Διαθέτουν το Ισραήλ και το Ιράν πυρηνικά όπλα;

Καθώς το Ισραήλ εξετάζει με ποιο τρόπο θα απαντήσει στον καταιγισμό πυραύλων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών του Ιράν, ένα από τα καίρια ερωτήματα είναι αν επιδιώκει να αναλάβει στρατιωτική δράση κατά των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν.

Το Ισραήλ εκτιμάται ότι έχει προβεί σε σειρά ενεργειών κατά ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων και επιστημόνων τα τελευταία 15 χρόνια και έχει ακριβή εικόνα των πυρηνικών δραστηριοτήτων του Ιράν. Ωστόσο, με τις ΗΠΑ να διαμηνύουν ότι δεν θα συμμετάσχουν σε οποιαδήποτε αντίποινα κατά του Ιράν, αναλυτές εμφανίζονται επιφυλακτικοί με το αν το Ισραήλ θα αναλάβει το ρίσκο να στοχεύσει σε πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, μια ενέργεια που θα μπορούσε να προκαλέσει κατακόρυφη κλιμάκωση της έντασης.

Ο επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ), Ραφαέλ Γκρόσι, εξέφρασε τη Δευτέρα την ανησυχία του για το ενδεχόμενο το Ισραήλ να στοχεύσει τις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, γνωστοποιώντας παράλληλα ότι το Ιράν έκλεισε τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του την Κυριακή για «λόγους ασφαλείας».

Οι πυρηνικές δυνατότητες του Ιράν

Τα τελευταία 15 χρόνια, τα πιο σημαντικά στοιχεία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν βρίσκονται βαθιά κάτω από τη γη, σε ένα εργοστάσιο που έχει χτιστεί μέσα σε ένα βουνό στην έρημο. Η εγκατάσταση, γνωστή ως “Fordow”, αποτελεί συχνό προορισμό για τους διεθνείς επιθεωρητές, οι επισκέψεις των οποίων έχουν ως στόχο να διασφαλίσουν την αποτροπή οποιασδήποτε μυστικής προσπάθειας του Ιράν να κατασκευάσει πυρηνικές βόμβες.

Τα τελευταία συμπεράσματα των επιθεωρητών, τον περασμένο Φεβρουάριο, αποτυπώθηκαν στην έκθεση του πυρηνικού παρατηρητηρίου του ΟΗΕ, στην οποία υπήρχαν κάποιες ανησυχητικές ενδείξεις.

Όπως αναφέρει η Washington Post, σε εργοστασιακούς θαλάμους που είχαν σταματήσει να παράγουν εμπλουτισμένο ουράνιο, με βάση την πυρηνική συμφωνία του 2015, οι επιθεωρητές παρατήρησαν μια ασυνήθιστη κινητικότητα: ένας πρόσφατα εγκατεστημένος εξοπλισμός, που παρήγαγε εμπλουτισμένο ουράνιο με ολοένα και μεγαλύτερες ταχύτητες, και μια δραστηριότητα σε εξέλιξη που θα μπορούσε σύντομα να διπλασιάσει την παραγωγή του εργοστασίου. Το πιο ανησυχητικό, δε, είναι ότι η εν λόγω εγκατάσταση αύξανε την παραγωγή μιας πιο επικίνδυνης μορφής πυρηνικού καυσίμου -ένα είδος εξαιρετικά εμπλουτισμένου ουρανίου- κοντά στα επίπεδα που είναι κατάλληλα για την ανάπτυξη πυρηνικού όπλου.

Οι Ιρανοί αξιωματούχοι που ήταν υπεύθυνοι για το εργοστάσιο, εν τω μεταξύ, είχαν αρχίσει να μιλούν ανοιχτά για την επίτευξη της «αποτροπής», υπονοώντας ότι η Τεχεράνη είχε πλέον όλα όσα χρειαζόταν για να κατασκευάσει μια βόμβα αν το επέλεγε.

Έξι χρόνια μετά την αμφιλεγόμενη απόφαση της κυβέρνησης Τραμπ να αποσυρθεί από τη συμφωνία για τα πυρηνικά, οι περιορισμοί έχουν αρχίσει και χαλαρώνουν, φέρνοντας το Ιράν πιο κοντά στην ικανότητα ανάπτυξης πυρηνικών όπλων από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ιστορία της χώρας, σύμφωνα με εκθέσεις και εμπειρογνώμονες που παρακολουθούν στενά την πρόοδο του Ιράν.

