ΤΙΜΟΦΕΙ ΚΟΥΛΙΑΜΠΙΝ: “ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΠΩΣ Η ΤΕΧΝΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ”

Ο διεθνώς αναγνωρισμένος για την ποιητική σκηνοθετική ματιά του πρωτοπόρος Ρώσος σκηνοθέτης Τιμοφέι Κουλιάμπιν θα ανοίξει τα φετινά Επιδαύρια, στις 5 και 6 Ιουλίου, με την παγκόσμια πρεμιέρα της “Ιφιγένειας εν Αυλίδι”. 

Σπουδαίοι Έλληνες και Ελληνίδες ηθοποιοί απαρτίζουν τον θίασο του Τιμοφέι Κουλιάμπιν, δίνοντας σάρκα και οστά στο κορυφαίο αυτό καλλιτεχνικό εγχείρημα. Η Ανθή Ευστρατιάδου θα ερμηνεύσει την Ιφιγένεια, η Μαρία Ναυπλιώτου την Κλυταιμνήστρα, ο Νικόλας Παπαγιάννης τον Μενέλαο, ο Δημήτρης Παπανικολάου τον Πρεσβύτη, ο Θάνος Τοκάκης τον Αχιλλέα και ο Νίκος Ψαρράς τον Αγαμέμνονα. Στον χορό θα δούμε τον Δημήτρη Γεωργιάδη, τον Χρήστο Διαμαντούδη, τον Μάριο Κρητικόπουλο και τον Αλέξανδρο Πιεχόβιακ.

Ο Τιμοφέι Κουλιάμπιν δεν είναι άγνωστος στο ελληνικό κοινό. Το 2018 είχαμε απολαύσει τις αριστουργηματικές “Τρεις αδερφές” του Τσέχωφ που είχε παρουσιάσει στη νοηματική γλώσσα στην Πειραιώς.

Τον συνάντησα στα γραφεία του Φεστιβάλ Αθηνών λίγο μετά τις οντισιόν που έκανε σε Έλληνες ηθοποιούς για τους ρόλους της παράστασης και είχαμε μία μεγάλη συζήτηση για το αρχαίο δράμα, την επιλογή της τραγωδίας της “Ιφιγένειας εν Αυλίδι” και την έννοια του πολέμου.

Ο λόγος του είναι άκρατα πολιτικός, ενώ απορρίπτει συνειδητά τη «μουσειακότητα» του αρχαίου δράματος αναζητώντας μια γόνιμη συνομιλία με σύγχρονους όρους: «Είμαι πάντα πολύ προσεκτικός στο πώς προσεγγίζω τις αρχαίες τραγωδίες. Όχι επειδή αποτελούν μνημεία, αλλά λόγω της καθαρότητάς τους. Η πλοκή είναι απόλυτη, δραματική, συμπαγής. Η πρόκληση είναι να τη συνδέσουμε με τη δική μας εμπειρία» δηλώνει.

Η επιλογή της Ιφιγένειας εν Αυλίδι από τον Τιμοφέι Κουλιάμπιν

Γιατί επιλέξατε αυτή την τραγωδία;
Η “Ιφιγένεια εν Αυλίδι” ήταν ένα από τα κείμενα που ήθελα να ανεβάσω πριν μερικά χρόνια. Μάλιστα, σχεδίαζα να το ανεβάσω στο θέατρο στο Νοβοσιμπίρσκ, όπου δούλευα για πολλά χρόνια. Ήρθε ωστόσο ο κορονοϊός και όλα αναβλήθηκαν.

Η αλήθεια είναι πως δε θυμάμαι γιατί επέλεξα το κείμενο αυτό. Απλώς, ένιωσα πως ήθελα να ασχοληθώ μαζί του, να ασχοληθώ να βρω τη λύση, τη σύλληψή του. Πάντα μου αρέσει να δουλεύω με σπουδαία κείμενα που έχουν πίσω τους τεράστιο υπόβαθρο και που μπορούν να μου χαρίσουν μεγάλες συγκινήσεις. Έτσι, όταν είχα την πρόταση να σκηνοθετήσω στην Επίδαυρο, δε δίστασα, είπα αμέσως ναι.

