τραυματικό, έντυσε με λέξεις τις αγωνίες του και έδωσε ένα εκκωφαντικό μήνυμα σε όλους μας. Το μήνυμα ότι το να πάσχει κανείς από μία ψυχική νόσο δεν είναι στίγμα ούτε ντροπή.

Μέσα από τη διαδικασία του slam, ο Ελληνας ποιητής κουβάλησε το μοναδικό του αυτό βίωμα και το μοναδικό του μήνυμα μέχρι την Αμβέρσα του Βελγίου όπου πήρε μέρος στον ευρωπαϊκό διαγωνισμό slam με το συγκλονιστικό ποιήμά του “Το Πρώτο Άσυλο“.

Πριν περάσουμε στη συνέντευξη, διαβάστε το ποίημα και δείτε την ερμηνεία του Μανώλη σε video. Θα αποτελέσουν τον καλύτερο οδηγό για την κουβέντα που ακολουθεί.

Το πρώτο άσυλο 

Η νοσηλεία στο ψυχιατρείο
Δεν είναι φαρμακευτική αγωγή και ντάντεμα απ’ το νοσηλευτικό προσωπικό
Προαυλισμός για βολτίτσα και ψιλή κουβέντα στους διαδρόμους της κλινικής
Τσιγάρα κάμελ με άρωμα μέντας απ’ το κυλικείο και συμβουλευτική ψυχοθεραπεία
Η νοσηλεία στο ψυχιατρείο
Δεν ειναι παρουσία φίλων στο επισκεπτήριο
Ποιήματα της Γώγου στο μισοσκόταδο
Φλερτ στα κρυφά με τη Νάντια κι άραγμα στο δωμάτιο του Μύρωνα
Δεν είναι εγκαρτέρηση κι αναμονή ώσπου να βγει η διάγνωση

Η νοσηλεία στο ψυχιατρείο
Είναι εγκλεισμός και βίαιος αποχωρισμός απ’ τους δικούς σου
Τιμωρητική μεταχείριση απ’ τους ψυχιάτρους γιατί στο παρελθόν κάπνιζες χόρτο
Αμέτρητες ώρες να κοιτάς βουβός το δέντρο έξω απ’ το παράθυρο
Η νοσηλεία στο ψυχιατρείο είναι απαξίωση και καχυποψία απ’ τους νοσηλευτές
Είναι ξέσπασμα ανεξέλεγκτης φωτιάς μες στη νύχτα κι εγκλωβισμός στο θάλαμο
Μαρασμός του πατέρα και προσευχές της μάνας σου
Ενοχές τους αδερφού σου για το ένταλμα σύλληψης, προσπαθώντας να σε γλιτώσει απ’ τη μανία σου

Η νοσηλεία στο ψυχιατρείο
Είναι καθήλωση στο κρεβάτι με λουριά και ιμάντες για δώδεκα ώρες γιατί έσπευσες να βοηθήσεις τη Μαρία που φώναζε βοήθεια
Καψόνια των νοσηλευτών στο Νασίρ επειδή είναι απ’ το Πακιστάν
Είναι σφίξιμο στο λαιμό και φτυσιά στο πρόσωπο από χρυσαυγίτη τρόφιμο γιατί έγραψες στίχους για τη Τοπαλούδη
Μαχαιριά στη πλάτη ενώ κοιμόσουν
Ουρλιαχτά πίσω από κλειστές πόρτες
Κατάσχεση των κορδονιών απ’ τα παπούτσια για να μη κρεμαστείς

Η νοσηλεία στο ψυχιατρείο
Δεν είναι λέξεις γραμμένες σε χαρτί
Δεν είναι διαγωνιστικό ποίημα με έπαθλο το χειροκρότημα του κοινού
Είναι κραυγές αποκλεισμένες στο περιθώριο για ένα μήνα, δύο μήνες, για μια ζωή
Είναι κραυγές θαμμένες από ψίθυρους και βλέμματα περιφρόνησης
Είναι κραυγές που γκρεμίζουν τοίχους κι αποδρούν απ’ τα λευκά κελιά της αφάνειας

