3 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟ ΟΣΚΑΡΙΚΟ DRIVE MY CAR, Ο ΧΑΜΑΓΚΟΥΤΣΙ ΤΑ ΒΑΖΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

Τον Σεπτέμβριο στη Βενετία, το φιλμ Ο Διάβολος Δεν Υπάρχει κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο στο φεστιβάλ της Βενετίας, πίσω μόνο από το Poor Things του Λάνθιμου. Η μεγάλη, πολυαναμενόμενη επιστροφή του Ριγιουσούκε Χαμαγκούτσι, ενός εκ των σκηνοθετών που κατάφεραν τα τελευταία χρόνια να καταρρίψουν το γλωσσικό και πολιτιστικό σύνορο που χωρίζει το Χόλιγουντ από τον υπόλοιπο πλανήτη, είχε επιστρέψει εντυπωσιακά.

Εντυπωσιακά βάσει αποτελέσματος φυσικά, γιατί η ταινία είναι απλή, λιτή στα υλικά και στην κατασκευή της αλλά θηριώδης στα όσα κρύβονται κάτω το αυτό το πέπλο απλότητας. Είναι υπό μία έννοια η τέλεια επιστροφή ύστερα από μια ταινία που απέκτησε τεράστια φήμη – το Drive My Car, άλλο ένα αργό, στοχαστικό φιλμ δίχως εντυπωσιασμούς, είχε κερδίσει το Όσκαρ Διεθνούς Ταινίας, την ώρα που ο ίδιος ο Χαμαγκούτσι έφτασε υποψήφιος ακόμα και για το Όσκαρ Σκηνοθεσίας(!).

«Στην πραγματικότητα δεν ήθελα να κάνω τίποτα για κάποιο διάστημα μετά τα ‘Όσκαρ», λέει ο Χαμαγκούτσι στη Βενετία. «Δεν ήταν καν πίεση αυτό που ένιωθα. Απλώς χρειαζόμουν ένα διάλειμμα», διευκρινίζει.

Όχι πως δε θα μπορούσε να έχει κάνει χίλια δυο πράγματα αν το ήθελε, όμως αυτή η ειρηνική προσέγγιση ταιριάζει τελικά στο προφίλ ενός ανθρώπου που γυρίζει ταινίες σαν τις δικές του. Πλούσιες, φιλοσοφημένες, αλλά έναν πράο χαρακτήρα να κυριαρχεί. Ακόμα κι αν, πίσω από την ηρεμία, σιγοβράζει κάτι καίριο. Κάτι οργισμένο.

Όπως συμβαίνει στο νέο του φιλμ, την επιστροφή του μετά το Όσκαρ. Στο Ο Διάβολος Δεν Υπάρχει (Evil Does Not Exist, όπως κυκλοφόρησε διεθνώς), ο Χαμαγκούτσι λέει την ιστορία μιας εταιρικής εκμετάλλευσης, ενός φυσικού τοπίου σε απόλυτη αρμονία, που θα διαταραχθεί όταν μια κατασκευαστική εταιρεία αποφασίσει να εισβάλει στο φυσικό τοπίο για να χτίσει ένα glamping site για λεφτάδες εσωτερικού τουρισμού από το Τόκιο. Η εταιρεία στέλνει δύο υπαλλήλους, τους Τακαχάσι και Μαγιουζούμι, για να καθησυχάσουν τους ντόπιους, μέσα από ψέματα. Οπωσδήποτε ένα ζήτημα που καίει, είτε ζει κανείς στην επαρχία είτε στο κέντρο πόλεων που βίαια και απότομα μετατρέπονται σε τουριστικά λούνα παρκ.

