1821 και ΕΑΜ, ένα ντουφέκι δρόμος

Οι Έλληνες ξέρουν να πεθαίνουνε για τη λευτεριά…

από τον καιρό του Μαραθώνα και της Σαλαμίνας

ως το ’21 και ως σήμερα…

-Δημήτρης Γληνός

Η μυρωδιά του ξύλου και της κιμωλίας της σχολικής αίθουσας του δημοτικού σχολείου είναι συντροφική ανάμνηση πολλών από εμάς, με συνοδοιπόρους τις αφίσες των Κολοκοτρώνη και Καραϊσκάκη κρεμασμένες στους τοίχους. Οι υπερασπιστές του λαού μας, οι αγωνιστές κατά των μπέηδων και των αγάδων ήταν οι ήρωές μας κατά του Τούρκου κατακτητή. Με αυτή την κουλτούρα μεγάλωσαν γενιές και γενιές Ελλήνων. Και όταν ήρθε η ώρα για μία νέα αντίσταση, για νέες θυσίες, η αριστερά του τόπου μας ενσωμάτωσε στο λόγο της την κουλτούρα της επανάστασης του 1821. Το ΚΚΕ ήδη από τη δεκαετία του 1920 αναζητούσε τις ρίζες του 1821 και δημοσίευε άρθρα στην ΚΟΜΕΠ.

Το 1821 για το ΕΑΜ, όπως αναφέρει ο Μιχάλης Λυμπεράτος, ήταν το παράδειγμα και η αφετηρία, και σχετίστηκε «η αντίσταση με την ελληνική επανάσταση ως δύο μορφές εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα σε διαφορετικές χρονικές περιόδους».

Τεχνικές μάχης

Οι επαναστάτες του 1821 πολεμούσαν από λαγούμια, ταμπουρώνονταν, έστηναν ενέδρες και αιφνιδίαζαν. Ο τούρκικος στρατός δεν έβρισκε τον αντίπαλο σε παράταξη αλλά οχυρωμένο σε σπηλιές, μάντρες σπιτιών, φυσικά οχυρά, γινόταν ένας πόλεμος φθοράς, είχαν όμως με το μέρος τους και τον τοπικό πληθυσμό όσο χτυπούσαν αιφνιδιαστικά από βράχια και δάση.

Το ΕΑΜ, και ο ΕΛΑΣ που ήταν το στρατιωτικό σκέλος, βασίστηκε και αυτό στη στήριξη του τοπικού πληθυσμού. Παρ΄ όλα αυτά λόγω των αντιποίνων και των μαζικών σφαγών των κατοίκων των χωριών από τους Γερμανούς η εντολή ήταν οι επιθέσεις να γίνονται μακριά από χωριά. Έτσι ο ΕΛΑΣ κατέφευγε στα ορεινά.

Το στήσιμο των στρατοπέδων των επαναστατών του 1821 αξιοποιήθηκε από τον ΕΛΑΣ, αντέγραψε τις πλαγιοκοπήσεις, τους συνεχείς ελιγμούς, έκαναν και αυτοί επιθέσεις στην επιμελητεία όπως ακριβώς και οι επαναστάτες του ’21.

Το ΕΑΜ μελέτησε πώς κινήθηκαν τα εφεδρικά τμήματα του Κολοκοτρώνη στην πολιορκία της Τρίπολης, η καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη έδωσε κατευθύνσεις στο ΕΑΜ για τον τρόπο κατατρόπωσης του υπέρτερου αριθμητικά γερμανικού στρατού.

Οι μάχες των Σουλιωτών κατά του Αλή Πασά, οι τεχνικές τους, η αξιοποίηση των δύσβατων περιοχών ήταν παραδείγματα προς αντιγραφή για τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, αιφνιδιασμός, ανασύνταξη, κλεφτοπόλεμος, επιθέσεις στην επιμελητεία όπως ο Καραϊσκάκης, ο ΕΛΑΣ παρέσυρε τον γερμανικό στρατό στα ορεινά, τους παραπλανούσαν και τους ανάγκαζαν να διεισδύσουν σε δύσβατες περιοχές, τους υπέβαλαν σε άσκοπες πορείες, ενώ είχαν επιτεθεί στις επιμελητείες τους, χτυπούσαν εμπροσθοφυλακές ή οπισθοφυλακές. Διενεργούνταν ανταρτοπόλεμος με σαμποτάζ και καταστροφές οδικών δικτύων, γεφυρών, δολιοφθορές εγκαταστάσεων και αναδιπλώσεις.

Η οργανωτική δομή

Και στην επανάσταση του 1821 και στην Εθνική Αντίσταση ο Καπετάνιος ήταν αυτός που σχεδίαζε και κατεύθυνε τις επιχειρήσεις.