Είναι…
Είναι ο λόγος που είμαι εδώ

“Δεν μπορώ να πάω κόντρα στην τάση μου”

Ξέρω ότι έχεις μία αγάπη για την ποίηση. Αλλά από αυτό μέχρι να πάρεις μέρος σ’ έναν ευρωπαϊκό διαγωνισμό slam έχει μία διαφορά, ήταν ένα βήμα τολμηρό…

Ναι όντως. Ειδικά αν σκεφτείς ότι δεν έγραφα ποιήματα. Μετά όμως απ’ τη νοσηλεία και μια πολύ επουλωτική σχέση, τα πράγματα άλλαξαν. Αρχισα να εκφράζομαι μέσω της ποίησης slam.

Μιλάμε για αρκετά πριν;

Οχι. Πριν από δύο χρόνια περίπου έγραψα το πρώτο μου ποίημα, απ’ τη στιγμή τουλάχιστον που ξεκίνησα να γράφω συστηματικά. Ήταν ένα για την εμπειρία μου μες στην κλινική, το κράτησα για μένα μέχρι που μπήκε στη ζωή μου το slam. Πήγα να δω μία perfomance κι ένιωσα αμέσως πολύ οικεία. Τόσοι διαφορετικοί άνθρωποι, τόσα διαφορετικά κείμενα, τόσα διαφορετικά μοιράσματα.

Αλλά ήμουν ακόμη σε κατάθλιψη. Ευτυχώς που η ανάγκη μου να εκφραστώ μέσα από κάτι νέο, ήταν ισχυρότερη. Δήλωσα συμμετοχή σ’ έναν διαγωνισμό, κληρώθηκα και κάθισα κι έγραψα ένα μεγάλο ποίημα. Πήγα και το είπα. Κι ένιωσα αμέσως ανακουφισμένος. Με βοήθησε βέβαια πολύ και το ότι άνοιξα βιβλιοπωλείο και μετακόμισα δίπλα. Άλλαξε η ζωή μου. Πια είμαι ο βιβλιοπώλης της γειτονιάς μου. Μαγικό.

Και όταν ανέβηκες στη σκηνή για πρώτη φορά;

Κόλλησα! Ξεκίνησα να ερμηνεύω ένα ποίημα με ομοιοκαταληξία, που ήταν στίχοι από ένα παλιό μου τραγούδι αλλά.. Είχα τρομερό άγχος. Ήμουν τόσο “κλειδωμένος” εκείνη την περίοδο. Μιλούσα ελάχιστα και μόνο σε πολύ δικούς μου ανθρώπους. Δυσκολευόμουν να ακούσω κιόλας.

Ήμουν απορροφημένος από την θλίψη μου. Τέλος πάντων, είπα και ένα δεύτερο ποίημα εκείνη την πρώτη φορά όταν πέρασα στον τελικό, πολύ μέτρια το ‘πα είναι η αλήθεια, αλλά ήταν αρκετά δυνατό το θέμα και κέρδισα. Έτσι, εκεί που ένιωθα ότι δεν έχω δύναμη να σταθώ στα πόδια μου, έκανα και βήματα, πήγα και μίλησα ανοιχτά για την τόσο πρόσφατη αστάθεια της ψυχικής μου υγείας. Ένιωσα ότι δεν είμαι τελείως αδύναμος μετά από καιρό.

Αρα ανακτάς μέσα από αυτή τη διαδικασία τη χαμένη σου αυτοπεποίθηση;

Ακριβώς, αυτό που λες. Ακόμα και το γεγονός ότι στο πρώτο ποίημα κόλλησα, το είδα ως ευκαιρία να μάθω να διαχειρίζομαι το άγχος και την αμηχανία μου. Εμεινα πάνω στη σκηνή, πήρα πέντε βαθιές ανάσες και συνέχισα ν’ απαγγέλλω.

