Γενετικά καθοδηγούμενη συνταγογράφηση: Τα οφέλη για τους ασθενείς

Τα επόμενα χρόνια η εξατομικευμένη θεραπεία άρχισε να κερδίζει έδαφος σε περιπτώσεις ασθενειών, όπου η φαρμακευτική θεραπεία ήταν ελλιπής ή ιδιαίτερα ακριβή. Σύμφωνα με μελέτες των τελευταίων ετών, γενετικές παραλλαγές που βρίσκονται σε γονίδια, που κωδικοποιούν πρωτεϊνικούς μεταφορείς φαρμάκων και ένζυμα του μεταβολισμού, επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα των φαρμάκων και μπορεί να οδηγήσουν σε υπο-δοσολογία ή σε υπερ-δοσολογία στους ασθενείς.

«Ωστόσο παρά τις σημαντικές επιστημονικές και κλινικές εξελίξεις στον τομέα της Φαρμακογονιδιωματικής, η εφαρμογή της στην κλινική πρακτική παραμένει πολύ περιορισμένη», επισημαίνει ο καθηγητής και διευθυντής Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Φαρμακευτικής, Εργαστήριο Φαρμακογονιδιωματικής και Εξατομικευμένης Θεραπείας, Γεώργιος Π. Πατρινός.

«Κάτι τέτοιο φαίνεται να συμβαίνει, μεταξύ άλλων, λόγω της έλλειψης οδηγιών για την κλινική ερμηνεία των αποτελεσμάτων των φαρμακογονιδιωματικών εξετάσεων, της περιορισμένης κατάρτισης και εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας και ενημέρωσης των ασθενών σχετικά με τις δυνατότητες της Φαρμακογονιδιωματικής και, τέλος, της έλλειψης της κατάλληλης τεχνολογίας και υποδομών για τη διενέργεια των φαρμακογονιδιωματικών εξετάσεων ρουτίνας».

Γενετικά καθοδηγούμενη συνταγογράφηση: Η μελέτη

Το 2016 ξεκίνησε η πρώτη μελέτη εφαρμογής της Φαρμακογονιδιωματικής στην Ευρώπη, στο πλαίσιο του προγράμματος Horizon 2020. Σκοπός της ήταν αρχικά να υπερπηδήσει τα εμπόδια και τις προκλήσεις, που χαρακτηρίζουν την εφαρμογή της Φαρμακογονιδιωματικής στην κλινική πράξη και να παρέχει τη μέγιστη αποτελεσματικότητα θεραπείας σε κάθε ευρωπαίο πολίτη, επιλέγοντας το κατάλληλο φάρμακο και την κατάλληλη δόση για κάθε ασθενή, βάσει του γενετικού του υπόβαθρου.

Από αυτό προέκυψε ότι η ενσωμάτωση της Φαρμακογονιδιωματικής εξέτασης στην κλινική πράξη συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Ελαττώνει τον αριθμό των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων, τη μείωση των αλλαγών στις δόσεις των φαρμάκων αλλά και τις διακοπές στη θεραπεία λόγω παρενεργειών. Παράλληλα μειώνει και το κόστος της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

Στο πλαίσιο της μελέτης εντάχθηκαν δύο ομάδες ασθενών που ανήκαν σε δυο βραχίονες, όπως λέγονται. Η διάρκεια του κάθε βραχίονα (με και χωρίς γενετικά καθοδηγούμενη χορήγηση φαρμάκου) ήταν 18 μήνες. Κατά την ένταξη οι ασθενείς ενημερώθηκαν για τη μελέτη, δίνοντας τη συγκατάθεσή τους, ώστε να ληφθεί βιολογικό υλικό και να καταγραφούν τα δημογραφικά και τα κλινικά τους στοιχεία. Οι ασθενείς, που ανήκουν στον βραχίονα με γενετικά καθοδηγούμενη συνταγογράφηση, ενημερώνονται για τα φαρμακογονιδιωματικά δεδομένα τους εντός μιας εβδομάδας από την έναρξη χορήγησης του φαρμάκου. Ο γιατρός ενημερώνεται για τα αποτελέσματα και προσαρμόζει την δόση ανάλογα με τα εκάστοτε δεδομένα ή αλλάζει το φάρμακο, εάν συστήνεται από τις οδηγίες.

Στην περίπτωση των ασθενών του βραχίονα χωρίς φαρμακογονιδιωματική καθοδήγηση, το βιολογικό υλικό αποθηκεύεται για ανάλυση μετά το πέρας της μελέτης, οπότε και γίνεται σύγκριση των δεδομένων για τη μείωση των παρενεργειών μεταξύ των ασθενών.

Τι έγινε στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η μελέτη εστίασε σε ψυχιατρικούς ασθενείς και συντονίστηκε από το Εργαστήριο Φαρμακογονιδιωματικής και Εξατομικευμένης Θεραπείας του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών. Η ένταξη των ασθενών ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2016 και ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2020. Βασική προϋπόθεση για την συμμετοχή τους στη μελέτη ήταν η θεραπεία με αντικαταθλιπτικά ή αντιψυχωτικά.

Όπως μας εξηγεί ο κ. Πατρινός: «Είδαμε ότι οι ασθενείς, που εμφάνισαν παρενέργειες και που συμμετείχαν στο σκέλος με τη γενετικά καθοδηγούμενη συνταγογράφηση, ήταν σαφώς λιγότεροι (110), σε σύγκριση με εκείνους, οι οποίοι ήταν στο σκέλος χωρίς τη γενετική ανάλυση (187).

Οι ημέρες νοσηλείας ήταν δραματικά μειωμένες (3.305 έναντι 6.517 ημερών αντίστοιχα), όπως και οι ημέρες νοσηλείας μετά από επανεισαγωγές (579 έναντι 928 ημερών). Επιπλέον οι ασθενείς με πολυφαρμακία ήταν λιγότεροι (124 έναντι 148 ασθενών αντίστοιχα), οι θάνατοι αισθητά λιγότεροι (1 έναντι 9 αντίστοιχα), ενώ αξιοσημείωτη είναι και η κατά 48,5% μείωση του κόστους της θεραπείας και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών».

Όπως επισημαίνει ο καθηγητής, ο γιατρός μπορεί πραγματικά και σε κλινικό επίπεδο να εξατομικεύσει την επιλογή του φαρμάκου και τη δόση ανάλογα με το γενετικό υπόβαθρο του ασθενούς.

«Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό ο γιατρός να γνωρίζει τις φαρμακογονιδιωματικές πληροφορίες του κάθε ασθενούς προοπτικά, ώστε ο αριθμός των ανεπιθύμητων ενεργειών, που σχετίζονται με το φάρμακο-γονότυπο, να μειωθεί. Το πιο σημαντικό, όμως, πλεονέκτημα είναι ότι από τη στιγμή, που θα γίνει η γενετική ανάλυση του ασθενούς, τα αποτελέσματά της θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε οποιαδήποτε άλλη μελλοντική περίσταση κριθεί απαραίτητο, έχοντας τα ίδια οφέλη ασφάλειας και αποτελεσματικότητας και χωρίς λανθασμένες επιλογές και χρονοβόρες επανεξετάσεις. Με άλλα λόγια, η εξατομίκευση της θεραπευτικής αγωγής, με βάση το γενετικό μας υλικό, μπορεί να φέρει την ιατρική του μέλλοντος σήμερα», λέει ο κ. Γεώργιος Πατρινός.