Οι καταστροφικές συνέπειες της υπερθέρμανσης των ωκεανών

Στις 5 Δεκεμβρίου του 2017, όταν τα Ηνωμένα Έθνη καθόρισαν την δεκαετία 2021-2030 ως τη Δεκαετία της Επιστήμης των Ωκεανών, ένας από μεγαλύτερους στόχους που έθεσαν ήταν ο κόσμος να διευρύνει τις γνώσεις του για την υπερθέρμανσή τους και να αποκρυπτογραφήσει τις πολλαπλές επιπλοκές της, με στόχο να προσπαθήσει να τις περιορίσει. Πράγματι, η αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας είναι ένα ζήτημα που απασχολεί την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα εδώ και πολλά χρόνια. Και παρότι ανά διαστήματα έχουν γίνει αρκετές δράσεις για την αντιστροφή αυτής της ανησυχητικής τάσης, το μέλλον πλέον φαντάζει αρκετά δυσοίωνο.

Το 2023 οι ωκεανοί του πλανήτη βίωσαν ένα κύμα πρωτοφανούς ζέστης. Ήδη από τα μέσα Μαρτίου, οι παγκόσμιες θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας άρχισαν να καταρρίπτουν το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, αγγίζοντας τα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 40 ετών. «Οι αλλαγές γίνονται τόσο γρήγορα που δεν είμαστε σε θέση να παρακολουθήσουμε τον αντίκτυπο που έχουν», παραδέχεται ο Βίνταρ Χέλγκεσεν, εκτελεστικός γραμματέας της Διακυβερνητικής Ωκεανογραφικής Επιτροπής της UNESCO, τονίζοντας παράλληλα ότι η αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης των ωκεανών είναι ένα εξαιρετικά επείγον ζήτημα.

Οι ρυθμιστές του κλίματος

Ο ρόλος που διαδραματίζουν οι ωκεανοί στην κλιματική αλλαγή είναι αρκετά περίπλοκος. Λόγω της τεράστιας έκτασής τους (καλύπτουν το 70% της επιφάνειας της Γης) κατέχουν έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του παγκόσμιου κλίματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι από την αρχή της βιομηχανικής περιόδου, υπολογίζεται ότι έχουν απορροφήσει το 90% της πλεονάζουσας θερμότητας που προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο στην επιφάνεια της Γης να παραμείνει κατοικήσιμη. 

Οι ειδικοί ωστόσο επισημαίνουν ότι οι θάλασσες έχουν φτάσει στα όριά τους. Σύμφωνα με μελέτη που δόθηκε στη δημοσιότητα τον περασμένο Ιανουάριο, το 2023 οι ωκεανοί απορρόφησαν τεράστια ποσότητα ενέργειας, τόσο μεγάλη που θα μπορούσε να βράσει το νερό δισεκατομμυρίων πισινών ολυμπιακών διαστάσεων. «Ο ωκεανός έχει θερμοχωρητικότητα πολύ μεγαλύτερη από την ατμόσφαιρα, απορροφά πολύ περισσότερη θερμότητα, αλλά δεν μπορεί να την απορροφά στο άπειρο», προειδοποιεί η Κριστίνα Γκονθάλεθ Άρο, ερευνήτρια του Ινστιτούτου Επιστημών της Θάλασσας στη Βαρκελώνη. 

Από την άλλη μεριά, η επίδραση τους στο κλίμα οφείλεται και στους υδρατμούς που απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα. Τα αέρια του θερμοκηπίου αυξάνουν τη θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης, με αποτέλεσμα την εξάτμιση του νερού, το οποίο με τη σειρά του αυξάνει τη θέρμανση, λόγω της επίδρασης των υδρατμών στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και ούτω καθεξής. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν φαύλο κύκλο που εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς, κάτι που η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα δεν είχε προβλέψει. «Βρισκόμαστε σε μια πορεία που προκαλεί πολλά ερωτήματα στους επιστήμονες και που μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν υποτιμήσαμε την επερχόμενη υπερθέρμανση του πλανήτη», προειδοποιεί από τη Βαρκελώνη ο Ζαν-Πιερ Γκατουζό, ειδικός του γαλλικού Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας (CNRS).

