Κορίνα Χατζηνικολάου: Kάποιων τα δικαιώματα είναι σπουδαιότερα από κάποιων άλλων

Ένας από τους θεμέλιους λίθους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρώπης των αλληλέγγυων λαών και της ειρήνης, αποδομείται λίγο-λίγο από εκείνες και εκείνους που αναλαμβάνουν κάθε τέσσερα χρόνια την ευθύνη να καταστήσουν ακόμα ισχυρότερο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα: αναφέρομαι στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2000).

Στον Χάρτη αποτυπώθηκε εν πολλοίς η προσπάθεια των λαών της Ευρώπης να συμφωνήσουν σε κοινές αξίες που θα επέτρεπαν την ειρήνη και την ευημερία όλων. Σημειώνεται στο προοίμιό του: «Η Ένωση, έχοντας επίγνωση της πνευματικής και ηθικής κληρονομιάς της, εδράζεται στις αδιαίρετες και οικουμενικές αξίες της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης˙ ερείδεται στις αρχές της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Η Ένωση τοποθετεί τον άνθρωπο στην καρδιά της δράσης της, καθιερώνοντας την ιθαγένεια της Ένωσης και δημιουργώντας ένα χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης».

Αυτά το ήδη μακρινό 2000, που η αισιοδοξία για τη νέα χιλιετία πλημμύριζε. Όμως από τότε, και τα επόμενα 25 χρόνια, άρχισαν να γίνονται σταδιακά πιο κατανοητές οι συνέπειες της εφαρμογής του καπιταλιστικού συστήματος στις ζωές όλο και περισσότερων ανθρώπων. Αύξηση της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, ολοένα και χειρότερη ποιότητα ζωής, το κέρδος πάνω από τον άνθρωπο, πόλεμος αντί για ειρήνη συχνά στο όνομα του κέρδους.

Πώς αφεθήκαμε να πιστέψουμε ότι ο καπιταλισμός είναι η λύση για την ειρήνη και την ευημερία των λαών της Ευρώπης; Και μάλιστα, στη πιο βαριά του μετάλλαξη, αυτή του Νεοφιλελευθερισμού. Πώς μας συνέβη αυτό;

Ένας μικρός αριθμός ανθρώπων, που εναλλάσσονται σε υψηλές θέσεις εξουσίας με δικαίωμα στη λήψη αποφάσεων στο όνομα των λαών της Ευρώπης – άνθρωποι που ανακυκλώνονται σε θέσεις εξουσίας στα δικά τους κράτη, μετά σε ευρωπαϊκούς θεσμούς, έπειτα σε διεθνείς οργανισμούς, μετά ίσως πάλι στα δικά τους κράτη και ούτω καθεξής, μας έπεισαν ότι το οικονομικό μοντέλο των αρρύθμιστων αγορών (δηλαδή, των αγορών που δεν υπόκεινται έστω και σε έναν υποτυπώδη κρατικό έλεγχο) και της εξίσου ανεξέλεγκτης ιδιωτικής οικονομικής πρωτοβουλίας θα δημιουργήσει και θα μοιράσει πλούτο σε όλες και σε όλους, και με αυτόν τον τρόπο θα διατηρηθεί η ευρωπαϊκή ειρήνη και η ευημερία των λαών της Ευρώπης, γιατί θα είμαστε όλα πλούσια και χαρούμενα.

Εκ του αποτελέσματος, καταλαβαίνουμε ότι δεν λειτούργησαν έτσι τα πράγματα. Ότι το μοντελάκι αυτό απέτυχε παταγωδώς.

Αλλά πώς γίνεται να απέτυχε ο καπιταλισμός όταν οι οικονομικοί δείκτες δείχνουν ότι παράγεται πλούτος; Ότι αναπτυσσόμαστε; Την αλήθεια λένε οι δείκτες: παράγεται πλούτος. Αλλά αυτός συγκεντρώνεται στα χέρια των λίγων και ισχυρών της πολιτικής και επιχειρηματικής ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ελίτ.

Η διαχείριση της παγκόσμιας και ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε το 2008, η διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών από την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Νότιο-ανατολική Ασία προς την Ευρώπη, η διαχείριση της πανδημίας και οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που όλο και κλιμακώνονται σε συχνότητα και ένταση, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η γενοκτονία που διαπράττει το Ισραήλ, μας ξύπνησαν. Βλέπουμε ότι οι ζωές μας δεν είναι πια φωτεινές και χαρούμενες, δεν είχαμε ούτε τα απαραίτητα πολλές φορές για να περάσουμε τον μήνα, χάνουμε το δίκιο μας.