Η ταινία γεννήθηκε ως οπτική παραγωγή συνδεδεμένη με ένα μουσικό πρότζεκτ. Η συνθέτης Έικο Ισιμπάσι, που είχε γράψει τη μουσική του Drive My Car, ζήτησε από τον Χαμαγκούτσι να ντύσει με εικόνες τη νέα της μουσική. Εκείνος θέλησε να αφουγκραστεί το τοπίο που ενέπνεε τη μουσικό κι έτσι βρέθηκε στην σε φυσικό τοπίο, έξω από το Τόκιο. Μελέτησε τον χώρο και τους ανθρώπους και αυτό που ξεκίνησε να δημιουργεί πήρε τόσο μεγάλη δική του ζωή, που ο σκηνοθέτης θεώρησε πως θα χαραμιζόταν αν δεν γινόταν κάτι αυτόνομο.

Εγένετο, Ο Διάβολος Δεν Υπάρχει, ένα από τα υπόγεια αριστουργήματα της χρονιάς, άξιο μεγάλο βραβείο στη Βενετία, μια ταινία που πίσω από τη σιωπή της κρύβει αληθινά ουρλιαχτά.

Στο φεστιβάλ Βενετίας τον Σεπτέμβριο, το News24/7 κάθισε στο τραπέζι με τον σπουδαίο Ιάπωνα σκηνοθέτη. Ο Ριγιουσούκε Χαμαγκούτσι μας μίλησε για μια κοινωνία όπου πρώτο κίνητρο είναι το κέρδος, για το πώς αναπτύσσει χαρακτήρες μέσα σε καθηλωτικές συνθήκες, και για τη σχέση του με την φύση.

Όλες οι ταινίες σας φαίνεται να αφορούν ανθρώπους με καταπιεσμένα συναισθήματα που ενεργούν με απρόβλεπτους τρόπους. Και μήπως αυτό είναι τελικά το πράγμα που θέλετε να εξερευνήσετε περισσότερο, αυτές τις γκρίζες περιοχές του ανθρώπινου μυαλού, από όπου πηγάζει η απρόβλεπτη ανθρώπινη συμπεριφορά;
Ναι. Νομίζω ότι τελικά αυτό είναι που με ενδιαφέρει. Αλλά προσωπικά νομίζω ότι οι χαρακτήρες όταν είναι σε θέση να εκφράσουν κάτι ή να πουν κάτι μέσω διαλόγου, δεν εκφράζουν την αλήθεια των πάντων. Αν μπορείς να μετατρέψεις οτιδήποτε σε λέξεις και να πεις κάτι μέσω των λέξεων, νομίζω ότι τελικά αυτό που αισθάνονται οι άνθρωποι είναι τα πράγματα έξω από αυτές τις λέξεις. Και αν αυτά είναι η αλήθεια, τότε νομίζω ότι οι τρόποι με τους οποίους δείχνουμε αυτά τα συναισθήματα είναι στην πραγματικότητα μέσω της δράσης. Έτσι υπό κάποια έννοια, η δράση είναι κάτι που θα προδώσει τις λέξεις.

Το βρίσκω αυτό αληθινό λόγω των ταινιών που μου αρέσουν και δείχνουν χαρακτήρες με αυτόν τον τρόπο. Νομίζω ότι δεν είναι δυνατόν να κατανοήσουμε τα πράγματα μέσω των λέξεων, κατά κάποιο τρόπο. Και νομίζω ότι τα ανθρώπινα όντα χρειάζονται τελικά να έχουν αυτό το είδος μυστηριώδους στοιχείου. Για μένα, αυτό είναι οι άνθρωποι.

Η ταινία αφορά τη φύση και τους αγροτικούς χώρους που δέχονται συνεχώς επιθέσεις στις μέρες μας, παντού στον κόσμο με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Οπότε αναρωτιέμαι ποια είναι η σχέση σας με τη φύση, με τις αγροτικές περιοχές. Κι από πού προήλθε το ενδιαφέρον σας για να πείτε την ιστορία;
Χμ. Θα έλεγα ότι η σχέση μου με τη φύση ήταν πάντα μάλλον ισχνή κατά κάποιο τρόπο, επειδή τα παιδικά μου χρόνια τα πέρασα κυρίως σε αστικές περιοχές. Θα έλεγα ίσως μία ή δύο φορές το χρόνο θα πήγαινα σε μέρη όπου υπάρχει φύση και φυσικά τοπία. Αλλά η φύση μπήκε πραγματικά στο παιχνίδι για αυτό το έργο επειδή γυρίσαμε κοντά στο μέρος όπου ζει και εργάζεται η Έικο Ισιμπάσι, και έτυχε να υπάρχει φύση εκεί.