Πως επιλέχθηκες για τον ευρωπαϊκό διαγωνισμό της Αμβέρσας;

Στο τέλος του τουρνουά προκύπτει μία συγκεντρωτική βαθμολογία. Είχα την υψηλότερη και ταξίδεψα στην Αμβέρσα. Το ωραιότερο ταξίδι της ζωής μου.

Γι’ αυτήν την αποστολή είχες άγχος, πίεση;

Είχα αλλά ήταν πολύ ελεγχόμενο. Και περνούσα τόσο ωραία με τα παιδιά στην Αμβέρσα που σκεφτόμουν ότι και να ‘φευγα πριν τον διαγωνισμό άξιζε απολύτως η εμπειρία. Ένιωθα σαν πρωτοετής φοιτητής σε Πανεπιστήμιο ποίησης. Αλλά εν τέλει έμεινα και πολύ ευχαριστημένος απ’ την performance μου.

Αυτό που ήθελα ήταν να είμαι όσο το δυνατόν περισσότερο ειλικρινής με τον εαυτό μου και με τους ανθρώπους που είχα απέναντί μου. Ηθελα να τους κοιτάξω στα μάτια και να τους πω ότι έχω νοσηλευτεί και είμαι όρθιος. Έχω νοσηλευτεί και κάνω αυτό που αγαπάω. Έχω νοσηλευτεί κι εγώ και πολλοί ακόμα και κανένας δεν μπορεί να μας στιγματίσει αν δεν του το επιτρέψουμε.

Το αυτοβιογραφικό θέμα του ποιήματος φαίνεται ότι σε απελευθέρωσε…

Ναι, γιατί ένιωθα ότι κάνω κάτι που είναι αναγκαίο να γίνει. Τόσο για μένα όσο και συλλογικά. Ενιωθα ότι πρέπει να μιλάμε ανοιχτά γ’ αυτά τα θέματα. Ηταν πολύ έντονο μέσα μου αυτό το συναίσθημα γιατί διαπίστωσα το πόσο απελευθερώθηκα εγώ όταν μίλησα ανοιχτά. Δεν ντρεπόμουν καθόλου πια, ενώ είχα περάσει ένα στάδιο που ένιωθα αφόρητη ντροπή και ενοχές.

Οταν το ξεπέρασα όλο αυτό, με τη βοήθεια της ψυχοθεραπεύτριάς μου, με τη φαρμακευτική αγωγή, με τους ανθρώπους που ήταν δίπλα μου, όλα πήγαν καλύτερα. Παρόλα αυτά θυμάμαι ότι στην αρχή οι γονείς μου προσπάθησαν να με αποτρέψουν να πω αυτό το ποίημα προσπαθώντας να με προστατεύσουν από πιθανά κακοποιητικά σχόλια.

Αλλά δεν μπορούσα να πάω κόντρα στην τάση μου. Πια με καθόριζε. Αυτό ήμουν. Δεν μπορούσα να μην μιλήσω ανοιχτά για κάτι τόσο σοβαρό που είχε συμβεί στη ζωή μου, όταν μάλιστα ήξερα ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αποστρέφουν το βλέμμα από τέτοια βιώματα.

Τα θέματα της ψυχικής υγείας παραμένουν ταμπού στην ελληνική κοινωνία…

Πράγματι.

Γιατί όμως;

Νομίζω πως σε κάθε χώρα είναι λίγο έως πολύ ταμπού. Απλά στην Ελλάδα ίσως είμαστε λίγο πιο σκληροί στην κριτική μας. Δεν ξέρω, δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο (γέλια).