Ενώ η χώρα ισχυρίζεται ότι δεν σχεδιάζει να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα, φέρεται να διαθέτει μια ποσότητα  εμπλουτισμένου ουρανίου που θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη τουλάχιστον τριών βομβών σε ένα χρονικό διάστημα που κυμαίνεται από λίγες ημέρες έως λίγες εβδομάδες, δήλωσαν νυν και πρώην αξιωματούχοι στην Washington Post. Η κατασκευή μιας ακατέργαστης πυρηνικής συσκευής θα μπορούσε να ακολουθήσει σε μόλις έξι μήνες μετά τη λήψη της απόφασης, ενώ η κατασκευή μιας πυρηνικής κεφαλής που θα μπορούσε να παραδοθεί με πύραυλο θα απαιτούσε περισσότερο χρόνο, ίσως δύο χρόνια ή και περισσότερο, είπαν οι αξιωματούχοι.

Η κατάρρευση της συμφωνίας για τα πυρηνικά, εν τω μεταξύ, περιόρισε κατά πολύ την ικανότητα της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) να παρακολουθεί τις κινήσεις του Ιράν ή να διερευνά τυχόν αναφορές για μυστική οπλική δραστηριότητα, παραδέχτηκαν αξιωματούχοι.

Ο Τζο Μπάιντεν υποσχέθηκε στις αρχές της προεδρίας του να επιδιώξει την επαναφορά της συμφωνίας, αλλά οι προσπάθειες της κυβέρνησης προσέκρουσαν σε τείχος. Τον Δεκέμβριο του 2022, δε, ο Μπάιντεν καταγράφηκε να αναγνωρίζει ότι η συμφωνία ήταν «νεκρή», αν και η αμερικανική κυβέρνηση δεν το έχει πει επισήμως.

Ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου για θέματα εθνικής ασφάλειας, Τζον Κίρμπι, μίλησε πρόσφατα για «ματαιότητα» της προσπάθειας αναβίωσης της συμφωνίας και δήλωσε ότι η κυβέρνησή του «σταμάτησε να καταβάλλει ενέργεια και προσπάθεια γι’ αυτό». Είπε ότι ο Μπάιντεν παραμένει αποφασισμένος να σταματήσει το Ιράν από το να αποκτήσει την ικανότητα να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα, αλλά παραδέχθηκε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν λιγότερα εργαλεία για να επιτύχουν αυτό το σκοπό.

«Θα προτιμούσε να το κάνει αυτό μέσω της διπλωματίας» δήλωσε ο Κίρμπι σε ενημέρωση του Λευκού Οίκου, τον Σεπτέμβριο. «Αλλά αυτή δεν είναι μια βιώσιμη επιλογή αυτή τη στιγμή».

Η πυρηνική συμφωνία του 2015 για το Ιράν (JCPOA) -η οποία αποτέλεσε αντικείμενο διαπραγμάτευσης κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Μπαράκ Ομπάμα από τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες πέντε παγκόσμιες δυνάμεις, καθώς και την Ευρωπαϊκή Ένωση- τυπικά εξακολουθεί να ισχύει. Οι ευρωπαϊκές χώρες συνεχίζουν να αναγνωρίζουν τη συμφωνία και οι επιθεωρητές της ΔΟΑΕ επιτρέπεται να επισκέπτονται το Fordow και μερικές άλλες εγκαταστάσεις βάσει προϋπαρχουσών συμφωνιών. Αλλά μετά την απόσυρση των ΗΠΑ, το Ιράν έχει διεκδικήσει το δικαίωμά του να ακυρώσει όποια τμήματα της συμφωνίας θέλει να αγνοήσει.

Έτσι λοιπόν, σήμερα, η Τεχεράνη -με βάση τα έγγραφα του ΙΑΕΑ- φέρεται να μην τηρεί τους περιορισμούς σχετικά με την ποσότητα και τον τύπο του εμπλουτισμένου ουρανίου που μπορεί να κατέχει. Όπως λένε Αμερικανοί και Ευρωπαίοι διπλωμάτες, οι ενέργειες του Ιράν φαίνεται να έχουν ενθαρρυνθεί από την εμβάθυνση των σχέσεών του με τη Ρωσία, που έχει υπογράψει τη JCPOA και έχει αναδειχθεί σε σημαντικό στρατηγικό και οικονομικό εταίρο μετά την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022.