Πώς νιώθετε για αυτό το έργο; Είναι μια κοινωνική ή μία πολιτική τραγωδία;
Νομίζω και τα δύο και επιπλέον εκτός από πολιτικό και κοινωνικό, είναι και ένα βαθιά ανθρώπινο δράμα. Αυτό με συγκλονίζει στο έργο αυτό. Γιατί εμπεριέχει, όχι μόνο μια πτυχή της ζωής μας, αλλά όλες και πιστεψέ με, όλες συνδυάζονται με τρόπο πολύ καθαρό.

Στην Ιφιγένεια ερχόμαστε σε επαφή με την έννοια της θυσίας. Ποιο είναι το νόημα, ο συμβολισμός της θυσίας για εσάς;
Χωρίς να θέλω να κάνω σπόιλερ, η Ιφιγένεια είναι ένα αθώο θύμα, το οποίο κάποιος χρειάζεται για να ξεκινήσει τον πόλεμο.

Η Τεχνολογία του Πολέμου και η Θυσία

Πώς και γιατί κατά τη γνώμη σας ξεκινάει ένας πόλεμος;
Δεν ξέρω τον πραγματικό λόγο, εκτός από το ότι κάποιος τρελός δικτάτορας θέλει να κατακτήσει μια γειτονική χώρα.

Πάντως ο Τρωικός πόλεμος ξεκίνησε για μια γυναίκα, την Ελένη…
Ναι, αυτός ήταν ο επίσημος λόγος. Η αρπαγή της Ελένης. Αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό για να ξεκινήσει ο πόλεμος, μην ξεχνάμε πως τα πλοία χρειάζονταν τότε και τον άνεμο για να σαλπάρουν.

Οι άνθρωποι θέλουμε έναν λόγο για να ξεκινήσουμε τον μεγάλο πόλεμο έτσι ώστε να μπορούμε να δικαιολογήσουμε ή να πούμε πως “ναι, αυτός είναι ένας ιερός ή ένας σωστός πόλεμος”. Και χρειαζόμαστε ένα αθώο θύμα που στα μάτια του λαού θα φανεί σαν ένα πολύ πειστικό κίνητρο για να ξεκινήσει ο πόλεμος.

Μιλάτε για την Ιφιγένεια…
Βέβαια, γι΄ αυτήν τη νέα γυναίκα. Είναι σαν να παρακολουθεί κάποιος ειδήσεις για τον πόλεμο Ρωσίας- Ουκρανίας ή τον πόλεμο Ισραήλ – Παλαιστίνης και να βλέπει παιδιά να δολοφονούνται. Σε πολλούς ανθρώπους αυτό προκαλεί πολύ συγκεκριμένα συναισθήματα τιμωρίας και εκδίκησης.

Μερικές φορές είναι πολύ δύσκολο να αναγνωρίσει κάποιος ποια ήταν η αλήθεια, ποια ήταν η ψεύτικη αλήθεια και ποια ήταν η προπαγάνδα. Όλο αυτό παίζει με τα συναισθήματά μας.

Και σε αυτή την περίπτωση, αν με ρωτήσετε τι είναι θυσία, θα απαντήσω πως είναι το αθώο θύμα που πρέπει να θυσιάσουμε για να δημιουργήσουμε εντυπώσεις για να έχουμε ακολούθως το δικαίωμα να ξεκινήσουμε έναν μεγάλο πόλεμο. Αυτό δεν είναι κάτι μυθικό ή κάτι ρομαντικό ή θρησκευτικό. Είναι κάτι πολύ πρακτικό.

Η “θυσία” δηλαδή είναι σαν μία τεχνολογία πολέμου. Θα έλεγα πως αυτή η ιστορία δεν αφορά μόνο το ανθρώπινο πρόβλημα ή το δίλημμα του Αγαμέμνονα να είναι πατέρας ή να είναι πολεμιστής ή να είναι πολιτικός, αλλά αφορά ολόκληρη την τεχνολογία πάνω στην οποία στήνεται ένας πόλεμος.

Ωστόσο, γιατί η Ιφιγένεια πάει σαν πρόβατο στη σφαγή; Γιατί κανείς δεν αντιδρά;
Εξαρτάται από το πώς κάποιος συλλαμβάνει το γεγονός. Στη δική μου αντίληψη, υπάρχει πολύ σαφής κατανόηση ότι κάποιος γνωρίζει όλη την αλήθεια και κάποιος ξέρει μόνο αυτό που οι άλλοι θέλουν να ξέρει.