Οι Καπετάνιοι του ΕΛΑΣ συχνά είχαν ψευδώνυμα παρμένα από τους Καπετάνιους του 1821, όπως Καπετάν Κολοκοτρώνης, Γκούρας, Καραϊσκάκης, Σουλιώτης, Νικηταράς, Φεραίος, Υψηλάντης, Τζαβέλλας, Αναγνωσταράς, Βρατσάνος.

Και δεν έμεναν στα ψευδώνυμα, είχαν τυπώσει αφίσες με τσολιάδες και αντάρτες μαζί, και γιόρταζαν την 25η Μαρτίου 1821. Αντάρτης, Κλέφτης, Παλληκάρι, πάντα είν΄ ο ίδιος ο Λαός! Ακολουθούσαν τις ίδιες τακτικές πολέμου, και απολάμβαναν την ίδια αποδοχή των τοπικών κοινωνιών.

Στην επανάσταση του 1821 ενσωματώθηκαν σταδιακά φιλέλληνες, πολιτικοί, αξιωματικοί, το ίδιο επιχείρησε και ο ΕΛΑΣ μαζί με τους αντάρτες, τους απλούς μαχητές ενσωματώθηκαν μόνιμοι αξιωματικοί, επαγγελματίες πολιτικοί.

Οι κλέφτες του 1821 ήταν οι αντάρτες του 1942. Όπως αναφέρει ο Μιχάλης Λυμπεράτος «οι συνελεύσεις ανταρτών, η ανάλυση της μάχης και της τακτικής, η αυστηρή πειθαρχία, η σχέση αξιωματικών με απλούς πολίτες… ήταν άμεσες επιρροές στο ΕΑΜ».

Ο Κολοκοτρώνης όπως και ο Άρης Βελουχιώτης συνοδεύονταν από την σωματοφυλακή τους, οι γνωστοί μαυροσκούφηδες του Άρη.

Ο ρόλος της εκκλησίας

Ο διαχωρισμός του ανώτερου και του κατώτερου κλήρου επιβάλλεται και στις δύο περιπτώσεις. Το πατριαρχείο κήρυξε υπό διωγμό τα έργα του Ρήγα Φεραίου σε αντίθεση με τον κατώτερο κλήρο που στην πλειοψηφία του ευλόγησε την επανάσταση και στήριξε τους επαναστάτες με όποιο μέσο μπορούσε.

Το ίδιο και το ΕΑΜ πρόβαλε τη συμμετοχή των παπάδων στην Εθνική Αντίσταση. Ιερείς συμμετείχαν στις συνελεύσεις των χωριών και αρκετοί μάλιστα πήραν τα όπλα και ανέβηκαν στο βουνό. Ο πιο γνωστός, ίσως, ήταν ο παπά Ανυπόμονος, (Γερμανός Δημάκος το κοσμικό του όνομα), έμπιστος του Άρη Βελουχιώτη που τον ακολουθούσε παντού, γνωστός και ο “παπάς του Άρη”. Πολλά μοναστήρια μετατράπηκαν σε νοσοκομεία, σε αποθήκες πυρομαχικών, έκρυψαν και προστάτευσαν κυνηγημένους αντάρτες, άλλα έγιναν ορμητήρια επιθέσεων κατά των κατακτητών. Είναι ισχυρή η σύνδεση που έγινε με την ενεργή συμμετοχή του κατώτερου κλήρου στην επανάσταση του 1821.

Το μοναστήρι του Οσίου Λουκά οι Γερμανοί το βομβάρδισαν δύο φορές λόγω της ενεργής συμμετοχής του στην αντίσταση αφού περιέθαλπτε τραυματισμένους αντάρτες του ΕΛΑΣ.

Αξιοσημείωτη είναι και η απαράμιλλη δράση του επισκόπου Κοζάνης Ιωακείμ που εκλέχτηκε αντιπρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου της ΠΕΕΑ στους Κορυσχάδες Ευρυτανίας. Ταυτόχρονα η ΠΕΕΑ επέβαλε στις απελευθερωμένες περιοχές την εφαρμογή του καταστατικού χάρτη της εκκλησίας της Ελλάδος ενώ επέβαλε ποινές σε όσους διατάραζαν την ησυχία της εκκλησίας.

Εν κατακλείδι, όσες φορές ο ελληνικός λαός ήρθε αντιμέτωπος με κατακτητή συσπειρώθηκε, πολέμησε και θυσιάστηκε για την απελευθέρωση της πατρίδας του.

Πηγή:

Δημήτρης Γληνός, Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Πρόλογος Γιάννης Ζεύγος, Αθήνα 1944

Μιχάλης Π. Λυμπεράτος, Η επανάσταση του 1821 και το ΕΑΜ. Η έμπνευση, οι επιδράσεις, οι αναλογίες, εκδόσεις Εταιρεία Σύγχρονης Ιστορίας