«Η συμμαχία με τη Ρωσία κάνει τη διαφορά όσον αφορά το πώς αισθάνεται το Ιράν απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους – μπορείτε να δείτε ότι τώρα αισθάνεται πολύ άνετα» για να αψηφήσει τη Δύση, δήλωσε ανώτερος Ευρωπαίος διπλωμάτης στην αμερικανική εφημερίδα, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας.

Το αν το Ιράν θα αποφασίσει τελικά να κατασκευάσει πυρηνική βόμβα δεν είναι σαφές. Οι ηγέτες του Ιράν εμφανίζονταν, μέχρι πρόσφατα, επιφυλακτικοί στο να διακινδυνεύσουν μια άμεση αντιπαράθεση με το Ισραήλ ή τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως θα συνέβαινε σε περίπτωση που γινόταν γνωστό ένα πρόγραμμα κατασκευής πυρηνικής βόμβας.

Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος εξέδωσε θρησκευτικό διάταγμα κατά των πυρηνικών όπλων το 2003, επανέλαβε την επίσημη αντίθεσή του σε ομιλία του τον Ιούνιο του 2023, δηλώνοντας ότι τα όπλα μαζικής καταστροφής είναι «αντίθετα με το Ισλάμ». Είπε ότι οι δυτικές χώρες «γνωρίζουν πολύ καλά ότι δεν επιδιώκουμε την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων». Ιρανοί αξιωματούχοι κατηγορούν συχνά για υποκρισία τις δυτικές κυβερνήσεις που εστιάζουν στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ενώ δεν λένε τίποτα για το Ισραήλ, μια χώρα που διαθέτει πυρηνικά όπλα και δεν υπόκειται στην εποπτεία του ΔΟΑΕ.

Νωρίτερα φέτος, ο επικεφαλής του Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας του Ιράν χρησιμοποίησε τον όρο «αποτροπή», περιγράφοντας τον σκοπό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Πιο συγκεκριμένα, αναφερόμενος στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν σε συνέντευξή του τον Ιανουάριο, δήλωσε ότι «η αποτροπή έχει επιτευχθεί με τη βοήθεια του Θεού, χωρίς να χρειαστεί να παραβιάσουμε κανέναν κανόνα».

«Όσον αφορά την εθνική μας ασφάλεια, δεν θέλουμε να το κάνουμε» πρόσθεσε, μιλώντας για τη φιλοσοφία του Ιράν γύρω από τα πυρηνικά όπλα. Αλλά έσπευσε να προσθέσει: «Δεν πρόκειται για έλλειψη δυνατοτήτων. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο. Δεν πρέπει να υποτιμούμε τα σημερινά μας επιτεύγματα, σκεπτόμενοι ότι δεν έχουμε φτάσει ακόμη εκεί (σ.σ. που θέλουμε)».

Ο προκάτοχός του, πάντως, σε συνέντευξή του τον Φεβρουάριο, παρομοίασε το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν με μια συλλογή εξαρτημάτων αυτοκινήτου που πρέπει μόνο να συναρμολογηθούν, προκαλώντας την αντίδραση του ΔΟΑΕ. «Όλη αυτή η χαλαρή συζήτηση περί πυρηνικών όπλων δεν είναι χρήσιμη και ειλικρινά λυπάμαι» δήλωσε ο Ραφαέλ Γκρόσι. «Αν είσαι συμβαλλόμενο μέρος της Συνθήκης για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, υποτίθεται ότι δεν πρέπει να έχεις πυρηνικά όπλα με οποιονδήποτε τρόπο – συναρμολογημένα, ασυναρμολόγητα, σε ένα συρτάρι, σε ένα ντουλάπι ή οτιδήποτε άλλο. Δεν πρέπει να τα επιδιώκεις, δεν πρέπει να τα έχεις. Τελεία και παύλα».

Σε χθεσινές δηλώσεις του, δε, επεσήμανε ότι το Ιράν «συνεχίζει να συγκεντρώνει σημαντικές ποσότητες εμπλουτισμένου ουρανίου σε επίπεδα που είναι πολύ, πολύ κοντά, σε αυτά που απαιτούνται για πυρηνικά όπλα» αλλά προειδοποίησε πως «αυτό δεν ισοδυναμεί με πυρηνικό όπλο».

Τα πυρηνικά του Ισραήλ

Πέρα από το Ιράν, πάντως, αρκετά θολή είναι η κατάσταση και για τις πυρηνικές δυνατότητες του Ισραήλ.