Ο Αγαμέμνονας και η Κλυταιμνήστρα δεν έχουν άλλη επιλογή. Φαίνεται ότι έχουν, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουν. Η απόφαση έχει ληφθεί από τους Θεούς. Η Άρτεμις λέει “χρειάζομαι ένα θύμα” και φυσικά βρίσκω σε αυτό πολλές σύγχρονες αναλογίες.

Στους ήρωες έτσι, υπάρχει μόνο η ψευδαίσθηση της επιλογής. Ο Αγαμέμνονας κερδίζει λίγο χρόνο και προσπαθεί να αλλάξει τα πράγματα, αλλά αυτό είναι αδύνατο. Η απόφαση πάρθηκε από κάπου ψηλά και το μόνο που πρέπει να κάνει είναι να την αποδεχτεί και να την εκτελέσει.

Θα δούμε τους θεούς στην παράστασή σας;
Δεν έχουμε θεούς στη ζωή μας, τουλάχιστον Θεούς με αυτή τη σημασία, άρα δε θα τους δούμε και στην παράσταση. Θα υπάρχει ένα είδος κοινωνικής ομάδας ή δομής ή κάτι πολύ σαφές και αναγνωρίσιμο.

Οι σύγχρονοι θεοί του Τιμοφέι Κουλιάμπιν

Ποιοι είναι οι σύγχρονοι θεοί;
Για μένα είναι οι πολιτικοί. Μια ομάδα ανθρώπων που έχει τη δική της πολιτική και στρατιωτική επιθυμία προκειμένου να ξεκινήσει τον πόλεμο. Και μετά βλέπουμε την ομάδα αυτή να αναπτύσσει αυτήν την τεχνολογία.

Ο Αγαμέμνονας, είναι μεν στρατηγός του πολέμου, όμως στην πραγματικότητα δεν αποφασίζει για κάτι. Και αυτός κυβερνιέται στην πραγματικότητα από άλλους ανθρώπους που έχουν πολύ πιο ρεαλιστικά συμφέροντα που μπορεί να είναι οικονομικά συμφέροντα.

Με ρώτησες πριν γιατί ξεκινάει ένας πόλεμος. Δεν ξέρω γιατί αρχίζει ο πόλεμος, ούτε γιατί τον χρειαζόμαστε σήμερα. Αλλά υπάρχουν, νομίζω, πολύ ρεαλιστικές απαντήσεις που αφορούν τους λόγους.

Τελικά ποιος ευθύνεται για την τύχη μας; Εμείς ή οι πολιτικοί;
Αυτή είναι μια πολύ περίπλοκη ερώτηση. Δεν έχω απαντήσεις. Κάθε μέρα τα τελευταία δύο χρόνια κάνω στον εαυτό μου αυτές τις ερωτήσεις και δεν έχω καμία απάντηση.Έχω μόνο ερωτήσεις, που μπορώ να θέσω σε φιλοσοφική διάσταση. Εκπλήσσομαι από αυτά που βλέπω και από αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο κάθε μέρα.

Ζείτε στο Βερολίνο τώρα. Μπορείτε να επιστρέψετε στη Ρωσία;
Μπορώ, είναι δυνατόν. Αεροπορικά εισιτήρια είναι διαθέσιμα προς πώληση, αλλά, αυτό μπορεί να κοστίσει στην ασφάλεια μου. Θέλω να πω, δεν είναι απαγορευμένο να επιστρέψω στην πατρίδα μου, αλλά σίγουρα αυτός δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να περάσω εκεί τη ζωή μου.

Αισθάνεστε πως αυτή η επιλογή αυτής της συγκεκριμένης τραγωδίας συνδέεται με τον πόλεμο στη Ρωσία;
Ό,τι κάνω και ό,τι ζω είναι απόλυτα συνδεδεμένο με αυτή την τραγωδία. Γιατί όπως λες, είναι μια τραγωδία. Όχι μόνο για τους ανθρώπους που πέθαναν εκεί, για το ποιος σκοτώνει και το ποιος υποφέρει.
Ιστορικά, νομίζω ότι είναι μια τεράστια τραγωδία για τη χώρα μου. Ίσως, είναι και η τελική τραγωδία.