Πολύ επιεική σε βρίσκω…

Νιώθω ότι είναι παράλογο. Σε κάθε οικογένεια υπάρχει τουλάχιστον ένα άτομο που έχει αντιμετωπίσει μία δυσκολία, ένα θέμα με την ψυχική του υγεία. Είναι τρομερό ότι συμβαίνει αυτό δίπλα μας, αφορά το παιδί μας ή τη μάνα μας αλλά εξακολουθούμε να το αφήνουμε στην άκρη. Είναι κάτι που συνήθως επιλέγουμε να μην συζητάμε αλλά εφόσον δεν το μοιραστείς είναι πολύ δύσκολο να το αντιμετωπίσεις. Δεν μπορείς να αποδεχτείς τον εαυτό σου όπως είναι.

Στο ποίημα πάντως εκφράζεις κάτι πολύ δυνατό, κάτι τραυματικό, σχεδόν δραματικό θα έλεγα. Αυτό δεν είναι εύκολο…

Κάθε φορά που το ερμηνεύω αναβιώνω λίγο-πολύ το μανιακό επεισόδιο και τη μετέπειτα νοσηλεία μου. Το έχω επιλέξει αυτό, όσο δύσκολο κι αν είναι. Το κείμενο είναι πριν απ’ όλα πολιτικό με την ευρεία έννοια του όρου. Λέει πως λειτουργούν σε πολλές περιπτώσεις τα ψυχιατρικά ιδρύματα στην Ελλάδα ή τουλάχιστον πως λειτούργησε στη δική μου περίπτωση.

Αν δεν το έλεγα, θα θαβόταν. Την ίδια ώρα, όλοι οι ψυχικά νοσούντες που εξορίζονται στο περιθώριο, έχουν μία πολύ δυνατή φωνή η οποία μπορεί να τραντάξει τα πάντα. Αν δεν το έβλεπα έτσι, δεν θα ‘γραφα ποιήματα.

Μίλησέ μας για το feed back που πήρες από το διαγωνισμό της Αμβέρσας…

Ηταν πολύ συγκινητικό! Δεν μπορώ να σου πω ποιοι μου είπαν τι, γιατί μου μίλησαν εμπιστευτικά αλλά ήταν αρκετοί και πολύ εκδηλωτικοί. Έχουμε κρατήσει και προσωπική επαφή με κάποιους. Λίγο πριν μπω στο αεροπλάνο για να επιστρέψω, είπα στον εαυτό μου ότι δεν θα άλλαζα τίποτα. Απολύτως τίποτα όμως.

Πώς σκέφτεσαι να συνεχίσεις την καλλιτεχνική σου δραστηριότητα;

Κοίτα μέχρι στιγμής όλα είναι πολύ απρόβλεπτα. Πέρυσι για παράδειγμα ο Μάκης Μούλος και η Αμαλία Χριστακοπούλου σκηνοθέτησαν ένα πειραματικό ντοκιμαντέρ με θέμα την ψυχική υγεία, βασισμένο σ’ ένα ποίημά μου, στο οποίο και πρωταγωνιστώ.

Μετά ο Στράτος Στεριανός έγραψε μουσικές για οχτώ κείμενά μου. Δυο βδομάδες πριν επέστρεψα από ένα φεστιβάλ ποίησης στη Θεσσαλονίκη που διοργάνωσε ο Τάσος Σαγρής με τη Σίσσυ Δουτσίου. Την προηγούμενη βδομάδα συμμετείχα στο “Ταράτσα Ποίηση” που διοργανώνει κάθε μήνα ο Ζε Μήτσος. 10-15 Απριλίου θα κάνουμε ένα ποιητικό tour σε Βόλο-Θεσσαλονίκη-Κομοτηνή με τον Δημήτρη Σταμίρη, την Αθανασία Παπαδοπούλου και τη Σοφία Μιχελινάκη.

