Πώς τα καθαριστικά σπιτιού και σώματος επηρεάζουν τον εγκέφαλο

Πολλά προϊόντα καθαρισμού σπιτιού και σώματος περιέχουν χημικές ενώσεις που ονομάζονται quat και καταστρέφουν συγκεκριμένα κύτταρα του εγκεφάλου.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΕΒΕΤΖΟΓΛΟΥ
26 Απριλίου 2024 06:41

Η πανδημία του κορονοϊού εγκαινίασε μια νέου τύπου αρκετά συχνή συνήθεια καθαρισμού και απολύμανσης στο σπίτι, στο σχολείο, στη δουλειά, αλλά και σε ατομικό επίπεδο με τα απολυμαντικά χεριών κ.λπ.

Ωστόσο, η ευρεία χρήση απολυμαντικών και καθαριστικών βαρέως τύπου οδήγησε επίσης σε νέες έρευνες σχετικά με τα λεγόμενα «quat», δηλαδή τις χημικές τεταρτοταγείς ενώσεις αμμωνίου (μερικές φορές αποκαλούνται και QACs).

Τα quat είναι μια κατηγορία χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται σε ορισμένα οικιακά καθαριστικά και σκοτώνουν ιούς, βακτήρια και άλλα μικρόβια διασπώντας τις κυτταρικές τους μεμβράνες.

Σε μια ανασκόπηση επιστημονικών ερευνών του 2023, περισσότεροι από 24 ερευνητές χαρακτήρισαν τα quat ως «μια χημική κατηγορία αναδυόμενης ανησυχίας».

Κι αυτό διότι η έκθεση του ανθρώπου σε quat έχει συσχετιστεί με πρόκληση άσθματος και αυξημένο κίνδυνο Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ).

Επιπλέον, μελέτες σε ποντίκια που είχαν εκτεθεί στη χημική ουσία, έδειξαν μειωμένη γονιμότητα.

Τώρα, επιστήμονες της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Case Western Reserve στο Κλίβελαντ των ΗΠΑ, έχουν μια νέα ανησυχία, καθώς διαπίστωσαν ότι οι τεταρτοταγείς ενώσεις αμμωνίου είναι δυνητικά τοξικές για έναν συγκεκριμένο τύπο εγκεφαλικών κυττάρων.

Αυτά τα κύτταρα, που ονομάζονται ολιγοδενδροκύτταρα, παρέχουν τη λιπώδη μόνωση (που ονομάζεται μυελίνη) γύρω από τα νεύρα, η οποία επιτρέπει στα νευρικά σήματα να ταξιδεύουν ταχύτερα στον εγκέφαλο.

«Δεν μπορούμε να πούμε ακόμα ότι υπάρχει άμεση συσχέτιση μεταξύ της έκθεσης και των ανθρώπινων νευροαναπτυξιακών προβλημάτων. Δεν έχουμε ακόμη αυτά τα δεδομένα», δήλωσε ο Paul Tesar, διευθυντής του Ινστιτούτου Γλοιοεπιστημών στο Case Western Reserve και κύριος ερευνητής της μελέτης.

«Αλλά έχουμε δείξει θεμελιωδώς, πολύ αυστηρά, ότι τα ολιγοδενδροκύτταρα έχουν μια συγκεκριμένη ευπάθεια σε αυτές τις χημικές ουσίες», συμπληρώνει ο ίδιος.

Υπάρχουν εκατοντάδες ενώσεις τεταρτοταγούς αμμωνίου, γεγονός που μπορεί να καταστήσει δύσκολη την ταυτοποίηση των χημικών ουσιών σε έναν κατάλογο συστατικών.

Τα quat συχνά τελειώνουν με «χλωριούχο αμμώνιο» ή «χλωριούχο όνιο» στην ονομασία τους και έτσι μπορούμε να καταλάβουμε από τα συστατικά ενός προϊόντος, αν περιέχει τη δυνητικά βλαβερή για τον εγκέφαλο χημική ουσία.

Μια κοινή ένωση τεταρτοταγούς αμμωνίου σε σαπούνια χεριών, για παράδειγμα, είναι το χλωριούχο βενζαλκόνιο.

Αντίθετη στα ευρήματα της μελέτης η βιομηχανία

Από την πλευρά του το Αμερικανικό Ινστιτούτο Καθαριότητας, μια εμπορική ένωση κατασκευαστών προϊόντων καθαρισμού, υποβάθμισε τα ευρήματα της μελέτες.