Η Ιφιγένεια, δεν είναι μια τραγωδία για κάποιον συγκεκριμένο πόλεμο. Αυτό που είναι ενδιαφέρον σε αυτό το έργο είναι ότι δεν βλέπουμε τον πόλεμο, το πεδίο της μάχης. Ο πόλεμος είναι στον αέρα. Και είναι έτοιμος να ξεκινήσει. Οι προετοιμασίες έχουν γίνει και μένει το τελευταίο… κλικ για να ξεκινήσει. Ο φύσημα του αέρα δηλαδή. Δεν μπορεί κανείς να σταματήσει αυτόν τον πόλεμο. Όλα είναι έτοιμα. Το ερώτημα είναι, πότε και ποιο θα είναι το τίμημα;

Ο ρόλος της Τέχνης για τον Τιμοφέι Κουλιάμπιν

Σε όλη αυτή την εμπόλεμη κατάσταση, ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης και του θεάτρου;
Για μένα προσωπικά είναι ο χώρος της ελευθερίας μου, εκεί όπου μπορώ να πω αυτό που σκέφτομαι και να εκφράσω τα συναισθήματα και τις σκέψεις μου για αυτό που βλέπω και αυτό που υποφέρω.
Ωστόσο, δεν πιστεύω πως η Τέχνη έχει κάποια μαγική δύναμη και μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Αν μπορούσε, ο κόσμος θα ήταν πολύ όμορφος αυτή τη στιγμή. Γιατί τόσα πολλά θεατρικά έργα, τόσες ταινίες και έργα τέχνης μιλούν για τα δεινά του πολέμου, αλλά αυτός εξακολουθεί να συμβαίνει. Οπότε αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο δε μας αποτρέπει η τέχνη, αλλά και ότι και εμείς δε μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Τα παθήματα δε γίνονται μαθήματα.

Γιατί όμως; Γιατί η ιστορία συνεχίζει και κάνει κύκλους;
Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα και για μένα. Πραγματικά δεν ξέρω.

Φταίει το ανθρώπινο ένστικτο;
Φυσικά και φταίει το ανθρώπινο ένστικτο. Αλλά κάποτε πιστεύαμε ότι ο πολιτισμός και η τέχνη μας βοηθάει να απαλλαγούμε από αυτό το ζωώδες ένστικτο ή το ένστικτο του κυνηγού.

Άρα πιστεύαμε σε μία ψευδαίσθηση;
Νομίζω ότι μια από τις μεγαλύτερες ψευδαισθήσεις είναι πως η Τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.

Πώς νιώθετε που θα ανεβάσετε την Ιφιγένεια στην Επίδαυρο;
Ανυπομονώ. Είναι ένα εμπνευσμένο και πολύ ιδιαίτερο μέρος. Για έναν σκηνοθέτη που ασχολείται με το αρχαίο θέατρο, η Επίδαυρος είναι ιερός τόπος. Είμαι πραγματικά χαρούμενος που έχω την ευκαιρία να δοκιμάσω τον εαυτό μου σε αυτές τις συνθήκες. Γιατί δεν έχω να κάνω με ένα απλό μαύρο κουτί του θέατρου. Υπάρχει όλη αυτή η φύση τριγύρω και η ενέργεια που πρέπει να αντιμετωπίσω. Και αυτό είναι μια μεγάλη πρόκληση. Ανυπομονώ.

Υπάρχει κάτι που φοβάστε; Γιατί οι Έλληνες θεατές είναι πολύ αυστηροί σε ό,τι αφορά το αρχαίο δράμα.
Το μόνο πράγμα που φοβάμαι είναι να μην είμαι σαφής. Νιώθω πως έχω μέσα μου μια εσωτερική ευθύνη, όταν μιλάω για τον πόλεμο σήμερα, επειδή ο πόλεμος πλέον με ακολουθεί. Ο πόλεμος από τον οποίο ξέφυγα έχει καταγραφεί πλέον στο dna και στη βιογραφία μου. Και όταν μιλάω γι’ αυτόν, θα πρέπει να είμαι πολύ ακριβής και ειλικρινής. Και νιώθω πως αυτή την ευθύνη δεν την έχω απέναντι στο κοινό, αλλά απέναντι στον εαυτό μου.

Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια της δημοκρατίας; Θα δούμε τον δικό σας σκεπτικισμό αναφορικά με αυτή;
Την αντιλαμβάνομαι επίσης ως ψευδαίσθηση, την ψευδαίσθηση μιας επιλογής ή κάτι το οποίο υποκριτικά καλύπτει τις πραγματικές προθέσεις.