Τι συμβαίνει όταν ξυπνά ο σκύλος μέσα μας και παίρνει τα ηνία;

Η Πηνελόπη Μωρούτ επιστρέφει στην αθηναϊκή χορευτική σκηνή με την τρίτη της παράσταση, το “Emotional dogs”, που θέτει αυτή τη φορά στο επίκεντρο την έννοια του τραύματος και της διαχείρισής του. Η παράσταση αυτή είναι ένα ταξίδι αναζήτησης και διαφυγής. Οι ήρωες στροβιλίζονται, καταδύονται σε έναν υδάτινο κόσμο, όπου η μόνη τους σύνδεση με τον πάνω κόσμο είναι ένα «κέντρο ελέγχου» με ραδιοπομπούς, τηλεοράσεις, κασετόφωνα. Όμως, τίποτα δεν είναι υπό έλεγχο όταν το “ζώο” μέσα τους έχει πάρει τα ηνία.

Η διατομεακή καλλιτέχνις και χορογράφος -η οποία εστιάζει στη δημιουργία υβριδικών έργων μέσω της διασταύρωσης και συγχώνευσης διαφορετικών τεχνικών, τόσο από τις παραστατικές όσο και από τις εικαστικές τέχνες- δημιουργεί μια διακαλλιτεχνική παράσταση χορού, η οποία συνθέτει ενεργά επί σκηνής το κινούμενο σώμα, τη διαδραστική σκηνογραφία και τις οπτικοακουστικές προβολές, με σκοπό να προσεγγίσει την ανάκληση ενός τραυματικού γεγονότος ως πράξη θάρρους και να δώσει φωνή σε όλα αυτά που δεν έχουν τη δύναμη να ειπωθούν – οπτικές παραισθήσεις, ακατανόητες αντιδράσεις, επαίσχυντα συναισθήματα.

Η “αφορμή” για την Πηνελόπη Μωρούτ και το “Emotional dogs”

“Πιστεύω πολύ στη φύση του καλλιτέχνη που προσδιορίζεται μέσω της τέχνης του και που δύσκολα διαχωρίζει τον τρόπο που δημιουργεί από τον τρόπο που βαδίζει καθημερινά στον κόσμο. Αισθάνομαι μια βαθιά ανάγκη να τοποθετηθώ απέναντι στα ακατανόητα πράγματα που βλέπω να εξελίσσονται γύρω μου με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Είναι ο τρόπος μου να κατευνάσω την ανησυχία μου στο ταξίδι αυτοπροσδιορισμού, συμβάλλοντας με σεβασμό και φροντίδα στο υφαντό της ζωής” αναφέρει Πηνελόπη Μωρούτ στο NEWS 24/7 μιλώντας για το τι ήταν αυτό που την ώθησε να κάνει αυτήν την παράσταση.

Και συνεχίζει “πόσες φορές έχω ακούσει από κάποιον, κάπου, κάποτε, για το «δώρο της ζωής, που μου προσφέρθηκε και το δέχτηκα»… Δεν ξέρω αν συμφωνώ με αυτή τη προσέγγιση. Έχω διανύσει στιγμές, όπου η ζωή μόνο δώρο δε μου φαινόταν. Βλέπω γύρω μου εικόνες που με κάνουν να θέλω να κλείσω τα μάτια.

Ο λόγος που συνειδητά κρατάω τα βλέφαρά μου ανοιχτά είναι γιατί δε θέλω να ξεχάσω ποτέ ότι το περισσότερο που μπορώ να κάνω – εφόσον υπάρχω μέσα σ αυτό το ζωντανό οργανισμό, είτε το διάλεξα είτε όχι – είναι να επιλέξω τι αντίκτυπο επιθυμώ να προκαλέσω. Και για να καταφέρω δημιουργικά να προσεγγίσω έστω και λίγο αυτή μου την επιθυμία, δεν μπορώ παρά να μιλήσω γι’ αυτό που ξέρω και έχω βιώσει”.