Σύμφωνα με την Kate Hudson, Γενική Γραμματέα της Καμπάνιας για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό, το Ισραήλ δεν είναι μόνο βαριά οπλισμένο με τα πιο σύγχρονα συμβατικά όπλα, αλλά και με πυρηνικά. Το πυρηνικό του οπλοστάσιο μάλιστα, το οποίο αρνείται να αναγνωρίσει επίσημα, δεν υπόκειται σε κανέναν διεθνή έλεγχο ή επιθεώρηση.

Όπως επισημαίνει η ίδια, διαθέτει τεράστιες δυνατότητες, με το εβραϊκό κράτος να είναι το μόνο κράτος με πυρηνικά όπλα στη Μέση Ανατολή και να συγκαταλέγεται μεταξύ των τεσσάρων χωρών που δεν προσχώρησαν ποτέ στη Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων, μια διεθνή συμφωνία-ορόσημο που αποσκοπεί στο να σταματήσει η εξάπλωση των πυρηνικών όπλων.

Επικαλούμενη στοιχεία από το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI), η Kate Hudson κάνει λόγο για 90-300 πυρηνικά όπλα που βρίσκονται στη διάθεση του Ισραήλ. Το SIPRI αναφέρει, επίσης, ότι από το 2021, σύμφωνα με δορυφορικές εικόνες, έχει δημιουργηθεί κάποια μεγάλη κατασκευή στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών Νεγκέβ κοντά στη Ντιμόνα, στο νότιο Ισραήλ. Κάποιοι, ίσως, θυμούνται ότι ο μεγάλος Ισραηλινός πληροφοριοδότης για τα πυρηνικά, ο Μορντεχάι Βανουνού, εργάστηκε ως τεχνικός στη Ντιμόνα, προτού αποκαλύψει λεπτομέρειες του μυστικού ισραηλινού πυρηνικού προγράμματος στον βρετανικό Τύπο, το 1986.

Σύμφωνα με τη διαδικτυακή πύλη GlobalSecurity.org οι 2.700 περίπου εργαζόμενοι του αντιδραστήρα παρασκευάζουν το πλουτώνιο για τα πυρηνικά όπλα της χώρας, η οποία θεωρείται ευρέως ως μια από τις εννέα πυρηνικά εξοπλισμένες στον κόσμο.

Όπως δήλωσε το 1998 ο Σιμόν Πέρες, ο οποίος ηγήθηκε του πυρηνικού προγράμματος και αργότερα διετέλεσε πρωθυπουργός και πρόεδρος του Ισραήλ: «Κατασκευάσαμε μια πυρηνική επιλογή, όχι για να έχουμε μια Χιροσίμα, αλλά για να έχουμε ένα Όσλο» αναφερόμενος τόσο στην πρώτη ρίψη πυρηνικής βόμβας των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όσο και στις προσπάθειες του Ισραήλ για ειρηνευτική συμφωνία με τους Παλαιστίνιους…

Οι πληροφορίες του SIPRI, μάλιστα, αναφέρουν ότι το Ισραήλ διαθέτει εναέρια, χερσαία και θαλάσσια συστήματα μεταφοράς του πυρηνικού οπλοστασίου του. Ενδεικτικά, οι βόμβες μπορούν να τοποθετούνται σε αεροπλάνα, είτε F-161 είτε F-15, και είναι πιθανό να αποθηκεύονται κοντά σε βάσεις της πολεμικής αεροπορίας, όπως η αεροπορική βάση Τελ Νοφ στο κεντρικό Ισραήλ ή η αεροπορική βάση Χατσερίμ στην έρημο Νεγκέβ. Τα πυρηνικά όπλα του Ισραήλ μπορούν, επίσης, να εκτοξευθούν με βαλλιστικούς πυραύλους Jericho που βρίσκονται στην ξηρά. Η τοποθεσία αυτών των πυραύλων θεωρείται ότι είναι η αεροπορική βάση Sdot Micha κοντά στη Zekharia, περίπου 25 χιλιόμετρα δυτικά της Ιερουσαλήμ. Τέλος, το Ισραήλ διαθέτει πέντε ντιζελοηλεκτρικά υποβρύχια κλάσης Dolphin, τα οποία επιχειρούν από το λιμάνι της Χάιφα στις ακτές της Μεσογείου, με ορισμένα από αυτά ή όλα να έχουν ίσως εξοπλιστεί για την εκτόξευση πυραύλων κρουζ με πυρηνικό οπλισμό.