Αρχίσαμε, λοιπόν, να δυσπιστούμε και να αναρωτιόμαστε για τους δείκτες που «αναπτύσσονται», και τις γεμάτες τσέπες των λίγων, ατιμώρητων και ισχυρών. Να οργιζόμαστε για την διακριτική μεταχείριση των Ουκρανών προσφύγων έναντι εκείνων από τη Συρία, το Ιράκ ή την Υεμένη. Για την άρνηση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να ονομάσουν την “αυτοάμυνα”, γενοκτονία. Για το κουκούλωμα σκανδάλων όπως οι υποκλοπές, και για την συγκάλυψη εγκλημάτων όπως αυτό των Τεμπών.

Τους έπιασαν εξαπήνης οι φωνές μας; Δεν το περίμεναν; Το περίμεναν. Για αυτό τα πολλά τελευταία χρόνια χτίζεται το αφήγημα ότι κάποια δικαιώματα είναι πιο σημαντικά από άλλα. Και, τα δικαιώματα κάποιων είναι πιο σημαντικά από εκείνα κάποιων άλλων. Μας είπαν ότι «δεν είμαστε όλοι ίδιοι», και ξεχώρισαν αρνητικά το Περιστέρι από άλλες συνοικίες της Αθήνας. Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις της πλειοψηφικής ομάδας αμφισβήτησαν το δικαίωμα των γυναικών να αποφασίζουν για το σώμα τους. Νοσταλγοί του Χίτλερ βγαίνουν πρόωρα από την φυλακή λόγω καλής διαγωγής, και νέα παιδιά που αμφισβητούν το σύστημα που περιγράφεται παραπάνω κρατούνται χωρίς στοιχεία για πάνω από 18 μήνες, έως ότου αφεθούν ελεύθερα χωρίς ένα συγγνώμη. Κάποιες ΕΔΕ οδηγούν σε άμεση απομάκρυνση από την εργασία λόγω συνδικαλιστικής δράσης, ενώ άλλες ΕΔΕ δεν απομακρύνουν κανέναν, ποτέ, κι ας έχουν σπάσει κρανία και έχουν προκληθεί μόνιμες βλάβες.

Εάν αποφασίζαμε ξαφνικά να εφαρμοστεί κατά γράμμα ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το σύστημα που έχει προκαλέσει τόσες ανισότητες, δυστυχία, και πολέμους θα κατέρρεε με κρότο. Ή αλλιώς, για να συνεχίσει ο καπιταλισμός να δημιουργεί λίγους και ισχυρούς, είναι απαραίτητο κάποια δικαιώματα να είναι σπουδαιότερα από κάποια άλλα, και τα δικαιώματα κάποιων να είναι σημαντικότερα από εκείνα κάποιων άλλων.

Υπάρχει εναλλακτική; Θεωρώ, ναι. Πρέπει να αποκαθηλώσουμε τις πολιτικές ομάδες που έχουν δημιουργήσει αυτόν τον ασφυκτικό κλοιό γύρω μας, ώστε να λυμαίνονται ελεύθερα και χωρίς καμιά λογοδοσία την εργασία και την υπεραξία μας. Να επιλέξουμε να εκπροσωπηθούμε από ανθρώπους και πολιτικές ομάδες που πιστεύουν στην Ευρώπη των λαών, στην Ευρώπη της αξιοπρέπειας και της αλληλεγγύης, στην Ευρώπη που επιλέγει την ειρήνη έναντι του πολέμου. Ανθρώπους που πάλευαν και παλεύουν για την ισότητα και τα ίσα δικαιώματα για όλες, όλους, όλα.

Και μετά, τι; Μετά, αλλαγή πλεύσης. Βγάζουμε από το κέντρο των Ευρωπαϊκών πλατό το ΑΕΠ, και ξαναβάζουμε στο κέντρο των πολιτικών μας τον άνθρωπο, και τον πλανήτη. Βιώσιμα μοντέλα παραγωγής και οικονομικής ανάπτυξης, δίκαια για όλα μας. Ανοικοδόμηση του Κοινωνικού Κράτους και του Κράτους δικαίου. Διασφάλιση τουλάχιστον των βασικών αγαθών για όλα.

Εύκολο; Δεν είναι. Αλλά είναι εφικτό. Με σκληρή και τίμια εργασία, με κοινωνική συνοχή, και ισχυρές ευρωπαϊκές συμμαχίες με πολιτικούς φορείς και κινήματα πολιτών σε άλλα κράτη-μέλη της Ευρώπης, που πλέον βλέπουν και εκείνα και αναγνωρίζουν ότι αυτός ο δρόμος τελειώνει σε αδιέξοδο.

*Η Κορίνα Χατζηνικολάου είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Αναπτυξιακής Ψυχοπαθολογίας στο ΑΠΘ και υποψήφια Ευρωβουλεύτρια με τη Νέα Αριστερά