Περάσαμε πάνω από ένα χρόνο ανταλλάσσοντας απόψεις για το είδος της ταινίας που θα γυρίζαμε. Αλλά για να σκεφτώ ή για να ξεκινήσω, χρειαζόμουν κάτι συγκεκριμένο. Και έτσι αποφάσισα να πάω εκεί που ζει και εργάζεται, γνωρίζοντας ότι η περιοχή γύρω της είναι αυτό που θα μπορούσε να προκαλέσει και να εμπνεύσει το έργο της. Mόλις αρχίσαμε τα γυρίσματα, άρχισα πραγματικά να μαθαίνω τις δικές μου σχέσεις με τη φύση. Η Έικο με σύστηνε σε ντόπιους φίλους της, οι οποίοι μου έλεγαν για τα δέντρα ή για το πού βρίσκεται το γουασάμπι ή για το αν ρέει νερό. Και όλα αυτά τα πράγματα τα έμαθα καθώς προχωρούσαμε με το έργο. Κατά κάποιο τρόπο, αυτή η διαδικασία για μένα είναι παρόμοια με τους χαρακτήρες του Τακαχάσι και της Μαγιούζουμι, που έρχονται πιο κοντά στη φύση μέσω αυτής της διαδικασίας.

Στην ταινία εισάγατε τόσους πολλούς σύνθετους και πλούσιους χαρακτήρες και τους γνωρίσαμε, αλλά σε κάποιο σημείο νιώθουμε ότι κάποια πράγματα σχετικά με αυτό το μέρος, αυτή την κοινότητα, αφήνονται σκόπιμα ανεξερεύνητα. Πώς αποφασίσατε να βάλετε μια γραμμή και να πείτε, εντάξει, τελείωσα με αυτή την ιστορία. Τελείωσε εδώ.
Χμ, ξέρεις, κατά μία έννοια, αναρωτιέμαι πώς το κάνω κι εγώ. Ωστόσο, ένα πράγμα που μπορώ να πω είναι ότι βασικά, αυτή είναι μια ιστορία για μια σχέση πατέρα και κόρης, και ο πατέρας και η κόρη είναι κεντρικοί στην ταινία. Έτσι η ταινία τελικά μένει κοντά σε αυτούς τους δύο χαρακτήρες και αρχίζει να παρακολουθεί την αλλαγή στις σχέσεις τους, περιλαμβάνει πράγματα που προκαλούν τις σχέσεις τους. Και σκέφτηκα ότι πρέπει να εμφανιστούν χαρακτήρες, όχι άνθρωποι που τους γνωρίζουν πολύ καλά, αλλά άνθρωποι που έρχονται από έξω παρείσακτοι.

Οι χαρακτήρες όπως ο Τακαχάσι και η Μαγιουζούμι, που έρχονται από έξω, θα προκαλέσουν και θα περιπλέξουν ή ίσως και θα διαλύσουν τη σχέση τους. Έτσι, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι και χαρακτήρες γύρω από αυτούς τους δύο κύριους χαρακτήρες, και είναι εξίσου σημαντικοί κατά κάποιο τρόπο. Προσπαθώ να τους απεικονίσω με όσες περισσότερες λεπτομέρειες μπορώ, αλλά τελικά έχω τους δύο κύριους χαρακτήρες μου, και υπάρχουν άνθρωποι ή χαρακτήρες στην περιφέρεια που δεν έχω τη δυνατότητα να απεικονίσω πλήρως.