Αναφορικά με την αυτοβιογραφικό στοιχείο της παράστασης  αναφέρει: “Ξεκινάω αυτοβιογραφικά στην καλλιτεχνική μου δημιουργία, ώστε να διαθέτω εκ θεμελίων ένα ικανό φάσμα συναισθημάτων, εμπειριών και πληροφοριών σε σχέση με τη θεματική ενός έργου. Στρέφοντας το φως στα προσωπικά μου βιώματα – τα οποία κοχλάζουν μέσα μου και ανυπομονούν να βρουν τρόπο έκφρασης έξω από το σώμα, διαμέσου του σώματος – επιθυμώ να προσεγγίσω το κοινό με ειλικρίνεια, συνέπεια και ευαλωτότητα. Προσωπικά πιστεύω ότι τις περισσότερες φορές δε χρειαζόμαστε κάποιον να μας δώσει λύση στα προβλήματα ή απάντηση στα ερωτήματά μας. Ίσως είναι αρκετό να ακούσουμε απλά οτι «ναι, δεν είναι εύκολο να βαδίζεις σ’ αυτή τη γη. Και δε χρειάζεται να υπομένεις πάντα σιωπηλά, δε πειράζει αν υπάρχουν στιγμές που δεν μπορείς να βιώσεις καταστάσεις στωικά και πνευματικά. Όλοι κουβαλάμε μέσα μας ανείπωτες εμπειρίες, τα τραύματα, τις πληγές μας. Αγκάλιασε τα όλα. Δεν είσαι μόνο”.

Η αλληγορία του Emotional dogs

Τι θα δούμε όμως στο “Emotional dogs” και τι συμβολίζει ο τίτλος του; Η Πηνελόπη Μωρούτ εξηγεί πως “Το “Emotional dogs” είναι ένα αλληγορικό έργο. Η θεματική του συνολικού έργου – το οποίο περιλαμβάνει καλλιτεχνική και ακαδημαϊκή έρευνα 2 χρόνων, καθώς και πολλαπλά καλλιτεχνικά εικαστικά παράγωγα – βασίζεται στη προσωποποίηση του τραύματος και τις ποικίλες εκφάνσεις του στη πορεία μιας προσπάθειας διαχείρισής του.

Συγκεκριμένα, το έργο προσεγγίζει το μετατραυματικό στρες (τη σειρά, δηλαδή, αντιδράσεων που μπορεί να εκδηλωθούν σε άτομα που έχουν βιώσει ή ήταν μάρτυρες ενός απειλητικού τραυματικού γεγονότος), ως διακοπή στην αφηγηματική πλοκή και παρέμβαση στη ροή κίνησης των σωμάτων, αναζητώντας λύσεις διαφυγής από το φαύλο κύκλο στον οποίο βυθίζεται κανείς όταν ανατραπεί βίαια η σχέση μεταξύ του λογικού και συναισθηματικού εγκεφάλου. Ο τελευταίος, μάλιστα, αναπτύσσεται πρώτος και συνυπάρχει τόσο στα ζώα όσο και στους ανθρώπους, εξ’ ου και ο ομώνυμος τίτλος.

Στα πλαίσια της έρευνάς μου, παρακολούθησα και το διήμερο masterclass πάνω στο διαγενεακό και σύνθετο τραύμα με τον Dr. Bessel van der Kolk, τον καθηγητή Ψυχιατρικής του Χάρβαρντ και συγγραφέας του παγκόσμιου best seller «Το σώμα δεν ξεχνά» (The body keeps the score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma, Penguin Publishing Group, 2014). Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, ο Dr. Bessel van der Kolk είπε κάποιες καίριες εκφράσεις:

«Το τραύμα είναι ή γίνεται ένα είδος ταυτότητας. Κατοικεί στο ζωώδες μυαλό μας, και η αντίδρασή μας σ’ αυτό είναι παρεμφερής με τον τρόπο που αντιδρά ο σκύλος στη θύελλα μετά κεραυνών…Δεν έχω γνωρίσει ποτέ τραυματισμένους ανθρώπους, οι οποίοι να έχουν τέλειες διατροφικές συνήθειες, σταθερά μοτίβα ύπνου ή να έχουν καλή σχέση με το σώμα τους…Ο “σκύλος” μέσα τους διευθύνει την παράσταση και πρέπει να βοηθήσουμε τους ανθρώπους αυτούς να τον κατευνάσουν».

