Antibiogo: H καινοτόμα εφαρμογή για την αντιμετώπιση της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά

Χωρίς κατάλληλη διάγνωση και προσωπικό που να μπορεί να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα των εξετάσεων, τα αντιβιοτικά συνταγογραφούνται στα τυφλά – οδηγώντας στην αύξηση των βακτηρίων που είναι ανθεκτικά παγκοσμίως.

«Για να παραμείνουμε υγιείς, χρειαζόμαστε μια ποικιλομορφία καλών βακτηρίων, επειδή δημιουργούν ένα είδος ισορροπίας έναντι των επιβλαβών» λέει η Δρ. Nada Malou, ειδικός μικροβιολόγος στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα.

«Η μη ειδική θεραπεία με αντιβιοτικά δεν σκοτώνει μόνο τα επιβλαβή βακτήρια, αλλά και τα καλά. Αν τα φάρμακα χρησιμοποιούνται πολύ συχνά και λανθασμένα, ο αριθμός των καλών βακτηρίων μειώνεται και υπάρχει κίνδυνος τα επιβλαβή να καταλάβουν περισσότερο χώρο».

Όταν ανακαλύφθηκε η πενικιλίνη, έφερε επανάσταση στην υγειονομική περίθαλψη. Πρόκειται για μια καινοτομία που έχει σώσει αμέτρητες ζωές. Αλλά σήμερα, σχεδόν 100 χρόνια μετά την ανακάλυψή της, πολλά βακτήρια έχουν μάθει να αντιστέκονται στα αντιβιοτικά και μια μικρή πληγή μπορεί να γίνει θανατική καταδίκη αν μολυνθεί από ανθεκτικά βακτήρια.

Η αντοχή στα αντιβιοτικά αποτελεί μέρος της ευρύτερης έννοιας της μικροβιακής αντοχής, που σημαίνει ότι βακτήρια, ιοί, μύκητες και παράσιτα μεταλλάσσονται και δεν ανταποκρίνονται πλέον στα διαθέσιμα φάρμακα. Σήμερα, οι λοιμώξεις που προκαλούνται από ανθεκτικούς μικροοργανισμούς προκαλούν περίπου 700.000 θανάτους ετησίως και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) φοβάται ότι θα αποτελέσουν την κύρια αιτία θανάτου μέχρι το 2050.

Τα «αντιβιοτικά τελευταίας γραμμής» είναι τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται όταν τίποτε άλλο δεν είναι αποτελεσματικό, αλλά οι λοιμώξεις από βακτήρια ανθεκτικά σε αυτές τις θεραπείες είναι επίσης σε άνοδο. Ωστόσο, τα αντιβιοτικά εξακολουθούν να συνταγογραφούνται και να χρησιμοποιούνται χωρίς λόγο.

«Εάν ένας ασθενής αναζητήσει ιατρική περίθαλψη για πονόλαιμο ή πυρετό εδώ στη Γαλλία ή στη Σουηδία, ο γιατρός μπορεί να προσδιορίσει αν πρόκειται για ιό ή βακτήριο με ένα γρήγορο διαγνωστικό τεστ», λέει η Δρ. Nada Malou.

Οι περισσότερες λοιμώξεις με συμπτώματα όπως πυρετός και πονόλαιμος προκαλούνται από ιούς, οπότε τα αντιβιοτικά είναι αναποτελεσματικά. Εάν πρόκειται για βακτηριακή λοίμωξη, πρέπει να γνωρίζετε ποιο βακτήριο είναι, προκειμένου να συνταγογραφηθούν τα κατάλληλα αντιβιοτικά.

«Οι δομές υγείας στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος συχνά δεν είναι εξοπλισμένες με αυτού του είδους τις διαγνωστικές δυνατότητες ή τις εργαστηριακές υπηρεσίες που απαιτούνται για την υποστήριξή τους. Στην καλύτερη περίπτωση, είναι διαθέσιμες στα μεγαλύτερα νοσοκομεία».

Για να μειωθεί η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών, είναι σημαντικό να διαδοθούν πληροφορίες τόσο στους επαγγελματίες υγείας όσο και στο κοινό. Ωστόσο, η Δρ. Nada Malou τονίζει ότι ακόμη και αν οι επαγγελματίες υγείας ενημερωθούν κατάλληλα δεν έχουν πολλές επιλογές αν δεν έχουν πρόσβαση στα εργαλεία για τη διάγνωση.

Η διάγνωση είναι ένας παραμελημένος τομέας της ιατρικής επιστήμης. Η Δρ. Nada Malou εξηγεί ότι το πρόβλημα αποτελείται από δύο μέρη: την έλλειψη πρόσβασης σε λειτουργικά διαγνωστικά και στα εργαστήρια, καθώς και την έλλειψη μικροβιολογικής τεχνογνωσίας.

Τα διαγνωστικά εργαλεία που παράγονται είναι συχνά ακριβά και έχουν αναπτυχθεί με βάση τις συνθήκες σε χώρες υψηλού εισοδήματος.

«Πολλές χώρες στις οποίες εργαζόμαστε δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν τα εργαλεία σε μεγάλη κλίμακα. Αρκετά από τα μηχανήματα δεν μπορούν να διατηρηθούν σε θερμοκρασίες άνω των 30 βαθμών και είναι ευαίσθητα, για παράδειγμα, στη σκόνη και την υγρασία, γεγονός που αποτελεί μεγάλη πρόκληση στις συνθήκες στις οποίες εργαζόμαστε», λέει η Δρ. Nada Malou.