Ιδιαίτερα όσον αφορά τον χαρακτήρα του Τακαχάσι, εμφανίζεται για πρώτη φορά στην ιστορία ως ένα είδος σχεδόν διαβολικής παρουσίας, αυτός ο καπιταλιστής που έρχεται σε αυτό το αγροτικό τοπίο. Μέσα από την ιστορία, αρχίζουμε να τον βλέπουμε να αλλάζει γνώμη, τουλάχιστον λίγο. Κι όμως – υπάρχουν στιγμές όπου βλέπουμε ότι δεν είναι στον πυρήνα της ύπαρξής του αυτή η αλλαγή. Δεν έχει αλλάξει εντελώς.

Το χωριό στην ταινία σας, από τη μία πλευρά είναι ένα πολύ ειδυλλιακό μέρος, αλλά από την άλλη είναι ένα χωριό όχι πολύ μακριά από το Τόκιο. Πόσο σημαντική είναι η συζήτηση για την προστασία του περιβάλλοντος σε τέτοιου είδους μέρη στην Ιαπωνία; Πιστεύετε ότι μια ισορροπία μεταξύ του φυσικού κόσμου και του εταιρικού καπιταλισμού μπορεί να υπάρξει εκεί στις μέρες μας.
Χμ, νομίζω ότι τελικά η προστασία του περιβάλλοντος είναι κάτι που πάντα σκεφτόμαστε και έχουμε στο μυαλό μας, αλλά δεν είναι κάτι που πάντα υλοποιείται. Και όταν σκεφτόμαστε το γιατί, νομίζω ότι τελικά είναι ότι ζούμε σε μια κοινωνία όπου η λογική είναι η κερδοφορία. Νιώθουν οι άνθρωποι ότι χρειάζονται κάποιο είδος συντήρησης στη ζωή τους, κι αισθάνονται ότι βάσει αυτού είναι εντάξει να καταστρέφουν τη φύση. Και αυτό το είδος της ιδέας και της λογικής περνάει παντού. Δεν νομίζω ότι είναι πολύ συγκεκριμένο μόνο για αυτή την περιοχή, αλλά συμβαίνει παντού.

Η συγκεκριμένη περιοχή απέχει περίπου δύο ώρες οδήγησης από το Τόκιο. Και φυσικά, με όλη αυτή τη φύση, δεν είναι πολύ εύκολο να ζεις εκεί, αλλά ταυτόχρονα, εξακολουθεί να βρίσκεται υπό την επιρροή των αστικών τοπίων και των αστικών ανθρώπων. Και νομίζω ότι γι’ αυτό προέκυψε η ιδέα του glamping. Αλλά αυτή η ιδέα του glamping προσπαθεί στην πραγματικότητα να πάρει επιλεκτικά τα ασφαλή μέρη της φύσης, ή απλά μέρη της φύσης που είναι βολικά. Αυτό συνέβη στην περιοχή όπου γυρίσαμε. Και έτσι όταν έμαθα για αυτό το γεγονός, ένιωσα πραγματικά ότι έδειχνε και αντανακλούσε κάτι για την κοινωνία μας.

Πώς προκύπτει στη δημιουργική διαδικασία ο διάλογος της ιστορίας και της μουσικής; Πότε αρχίζουν να συνδυάζονται και τι έρχεται πρώτο;
Θα ήταν εύκολη υπόθεση αν ήξερα ακριβώς τι είναι μια δημιουργική διαδικασία και πώς χτίζονται οι ιστορίες. Αλλά θα έλεγα ότι ο τρόπος με τον οποίο προχωράω δεν είναι καθόλου καθορισμένος. Είναι πάντα ένα δύσκολο έργο. Πάντα αναρωτιέμαι πώς θα κάνω κάτι, ειδικά όταν υπάρχει μια πρωτότυπη ιστορία όπου δεν προσπαθώ απαραίτητα να διασκευάσω κάτι. Κι έτσι είναι πολύ σημαντικό να έχω πολλές συνεισφορές. Οπότε πέρασα πολύ χρόνο ερευνώντας πριν γυρίσω αυτή την ταινία. Η εισαγωγή πληροφοριών γίνεται πολύ σημαντική.