Αναφορικά με τη διακαλλιτεχνικότητα της παράστασης αυτής και τις τέχνες που συνδυάζει η καλλιτέχνιδα αναφέρει “Το “Emotional dogs” αποτελεί ένα ντουέτο 45 λεπτών, όπου το κινούμενο σώμα συνδιαλέγεται με τις βίντεο-προβολές, τα σκηνικά αντικείμενα, τα φώτα και τον ηχητικό σχεδιασμό. Η διακαλλιτεχνικότητα της παράστασης πηγάζει από την επαγγελματική μου κατάρτιση, η οποία επεκτείνεται μεταξύ των παραστατικών και εικαστικών τεχνών, όμως, βασίζεται στην ουσιαστική συνεργασία και σύμπνοια της καλλιτεχνικής ομάδας του έργου.

Η βιντεογράφος Φένια Κωτσοπούλου δημιουργεί προβολές μέσα από τη σύζευξη αναλογικού και ψηφιακού υλικού, οι χορογραφίες τις οποίες δημιουργώ σε συνεργασία με τον Αλέξανδρο Βαρδαξόγλου αναζητούν την ταυτότητα αυτών των εγκλωβισμένων ηρώων, η σκηνογραφία και τα κοστούμια τα οποία επιμελούμαι μαζί με την Ηλιάννα Σκουλάκη ταλαντεύονται μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού, ενώ η μουσική σύνθεση από το Χρήστο Παραπαγκίδη και ο σχεδιασμός φώτων από τον Τάσο Παλαιορούτα ταξιδεύει το βλέμμα του θεατή και τον προσκαλούν να εισέλθει στον κόσμο του EMOTIONAL DOGS. Το όραμα υπήρχε· χωρίς όμως την ομάδα αυτή δε θα μπορούσε να γίνει εφικτό”.

Ο κόσμος που ζουν οι ήρωες…

“Από τις πρώτες ήδη προσεγγίσεις του έργου, υπήρξε η ανάγκη δημιουργίας ενός περιορισμένου τόπου, όπου διαδρούν οι χαρακτήρες, με η σχέση του «έξω» και του «μέσα» να γίνεται αισθητή. Ο κόσμος που δημιουργείται επί σκηνής είναι υδάτινος, υποβρύχιος, με έντονο το στοιχείο ενός «κέντρου ελέγχου» με ραδιοπομπούς, τηλεοράσεις, κασετόφωνα, μέσω του οποίου αναζητείται μια κάποια επικοινωνία με την επιφάνεια.

Οι ήρωες στροβιλίζονται σε μία υπόγεια χορευτική δύνη, ενώ κατακερματισμένα ερεθίσματα διακόπτουν την αποστολή ανάδυσής τους στην επιφάνεια – γιατί το υποβρύχιο αυτό είναι συνάμα ένας χώρος συμβολικός, ένας τόπος όπου ο ήρωας έρχεται αντιμέτωπος με το τραύμα του, εκμυστηρεύεται προσωπικές εμπειρίες, απομυθοποιεί καταστάσεις και έρχεται παίρνει θέση απέναντι σε επίπονες πραγματικότητες.

Στα πόσα μέτρα μπορεί να βυθιστεί κανείς πριν να αρχίσει η “διαρροή” στην προστατευτική στολή του;
Ποιος επικοινωνεί συστηματικά μέσω τηλεφώνου και τί οδηγίες λαμβάνουν; Θα καταφέρουν να στείλουν σήμα βοηθείας πριν είναι πολύ αργα;” αναφέρει η Π.Μωρούτ.