Πρέπει επίσης να υπάρχει προσωπικό με τις κατάλληλες δεξιότητες – τα αποτελέσματα από το εργαστήριο δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν απευθείας από τον γιατρό, αλλά πρέπει πρώτα να ερμηνευθούν από μικροβιολόγο. Η έλλειψη πρόσβασης σε διαγνωστικά εργαλεία σημαίνει ότι η εκπαίδευση σχετικά με τον τρόπο χρήσης τους δεν αποτελεί επίσης μέρος της ιατρικής και τεχνικής εκπαίδευσης στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.

«Εδώ υπάρχει ένα τεράστιο κενό. Για παράδειγμα, εκτιμάται ότι θα χρειάζονταν 400 χρόνια εκπαίδευσης στην υποσαχάρια Αφρική για να καλυφθεί η έλλειψη μικροβιολόγων».

Έχοντας βιώσει αυτό το κενό από πρώτο χέρι, η Δρ. Nada Malou είχε ένα όραμα. Ήταν το 2016 και εργαζόταν για τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα στο Aden, στο νότιο άκρο της Υεμένης. «Ήμουν υπεύθυνη για τη δημιουργία ενός εργαστηρίου στο νοσοκομείο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, όπου δεχόμασταν τραυματίες πολέμου, πολλοί από τους οποίους είχαν τραύματα μολυσμένα από ανθεκτικά βακτήρια. Αλλά δεν μπορούσαμε να βρούμε μικροβιολόγο».

Τι κάνει το Antibiogo

Η Δρ. Nada Malou εξηγεί ότι η ερμηνεία μιας δοκιμής αντιμικροβιακής ευαισθησίας (AST) είναι μια πολύπλοκη διαδικασία. «Πρέπει να είσαι μικροβιολόγος γι’ αυτό, το οποίο απαιτεί αρκετά χρόνια εξειδικευμένης εκπαίδευσης. Έτσι, το προσωπικό στο νοσοκομείο επεξεργαζόταν τις εξετάσεις, αλλά κάθε μέρα έπρεπε να στέλνουμε τα αποτελέσματα για επικύρωση εξ’ αποστάσεως, κάτι το οποίο δεν ήταν λειτουργικό».

«Οραματίστηκα μια εφαρμογή για το τηλέφωνο, όπου μπορείς να βγάλεις μια φωτογραφία του αποτελέσματος της εξέτασης και η εφαρμογή καθοδηγεί στη συνέχεια τη συνταγογράφηση». Επιστρέφοντας στο Παρίσι, η Δρ. Nada Malou παρουσίασε την ιδέα της, που ονομάζεται Antibiogo, στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. Τα επόμενα χρόνια η ιδέα αναπτύχθηκε σε μια ολοκληρωμένη πρόταση έργου και έτσι το 2019, το Antibiogo κέρδισε τον διαγωνισμό Google AI Impact Challenge, ο οποίος άνοιξε νέες δυνατότητες για το έργο.

Το 2022, το Antibiogo εφαρμόστηκε σε προγράμματα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο Μάλι, την Υεμένη, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και την Ιορδανία.

«Η εφαρμογή λειτουργεί ως ηχητικός πίνακας ερμηνεύοντας τα αποτελέσματα και παρέχει σχόλια για τον τεχνικό, είτε για περισσότερες εξετάσεις είτε για επιβεβαίωση μιας διάγνωσης. Στη συνέχεια, στέλνει μηνύματα στους κλινικούς γιατρούς για να βοηθήσει στη θεραπεία του ασθενούς», λέει η Δρ. Nada Malou.

Το Antibiogo φέρει πλέον σήμανση CE, η οποία είναι μια σφραγίδα που εκδίδεται από την ΕΕ ότι ένα προϊόν πληροί τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις, τις απαιτήσεις υγείας και ασφάλειας, και τους τελευταίους μήνες έχει επίσης αρχίσει να εφαρμόζεται σε δημόσιες δομές υγειονομικής περίθαλψης, όπως στο Μάλι. Για το 2024 έχουν προγραμματιστεί και άλλες χώρες.

«Στόχος μας είναι η εφαρμογή να χρησιμεύσει ως διαγνωστικό τεστ και ως εργαλείο μάθησης ευρείας κλίμακας σε χώρες όπου υπάρχει σημαντική έλλειψη μικροβιολόγων. Αυτό όμως πρέπει να συμβαδίζει με την αύξηση της πρόσβασης σε λειτουργικά διαγνωστικά και εργαστήρια στις χώρες αυτές. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο συνεχίζουμε τις προσπάθειες συνηγορίας μας προς τις ιατρικές εταιρείες και τους πολιτικούς».

Η Δρ. Nada Malou ελπίζει ότι η προσοχή που λαμβάνει το Antibiogo θα βοηθήσει να χυθεί φως στα προβλήματα που περιβάλλουν τα διαγνωστικά και θα συμβάλει στο να αναπτυχθούν περισσότερα ιατρικά προϊόντα με γνώμονα τις χώρες χαμηλού εισοδήματος.

«Είμαστε επί τόπου και βλέπουμε την πραγματικότητα σε πολλά μέρη όπου ελάχιστοι άλλοι οργανισμοί εργάζονται, οπότε οι ιδέες μας για νέες ιατρικές λύσεις είναι απαραίτητες», λέει η Δρ. Nada Malou.