Τα θαλάσσια οικοσυστήματα εκπέμπουν «SOS»

Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η διαδοχή των κυμάτων καύσωνα έχει τεράστιο αντίκτυπο και στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές τόσο ως προς τον πληθυσμό όσο και ως προς την κατανομή πολλών θαλάσσιων ειδών, ενώ οι καύσωνες έχουν επηρεάσει ιδιαίτερα τις τροπικές περιοχές, με τα ψάρια να μεταναστεύουν βορειότερα στον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό. Χαρακτηριστικό της έντασης του προβλήματος είναι ότι η ύφεση στις ψαριές θαλασσινών σε αυτές τις περιοχές προβλέπεται να αγγίξει το 40% μέχρι το 2050. 

«Ο κόσμος αναλώνεται αποκλειστικά με όσα συμβαίνουν στη στεριά και στην ατμόσφαιρα, αγνοώντας ότι το 98% των ειδών του πλανήτη, δηλαδή σχεδόν όλα τα έμβια όντα στη Γη, ζει στους ωκεανούς», τονίζει ο δρ Νταν Λαφόλι, Αντιπρόεδρος του τομέα Θαλασσών στην Παγκόσμια Επιτροπή για τις Προστατευόμενες Περιοχές της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (ΔΕΔΦ) και ανώτερος σύμβουλος για θέματα Θαλάσσιων Επιστημών και Προστασίας για το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Θαλασσών και Πόλων της ΔΕΔΦ. «Αυτό που σύμφωνα με τις προβλέψεις του 2004 δεν θα έπρεπε να μας ανησυχεί έως το 2050 ή το 2070, συμβαίνει τώρα», καταλήγει. 

Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο συνδυασμός υπερθέρμανσης των ωκεανών και οξίνισης και απώλειας οξυγόνου των υδάτων εξασθενίζει το θαλάσσιο περιβάλλον συνολικά, από το πλαγκτόν και τα ψάρια, μέχρι τους κοραλλιογενούς υφάλους, γεγονός που θα επιφέρει πλήγμα στον βιοπορισμό εκατομμυρίων ανθρώπων που εξαρτώνται από αυτούς για εύρεση τροφής, προστασία των παράκτιων οικισμών και εξασφάλιση εισοδήματος. «Το πρόβλημα είναι ότι πραγματικά πάμε γυρεύοντας όταν αλλάζουμε τον τρόπο που λειτουργούν οι ωκεανοί» σημειώνει ο δρ Λαφόλι, προσθέτοντας ότι οι ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και το μέγεθος θερμότητας που απορροφούν οι ωκεανοί ξεπερνά κάθε προγνωστικό μοντέλο. «Είναι ένα πρόβλημα που, αντί να το επιλύουμε, το υποδαυλίζουμε», καταλήγει. 

«Κάθε δέκατο του βαθμού μετράει»

Μέχρι στιγμής, η φετινή χρονιά συνεχίζει την τάση του 2023 και θεωρείται βέβαιο ότι πολλά από τα αρνητικά ρεκόρ των περασμένων ετών θα καταρριφθούν. Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι δυσκολίες να εφαρμοστούν οι μεγάλες διεθνείς συμφωνίες για το περιβάλλον, όπως η Συμφωνία του Παρισιού, δεν προκαλούν αισιοδοξία. «Είμαστε πολλοί που νιώθουμε μια κάποια απογοήτευση καθώς βλέπουμε ότι παρά τις επιστημονικές αποδείξεις για την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειές της, η υλοποίηση της συμφωνίας του Παρισιού είναι τόσο αργή, τόσο δύσκολη, τόσο επίπονη. Αυτό δεν προμηνύει τίποτα καλό», τονίζει ο Ζαν-Πιερ Γκατουζό, ειδικός του γαλλικού Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας (CNRS).

Οι ερευνητές αναφέρουν ωστόσο και κάποιες θετικές ενδείξεις, όπως η υιοθέτηση το 2023 από τα κράτη μέλη του ΟΗΕ –έπειτα από συνομιλίες 15 ετών– μιας ιστορικής συμφωνίας για την προστασία της ανοιχτής θάλασσας. «Κάθε δέκατο του βαθμού μετράει, κάθε χρόνος που κερδίζουμε μετράει και ποτέ δεν είναι πολύ αργά. Είναι απόλυτη ανάγκη να μην παραιτούμαστε», καταλήγει ο Ζαν-Πιερ Γκατουζό.