Τα συνεκτικά νήματα του έργου με το σήμερα;

“Το EMOTIONAL DOGS μελετά την έννοια τόσο του τραύματος, όσο και του μετατραυματικού στρες και αναζητά τρόπους διαχείρισης αυτών. Η δική μου ανάγκη για να μελετήσω αυτό το θέμα και να το φέρω επί σκηνής πηγάζει από την αυτοβιογραφία μου, αλλά δεν παραμένει εκεί. Κατά τη διάρκεια μελέτης και διασταύρωσης πληροφοριών, καθώς και διαλόγου με τους συνεργάτες μου, συνειδητοποίησα ότι είναι ένα θέμα που αφορά σε ένα ευρύ κοινό. Χρειάζεται μεγάλο σθένος να επισκεφτεί κανείς συνειδητά ένα τραυματικό βίωμα: ακατανόητες, σχεδόν απάνθρωπες αντιδράσεις, επώδυνες πραγματικότητες και αναφομοίωτα συναισθήματα.

Αυτό το ταξίδι θεράπευσης και απεγκλωβισμού από τον εαυτό που βίωσε το τραύμα, δεν είναι μια γραμμική διαδικασία, ούτε προκύπτει μέσα από την αφήγηση και την περιγραφή των γεγονότων. Πρέπει κανείς να «βυθιστεί» σ’ αυτό, να ανακαλέσει συγκεκριμένες αισθήσεις και συναισθήματα, να προσπαθήσει να ενεργοποιήσει εκ νέου τη φαντασία του. Μάλιστα, σύμφωνα με μελέτες στο πεδίο της νευροεπιστήμης και ψυχολογίας, τη στιγμή που ένας τραυματισμένος άνθρωπος θα καταφέρει να φανταστεί εναλλακτικές πραγματικότητες, είναι ένα βήμα πιο κοντά στη συμφιλίωση και την ανάρρωση από το τραυματικό του βίωμα. Και σ’ αυτή τη διαδικασία, ο σεβασμός, η ανθρώπινη συντροφιά και το αίσθημα του ανήκειν σε μια κοινότητα παίζουν καταλυτικό ρόλο.

Το EMOTIONAL DOGS δεν είναι ένα έργο που έρχεται να δώσει λύσεις ή να δώσει ένα αίσθημα αισιοδοξίας για το δρόμο προς τη διαχείριση του τραύματος. Από προσωπικής εμπειρίας, ο δρόμος είναι δύσβατος, άνισος, μη γραμμικός, με διακοπές. Όπως αναφέρει εύστοχα η ακαδημαϊκός Jessica Stern στο βιβλίο της “Denial: A Memoir of Terror” (2010), «οι ζωές κάποιων ανθρώπων μοιάζουν να ρέουν σε μια αφήγηση· η δική μου είναι πολλά σταματήματα και ξεκινήματα. Αυτό κάνει το τραύμα. Διακόπτει την πλοκή…Απλά συμβαίνει, και μετά η ζωή συνεχίζεται. Κανένας δε σε προετοιμάζει γι’ αυτό».

Ίσως το EMOTIONAL DOGS έρχεται μόνο να κατευνάσει μια ανησυχία: όλοι κουβαλάμε μέσα μας τραυματικές εμπειρίες, με τις οποίες αδυνατούμε να συμφιλιωθούμε. Δεν πειράζει. Κανείς δεν είναι τέλειος. Τουλάχιστον δεν είμαστε μόνοι σε όλο αυτό”.

Μαζί με την Πηνελόπη Μωρούτ επί σκηνής, αλλά και συνεργάτης στη δημιουργία της κινητικής ταυτότητας του έργου, βρίσκεται ο χορευτής, ηθοποιός και χορογράφος, Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου. Οι δυο ερμηνευτές συνδέονται άμεσα με τις βιντεοπροβολές, τις οποίες υπογράφει η διατομεακή καλλιτέχνις Φένια Κωτσοπούλου.