Το άλλο σημαντικό πράγμα είναι να έχεις επίσης ένα χρονικό όριο. Μόλις έχουμε ένα χρονικό όριο, αρχίζω επίσης να καταλαβαίνω ποιο μέρος των πραγμάτων είναι σημαντικό, ποιο μέρος των πραγμάτων πρέπει να κρατήσω, και μέσω αυτού, αυτόματα η ιστορία αρχίζει πραγματικά να χτίζεται από μόνη της. Όσον αφορά το συγκεκριμένο έργο, η μουσική της Έικο Ισιμπάσι έγινε ένας πολύ καλός δείκτης και μια σημαία προς την οποία μπορώ να εργαστώ. Ξέρετε, γνώριζα τη μουσική της αρκετά καλά μέσα από τη συνεργασία μαζί της για το Drive My Car, και ξέρω ότι η μουσική της έχει ένα συγκεκριμένο είδος ευαισθησίας. Είναι ένα πολύ πολυεπίπεδο είδος μουσικής, μια μουσική που δεν έχει ξεκάθαρες απαντήσεις ή ξεκάθαρα συναισθήματα. Άρα ήξερα ότι έπρεπε να φτιάξω μια ιστορία που να μπορεί να εναρμονιστεί με αυτή την ευαισθησία. Και έτσι η μουσική έγινε τελικά ένα πολύ βασικό κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας.

Η ταινία μιλάει κατά κάποιο τρόπο για την προστασία της φύσης, και υπάρχει συνάφεια με την πρόσφατη περίπτωση απελευθέρωσης τοξικών νερών στο Τόκιο [σσ. μια υπόθεση που αποκαλύφθηκε λίγες μέρες πριν την προβολή της ταινίας]. Σας πέρασε από το μυαλό ότι υπάρχει κάτι κοινό στις δύο υποθέσεις;
Τα πυρηνικά απόβλητα έγιναν μεγάλη είδηση πριν από μια εβδομάδα. Κατά μία έννοια, νομίζω ότι αυτό που συμβαίνει εκεί και αυτό που συμβαίνει στην ταινία έχει κάποιες ομοιότητες, ειδικά στην επιφάνεια. Ωστόσο, νομίζω ότι υπάρχει μια γλώσσα που έχει κατασκευαστεί μέσα στην Ιαπωνία, η οποία χρησιμοποιεί την επιστημονική γλώσσα για να πει τουλάχιστον ότι το νερό είναι ασφαλές. Υπάρχει ένα στοιχείο ασφάλειας, μια επιστημονική γλώσσα που έχει χτιστεί γύρω από αυτό το θέμα. Και τελικά, το θέμα είναι αν αυτή η γλώσσα που έχει δημιουργηθεί είναι αρκετή για να μπορούμε να την εμπιστευτούμε. Εγώ τουλάχιστον πιστεύω ότι η ιαπωνική κυβέρνηση δεν έχει οικοδομήσει αυτού του είδους τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ της ίδιας και των ανθρώπων μέσα στην ιαπωνική κοινωνία, ούτε με τη διεθνή κοινωνία.

Το γεγονός ότι εξακολουθεί να υπάρχει μια ομοιότητα μεταξύ αυτού του θέματος και αυτού που συμβαίνει στην ταινία, είναι επειδή αυτά και τα δύο συμβάντα αντικατοπτρίζουν κάτι που συμβαίνει συνεχώς και κάτι που πάντα κάνουμε ως κοινωνία. Δηλαδή να βάζουμε το βραχυπρόθεσμο κέρδος πάνω από τη σκέψη για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες. Και αυτό είναι κάτι που συμβαίνει σε όλο τον κόσμο, σε όλη την κοινωνία.