Και κάπου τότε θα κυκλοφορήσει κι η πρώτη μου ποιητική συλλογή από τις εκδόσεις Poetry Slam Gr.pol Εντωμεταξύ με τη νίκη μου στο ελληνικό poetry slam κέρδισα αυτή την έκδοση και τη συμμετοχή μου στο ευρωπαϊκό slam. Οπότε, ενώ στην αρχή σκεφτόμουν “οκ, αυτό που μ’ ενδιαφέρει, είναι η ποιητική συλλογή”, μετά την Αμβέρσα είπα “α ναι, έχω να εκδώσω και συλλογή τώρα”(Γέλια).

Εχεις υλικό;

Ναι και το επιμελούμαι μαζί με τον Μάκη. Προς το παρόν το μόνο σίγουρο είναι ο τίτλος.

Θα μας τον δώσεις;

Θα σας τον δώσω! “Φυγή ιδέων” θα λέγεται. Α ναι, και θα μου γράψει πρόλογο ή επίμετρο η Κατερίνα Μάτσα. Είμαι πολύ χαρούμενος. Την θαυμάζω πολύ.

Μπήκες, άρα, σε μία ρότα που σε εκφράζει…

Με εκφράζει πάρα πολύ ναι. Και ο κινηματογράφος και το spoken word και η γραπτή ποίηση αλλά αυτό που προτιμώ να κάνω είναι ποίηση slam. Αυτό το εντελώς γυμνό που είσαι μόνο εσύ και η σιωπή.

Εχει κάτι θεατρικό αυτό…

Μα είναι ποιητικός μονόλογος.

Μπορείς να μου πεις γιατί αγαπάμε την ποίηση ενώ δεν είναι καθόλου δημοφιλής και καθόλου της μόδας;

Μπορώ να σου πω μόνο πώς λειτουργεί σε ‘μένα. Με βοηθάει να έρχομαι σε καλύτερη επαφή με τα συναισθήματά μου. Ξεκλειδώνει τόπους που δεν γνώριζα ότι υπάρχουν μέσα μου. Εν ολίγοις, αποτελεί κομμάτι της ψυχοθεραπείας μου. Επίσης παρατηρώ τόσο μέσα απ’ τη δουλειά μου στο βιβλιοπωλείο όσο και μέσα από τη συμμετοχή μου σε διάφορα ποιητικά event ότι πολύ περισσότερος κόσμος απ’ όσο φανταζόμαστε ενδιαφέρεται για ποίηση. Κι αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό. Η ποιητική σκηνή στην Ελλάδα έχει πλέον καθιερωθεί. Κι ανυπομονώ να δω πώς θα εξελιχθεί όλο αυτό ή μάλλον πώς θα το εξελίξουμε.

Ασχολείσαι όμως και το με το σινεμά. Πώς δημιουργήθηκε η ταινία “Birthday”;

Είχα μία σχέση με τον κινηματογράφο, περισσότερο ως σκηνοθέτης, είχα κάνει ήδη ένα ταινιάκι μικρού μήκους. Κάποια στιγμή είχα στείλει στον Μάκη ένα ποίημα που είχα γράψει που εμπνεύστηκα από την ιστορία νοσηλείας μιας κοπέλας που γνώρισα σ’ ένα πάρτι. Το έχω γράψει με τέτοιον τρόπο έτσι ώστε μόνο στο τέλος ψελλίζω στον εαυτό μου ότι και εγώ έχω νοσηλευτεί.

Στον Μάκη άρεσε πολύ το ποίημα και του προέκυψε η ιδέα να το κάνουμε ταινία. Πήγαμε λοιπόν στο χώρο που είχε γίνει το πάρτι με την κάμερα, γυρίσαμε, φτιάξαμε την ταινία και τη στείλαμε σε διάφορα φεστιβάλ. Μετά το “Πρώτο Άσυλο” την είδαν περισσότεροι είναι η αλήθεια. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα πειραματικό ντοκιμαντέρ, μία καλλιτεχνική δημιουργία την ψυχική υγεία.

Δείτε το Birthday