Ο Brian Sansoni, ανώτερος αντιπρόεδρος επικοινωνίας, ανέφερε ότι η μελέτη δεν τεκμηριώνει αιτιώδη σχέση με οποιαδήποτε γνωστή ή παρατηρούμενη επίδραση στην ανθρώπινη υγεία και δεν θα πρέπει να ερμηνεύεται από τους αναγνώστες ως πρόβλεψη πιθανών επιπτώσεων στην υγεία.

«Τα προϊόντα απολύμανσης επιφανειών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που περιέχουν τεταρτοταγείς ενώσεις αμμωνίου, υπόκεινται σε αυστηρή ρύθμιση και αξιολογούνται εκτενώς για την ασφάλειά τους σύμφωνα με τις εγκεκριμένες χρήσεις τους», υποστηρίζει ο Sansoni.

Τι πρέπει να γνωρίζετε για την υγεία του εγκεφάλου και τα quat

Η έρευνα σχετικά με τις τεταρτοταγείς ενώσεις αμμωνίου δεν σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε να απολυμαίνουμε τα σπίτια μας, λένε οι ειδικοί.

Αλλά είναι καλό να γνωρίζουμε τις χημικές ουσίες που περιέχονται στα οικιακά σας καθαριστικά και να λαμβάνουμε τις σωστές αποφάσεις σχετικά με αυτά που επιλέγουμε.

Η Erin Cohn, μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο εργαστήριο του Tesar και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, δήλωσε ότι η δυσλειτουργία των ολιγοδενδροκυττάρων συνδέεται με διάφορες νευρολογικές παθήσεις.

Σε περιπτώσεις Σκλήρυνσης κατά Πλάκας, για παράδειγμα, το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού επιτίθεται στη μόνωση που δημιουργούν τα ολιγοδενδροκύτταρα.

Για να μελετήσουν τα quat οι ερευνητές χρησιμοποίησαν βλαστικά κύτταρα για να αναπτύξουν ανθρώπινα εγκεφαλικά οργανοειδή, δηλαδή εγκεφαλικό ιστό μεγέθους χιλιοστού, που προορίζονται να μιμηθούν τα πρώιμα στάδια της ανάπτυξης του εγκεφάλου, δήλωσε ο Tesar.

Αυτό που διαπίστωσαν ήταν ότι οι ενώσεις τεταρτοταγούς αμμωνίου σκότωναν συγκεκριμένα τα ολιγοδενδροκύτταρα, αλλά όχι τους άλλους τύπους κυττάρων.

Οι ερευνητές χορήγησαν επίσης τις χημικές ουσίες σε νεαρά ποντίκια για 10 ημέρες. Διαπίστωσαν ότι η έκθεση στα quat είχε «προκαλέσει επιλεκτική απώλεια ολιγοδενδροκυττάρων» στον εγκέφαλο, δήλωσε ο Tesar.

«Η επιστήμη είναι ξεκάθαρη ότι αυτές οι χημικές ουσίες έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις στα ολιγοδενδροκύτταρα», δήλωσε ο Tesar. Αυτό που δεν είναι σαφές είναι αν η «καθημερινή έκθεση» σε αυτές τις χημικές ουσίες επηρεάζει τον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Ο Francisco Javier Quintana, καθηγητής νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, δήλωσε ότι ο εγκέφαλος επηρεάζεται όλη την ώρα από τις χημικές ουσίες που προσλαμβάνει ένα άτομο.

Αν και χρειάζονται περισσότερες μελέτες, τα αποτελέσματα της τελευταίας έρευνας υποδηλώνουν ότι η έκθεση σε quat θα μπορούσε να προκαλέσει ασθένεια σε ορισμένους πληθυσμούς που είναι ήδη γενετικά ευάλωτοι.

«Τα quat θα μπορούσαν να παρέχουν μία μικρή ώθηση στη γραμμή του τερματισμού για την εκδήλωση μιας νόσου», δήλωσε ο Quintana.

«Στους περισσότερους ανθρώπους, η έκθεση στα quat δεν προκαλεί πιθανώς τίποτα. Αλλά αν έχετε το σφάλμα στο γενετικό υπόβαθρο, αυτό μπορεί να πυροδοτήσει την ανάπτυξη της νόσου».

