ΟΗΕ: Από την αποδυνάμωση στην αναβάθμιση

Θυμόμαστε απλοποιώντας: Μετά την εμπειρία του β’ παγκόσμιου πολέμου η ανθρωπότητα στήριξε τις ελπίδες της για μια παγκόσμια ειρήνη, για «μη πόλεμο» όπως θα έλεγε ο Αντρέας Παπανδρέου, στον ΟΗΕ. Πέρασαν πολλές δεκαετίες έκτοτε και έγινε φανερή στους λαούς της γης η μανιώδης προσπάθεια των ισχυρών της γης να αποδυναμώσουν τον Οργανισμό: Άλλοτε με την καθήλωση της χρηματοδότησής του, άλλοτε με τη ντε φάκτο υπονόμευση των αποφάσεών του, άλλοτε με ρητορείες τραμπικού στυλ, ο ΟΗΕ φάνηκε να ωθείται σε ένα περιθώριο. Στην καλύτερη περίπτωση στην αδράνεια, στην χειρότερη στην εξαναγκασμένη υποτίμηση των δυνατοτήτων και των έργων του.

Αυτό τελειώνει. Δεν λέω πρέπει να τελειώσει, τα «πρέπει» είναι εύκολα και ευνόητα (ο γιατρός πρέπει προφανώς να γιατρέψει, το πώς είναι το θέμα, έλεγε ο Σταγειρίτης). Εκφράζω εδώ μια γνώμη, ότι το κύμα της πορείας του Οργανισμού θα πάρει και πάλι, αργά αλλά σταθερά, την ανιούσα. Αυτό οφείλεται στην ανάγκη συντονισμού προσπαθειών για το γήινο περιβάλλον, αλλά και σε δυο πιο νέες κοσμοϊστορικής σημασίας συγκυρίες.

Η πρώτη είναι η Γάζα. Η βαρβαρότητα των εθνικιστών του Νετανιάχου απέναντι σε αμάχους (κι όχι μόνο σε τρομοκράτες της Χαμάς) έχει ελάχιστους υποστηρικτές, ενώ έχει ξεσηκώσει πάμπολλες αντιδράσεις: Τα περισσότερα κράτη του κόσμου τάσσονται υπέρ της ανεξαρτησίας της Παλαιστίνης, οι φοιτητές με αυταπάρνηση και ρισκάροντας τη σταδιοδρομία τους ξεσηκώνονται σε πανεπιστήμια σε πέντε Ηπείρους, οι κοσμοπολίτες Εβραίοι διανοούμενοι εκφράζουν ηχηρά την αντίθεσή τους.

Η δυσαναλογία της απάντησης του Ισραήλ στη Χαμάς και τα πλήγματα σε αμάχους και σε παιδιά, δεν αφήνουν περιθώρια θεσμικής αδράνειας. Η 10η Μαΐου 2024 είναι μια πραγματικά ιστορική μέρα και ευκαιρία*. Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ έχει τη δυνατότητα να προωθήσει τη λύση των δυο κρατών, με την εισδοχή της Παλαιστίνης στα Ηνωμένα Έθνη. Η Συνέλευση γίνεται έκτακτα, αφού το Συμβούλιο Ασφαλείας στις 18 Απριλίου παρά τις 12 (στις 15) θετικές ψήφους των χωρών μελών του – και με αποχή του Ηνωμένου Βασιλείου – προσέκρουσε στο βέτο των ΗΠΑ και δεν έφθασε σε Εισήγηση. Η αναμενόμενη** ευρεία στήριξη της εισδοχής της Παλαιστίνης στην Ολομέλεια θα βαρύνει κατά την επιστροφή του θέματος στο Συμβούλιο Ασφαλείας με σύσταση για θετική επανεξέταση. Η εισδοχή θα αποτελέσει όχι βέβαια το τέρμα αλλά το πρώτο βήμα για δικαιοσύνη και επιβίωση ενισχύοντας και το κύρος του οργανισμού.

H δεύτερη ευκαιρία αφορά την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Η δυναμική της προϋποθέτει την παγκοσμιοποίηση των συστημάτων και λειτουργιών της. Αυτή ωστόσο είναι αδύνατη όσο τα clouds μένουν ανταγωνιστικά και περιχαρακωμένα. Εκτός εξάλλου από τις θετικές παγκόσμιες δράσεις είναι ορατοί και οι επερχόμενοι κίνδυνοι που συνδέονται ιδίως με την ενδεχόμενη δημιουργία πανεποπτικών – πανεξουσιαστικών και παντοδύναμων συστημάτων Υπέρ-νοημοσύνης. Γι’ αυτό το λόγο επείγει η δημιουργία παγκόσμιων θεσμών συνεργασίας και ελέγχου αυτής της ανάπτυξης. Υποκείμενο του παγκόσμιου ελέγχου δεν μπορούν να αποτελέσουν ούτε τα ανταγωνιστικά κράτη – μεγάλες δυνάμεις, ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση με τους soft κανόνες της, ούτε οι ιδιωτικές επιχειρήσεις που υφαρπάζουν από καιρό τα ηνία παγκόσμιων λειτουργιών. Σταδιακά και επαγωγικά ο ΟΗΕ έχει αρχίσει να δημιουργεί κάποια εργαλεία*** και να προετοιμάζει δίκτυα συνεργασιών****.

Αυτά είναι σήμερα τα μεγάλα στοιχήματα για τον ΟΗΕ. Αν χαθούν, οι δεύτερες ευκαιρίες δεν προεξοφλούνται.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
* Βλ. άρθρο των Jeffrey D. Sachs & Sybil Fares, May 8, 2024 https://www.aljazeera.com/opinions/2024/5/8/peace-starts-with-palestines-un-membership
** Reuters, Michelle Nichols, Palestinians seek UN General Assembly backing for full membership, May 7 https://www.reuters.com/world/middle-east/palestinians-seek-un-general-assembly-backing-full-membership-2024-05-07/
*** Βλ. Ν. Παρασκευόπουλου, Τεχνητή Νοημοσύνη. Προς ένα παγκόσμιο θεσμικό πλαίσιο, στο συλλογικό «Θεωρία και πράξη στις διεθνείς σχέσεις. Δοκίμια προς τιμήν του Δημήτρη Κώνστα», εκδ. Παπαζήση 2024, σελ. 447 – 461.
**** Όπως ο υπό την αιγίδα του ΟΗΕ Οργανισμός Sustainable Development Solutions Network, που στηρίζει την προσπάθεια συνεργασιών και σύγκλισης στον ακαδημαϊκό χώρο και στο φιλοσοφικό διάλογο, προτάσσοντας αρχικά τον Αριστοτέλη και τον Κομφούκιο.