Το μέλλον μιας (όχι και τόσο) μεγάλης ακροδεξιάς συμμαχίας

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν τελεί υπό πίεση, και είναι εύκολο να διαπιστωθεί το γιατί. Από τον πολυσυζητημένο διορισμό του συνεργάτη της Μάρκους Πίπερ σε νευραλγική θέση με μηνιαίο μισθό 17.000 ευρώ μέχρι τη μείωση της επιρροής της, αλλά και αυτής του κόμματός της, της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης της Γερμανίας (CDU), εντός της ΕΕ, η εκστρατεία της δεν εξελίσσεται ομαλά. Επιπλέον, οι πρόσφατες διαφωνίες της με τον Μάνφρεντ Βέμπερ, ηγέτη του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (EPP), επιδεινώνουν περαιτέρω τη θέση της.

Οι προοπτικές να αναδειχθεί ξανά νικήτρια στην επικείμενη ψηφοφορία για την ανάληψη της προεδρίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως επικεφαλής του ΕΡΡ μπορεί να φαίνονται ελπιδοφόρες με μια πρώτη ματιά. Ωστόσο, η άλλοτε αδιαμφισβήτητη δημοτικότητά της έχει μειωθεί. Παρά τις προκλήσεις αυτές, φαίνεται ότι διαθέτει μερικές νέες, αν και «σκοτεινές», στρατηγικές στο οπλοστάσιό της, που εστιάζουν σε συνεργασία με τις ακροδεξιές δυνάμεις της Ευρώπης.

Η σημειολογία του «Ούρσουλα 2024»

Η Φον ντερ Λάιεν επέλεξε ένα αρκετά αντισυμβατικό rebranding. Το «Ούρσουλα 2024» φαίνεται να έχει τρομακτικές ομοιότητες με το UKIP του Νάιτζελ Φαράτζ, εμφανείς στα χρώματα, τη ρητορική και τον τόνο του. Η πρόεδρος της Επιτροπής θέλει να αναδιαμορφώσει την εικόνα της ενόψει των ευρωεκλογών, δίνοντας έμφαση στις παραδοσιακές αξίες, την Ευρωπαϊκή κουλτούρα, την οικογένεια και, φυσικά, δεσμευόμενη για ακόμα περισσότερο εξοπλισμό για την Ουκρανία.

Η νέα της ατζέντα έκανε πρεμιέρα το απόγευμα της 29ης Απριλίου στο Μάαστριχτ, κατά τη διάρκεια συζήτησης για τις ευρωεκλογές που διοργάνωσε το Politico. Ωστόσο, τα πράγματα περιπλέχθηκαν περισσότερο κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης. Η «νέα» Ούρσουλα έριξε «βόμβα», υπονοώντας ανοιχτά για πρώτη φορά ότι η μεγάλη συμμαχία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μεταξύ του ΕΡΡ και των S&D (Σοσιαλιστών και Δημοκρατών) δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για μια απροσδόκητη σύμπραξη του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματο με την Ακροδεξιά.

Η αναφορά στην Ομάδα των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών (ECR) αποτελεί την πρώτη σαφή ένδειξη ότι η Φον ντερ Λάιεν είναι έτοιμη να συμμαχήσει με μια ομάδα που, εκτός από το νεοφασιστικό κόμμα «Αδέλφια της Ιταλίας», περιλαμβάνει επίσης το κυπριακό ΕΛΑΜ (που είναι ο νεοναζιστικός σύνδεσμος-παράρτημα της Χρυσής Αυγής), το ισπανικό ακροδεξιό Vox και το αυταρχικό πολωνικό κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» (PiS).

Το ΕΡΡ συζητά επί του παρόντος την προσέγγισή που θα ακολουθήσει ενόψει της ψηφοφορίας της Επιτροπής μετά τις εκλογές. Αν το επιτρέψει η εκλογική αριθμητική, η δημιουργία μιας συνασπισμένης συμμαχίας με το ECR δεν θα πρέπει να θεωρείται απίθανη. Φυσικά, ο σύνδεσμος μεταξύ των δύο ευρωομάδων δεν είναι άλλος από την Ιταλίδα Πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι, η επιρροή της οποίας στις Βρυξέλλες έχει αυξηθεί σημαντικά. Εκτός από την ανάληψη της προεδρίας του ECR, η τελευταία ανακοίνωσε και την υποψηφιότητά της για τις προσεχείς ευρωεκλογές, με σκοπό να «μετρήσει», όπως ανέφερε η ίδια, την εκλογική της επιρροή στην Ιταλία.

Η Μελόνι αναγνωρίζει τη δυνατότητα αλλαγής Ευρωπαϊκής πολιτικής, η οποία μπορεί να μεταφραστεί σε σημαντική επιρροή του ECR σε ολόκληρη την ήπειρο. Η ιδεολογική της θέση υποδηλώνει μια επιθυμία για συνάσπιση ευρωπαϊκών δυνάμεων, ακόμη και αυτών με ανοιχτά αυταρχικές θέσεις. Τον Φεβρουάριο έπεισε τον σύμμαχό της Βίκτορ Όρμπαν να υποχωρήσει στη διστακτικότητά του να δώσει το πράσινο φως για την παροχή οικονομικής βοήθειας για στην Ουκρανία. Ως αντάλλαγμα, αποδεσμεύθηκαν τα «παγωμένα» κονδύλια της ΕΕ προς την Ουγγαρία, επιβεβαιώνοντας τον πολιτικό διάλογο της Ένωσης/Επιτροπής με κράτη-μέλη με απολυταρχικές κυβερνήσεις. Η δυνατότητα που παρέχεται σε πρόσωπα όπως η Μελόνι να διαμορφώσουν την ατζέντα και να δημιουργήσουν ορισμένες από αυτές τις συμμαχίες είναι ανησυχητική.

Νέες φιλίες με προσδοκώμενα πολιτικά οφέλη

Στη Μελόνι η Φον ντερ Λάιεν βρήκε μία νέα πολιτική φίλη, και δεν μπορεί να κρύψει τον ενθουσιασμό της. Και γιατί να το κάνει άλλωστε; Φαίνεται ότι η πολιτική επιβίωση είναι ο μοναδικός στόχος της, ανεξάρτητα από το κόστος. Η Φον ντερ Λάιεν φαίνεται έτοιμη να ρισκάρει την ήδη αμφιλεγόμενη κληρονομιά της, ενώ οι επιδόσεις της τα τελευταία πέντε χρόνια αποκαλύπτουν όχι μόνο αμφιλεγόμενες ιδεολογικές θέσεις αλλά και ένα τοπίο γεμάτο σκάνδαλα, υποθέσεις διαφθορά, μια εκστρατεία για την προώθηση των συμφερόντων του Ισραήλ και αδιάκοπες προσπάθειες για τη καταπάτηση σημαντικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως π.χ. την παροχή Ασύλου σε χώρες εκτός ΕΕ.

Η διαφαινόμενη σύμπλευση του EPP με το ECR απλώς θεμελιώνει τη μετατόπιση του Ευρωκοινοβουλίου προς τα δεξιά, σε μια περίοδο όπου Κεντροδεξιά και Ακροδεξιά κινούνται ιδεολογικά προς τα ίδια μονοπάτια. Αυτή η κανονικοποίηση της ακροδεξιάς ρητορείας και πρακτικής ενισχύεται από την ανέλεγκτη διαφθορά και ακολουθείται γρήγορα από νέα συνύπαρξη με χώρες όπως η Ουγγαρία λόγω των αντιδημοκρατικών τους πρακτικών, και, ειδικότερα, λόγω των σχέσεών τους με τη Ρωσία.

Για χρόνια, οι Ευρωπαίοι κεντρώοι επέσειαν τον κίνδυνο της επερχόμενης ανόδου της Ακροδεξιάς. Αυτό που πολλοί ψηφοφόροι δεν γνώριζαν ήταν ότι η απειλή θα προέρχονταν από το ίδιο τους το στρατόπεδο. Ακόμη και πρόσφατα, η Φον ντερ Λάιεν έκανε τολμηρές δηλώσεις ότι ποτέ δεν θα συνεργαστεί με την Ακροδεξιά, αλλά φαίνεται πως η θέση της αφορούσε ορισμένες ευρωομάδες, ενώ άλλες τελικώς παρέμεναν υπό το ραντάρ της.

Ο συνασπισμός ΕΡΡ και S&D μέχρι πριν από λίγα χρόνια φαινόταν αδιαμφισβήτητος, αλλά τώρα περνά σε δεύτερη μοίρα. Η διαφαινόμενη σύμπραξη των συμμάχων της Μελόνι με το ΕΡΡ προοιωνίζεται μια σκοτεινή εποχή στην ευρωπαϊκή πολιτική, χαρακτηριζόμενη από ξενοφοβικό παραλήρημα, επικίνδυνες θέσεις εναντίον της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, σε πολιτισμικούς πολέμους (culture wars) και αναζωπύρωση της νεοφασιστικής φύσης ορισμένων κινημάτων, όπως τα Αδέλφια της Ιταλίας.

Η Φον ντερ Λάιεν πλησιάζει όλο και περισσότερο στην εξασφάλιση της πολιτικής της επιβίωσης. Αλλά με ποιο κόστος; Προσεταιριζόμενη αυτούς που υποστηρίζουν τη διάβρωση της δημοκρατίας, συνασπίζεται με πρόσωπα που παριστάνουν τους ευρωπαϊστές, έτοιμα να δείξουν στην ΕΕ το δρόμο για την υπέρβαση των προκλήσεων του μέλλοντος, αλλά με ακροδεξιό πρόσημο. Τι μπορεί άραγε να πάει στραβά;

* Γιώργος Σαμαράς, Επίκουρος Καθηγητής Δημόσιας Πολιτικής στο King’s College London