Σε ποιες περιπτώσεις γίνεται έκθεση σε quat

Οι τεταρτοταγείς ενώσεις αμμωνίου έχουν ανιχνευθεί στο μητρικό γάλα των μητέρων και ήταν υψηλότερες σε αυτές που χρησιμοποιούσαν συχνά απολυμαντικά προϊόντα καθαρισμού.

Ο Libin Xu, αναπληρωτής καθηγητής Φαρμακευτικής Χημείας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, δήλωσε ότι η έκθεση σε quat είναι «πανταχού παρούσα».

Σχεδόν κάθε δείγμα που έχει μετρηθεί μέχρι στιγμής «έχει ορισμένες ποσότητες αυτής της ένωσης, από πολύ χαμηλές έως, περιστασιακά, αρκετά υψηλές ποσότητες», είπε.

Στη Νέα Υόρκη, οι ερευνητές εξέτασαν την έκθεση σε quat σε σκύλους καταφυγίων, οι οποίοι ζουν σε χώρους με κλουβιά που καθαρίζονται και απολυμαίνονται συχνά.

Η μελέτη διαπίστωσε ότι τα περιττώματα των σκύλων των καταφυγίων περιείχαν από δύο έως 18 φορές υψηλότερες συγκεντρώσεις ορισμένων quat, σε σύγκριση με εκείνα των σκύλων που ζούσαν με τους ιδιοκτήτες τους σε σπίτια.

Ο Terry Hrubec, καθηγητής Ανατομίας και Εμβρυολογίας στο Edward Via College of Osteopathic Medicine στο Blacksburg, δήλωσε ότι αν και γνωρίζουμε ότι τα quat μπορούν να εισέλθουν στον οργανισμό, «δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για τις επιπτώσεις τους. Μόλις που ξύνουμε την κορυφή του παγόβουνου για το τι γνωρίζουμε για τα quat».

Καθαρισμός με σαπούνι και νερό

Δεν χρησιμοποιούν όλα τα απολυμαντικά οικιακής χρήσης τεταρτοταγείς ενώσεις αμμωνίου και υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις «που είναι εξίσου αποτελεσματικές», με συστατικά όπως το κιτρικό οξύ, η αιθανόλη και το υπεροξείδιο του υδρογόνου (οξυμένε), δήλωσε η Sarah Evans, επίκουρη καθηγήτρια Περιβαλλοντικής Ιατρικής και Κλιματικής Επιστήμης στην Ιατρική Σχολή Icahn του Mount Sinai στη Νέα Υόρκη.

Εάν ανησυχείτε για τα ενεργά συστατικά ενός απολυμαντικού που χρησιμοποιείτε, ανοίξτε ένα παράθυρο και μην ψεκάζετε ή σκουπίζετε με το προϊόν κοντά σε παιδιά ή έγκύους, δήλωσε η Evans.

«Το κανονικό σαπούνι και το νερό θα σκοτώσουν τα περισσότερα βακτήρια. Δεν μας χρειάζεστε και ένα σαπούνι το οποίο έχει πρόσθετη αντιβακτηριακή χημική ουσία», εξηγεί.

Ο Martin Wolf, διευθυντής βιωσιμότητας για την Seventh Generation, εταιρεία παρασκευής απορρυπαντικών και άλλων προϊόντων καθαρισμού, δήλωσε ότι η εταιρεία του δεν χρησιμοποιεί quat στα απολυμαντικά της προϊόντα. Κι αυτό διότι «οι εν λόγω χημικές ουσίες έχουν εδώ και καιρό συνδεθεί με ερεθισμό του αναπνευστικού συστήματος», δήλωσε ο Wolf.

Ο ίδιος ανέφερε επίσης ότι ακριβώς επειδή η μελέτη διεξήχθη σε καλλιεργημένα κύτταρα σε εργαστήριο, δεν είναι σαφές αν θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα στην πραγματική χρήση των προϊόντων καθαρισμού.

«Θα ήταν ανάρμοστο να απορρίψουμε τη μελέτη από χέρι», δήλωσε ο Wolf. «Αντίθετα, θα πρέπει να θεωρηθεί ως προειδοποίηση για την αποφυγή της χρήσης των ουσιών που μελετήθηκαν και την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων».