Σαρλότ: ‘Ενας “οπερΩτικός” μονόλογος για την επιθυμία που δεν τολμά να εκφραστεί

Το «οπερΩτικό μονόδραμα» Σαρλότ, σε μουσική και λιμπρέτο της νέας συνθέτριας Λίνας Ζάχαρη, παρουσιάζεται σε πανελλήνια πρώτη στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ για δύο μοναδικές παραστάσεις στις 13 και 15 Ιουνίου 2024, στις 20.30.

Τη σκηνοθεσία υπογράφει η Ρηνιώ Κυριαζή, ενώ το οκταμελές μουσικό σύνολο διευθύνει η Μυρσίνη Χατζηκωνσταντή. Τον ομώνυμο ρόλο ερμηνεύει η μεσόφωνος Ιωάννα Φόρτη.

Με αφορμή τον ανεκπλήρωτο έρωτα του Βέρθερου και της Σαρλότ, όπως προκύπτει από τα Πάθη του νεαρού Βέρθερου (1774) του Γκαίτε, καθώς και τα Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου (1983) του Ρολάν Μπαρτ, το έργο “Σαρλότ” φέρνει επί σκηνής έναν ακροβατικό, «οπερΩτικό» μονόλογο για την επιθυμία που δεν τολμά να εκφραστεί, τους δαίμονες που δε φθείρονται και το τραύμα της απώλειας.

Η ηρωίδα, βυθισμένη σε ακίνητο πένθος από την αυτοκτονία του αγαπημένου της Βέρθερου, τολμά για πρώτη φορά να ξεστομίσει τον έρωτά της για εκείνον, σε ένα υπερβατικό παραλήρημα όπου αναμετριέται με τα όριά της. Σε ένα σκοτεινό δωμάτιο που η ίδια οριοθετεί και όπου παγιδεύει τον εαυτό της, το συνειδητό και το ασυνείδητο, η αλήθεια και η φαντασίωση συγχέονται σε ένα ρευστό μουσικό περιβάλλον. Ο ακραίος τραγουδιστικός χείμαρρος συνδιαλέγεται με τη χαρακτηριστική υφή της μουσικής κατασκευής και ανασυντίθεται ηλεκτρονικά οδηγώντας την ηρωίδα στην τελική «απελευθερωτική» κραυγή.

Ένα εύθραυστο μουσικό σύμπαν ερμηνευτικής ακρίβειας

H Λίνα Ζάχαρη εξηγεί στο NEWS 24/7 πως προέκυψε το νέο αυτό έργο: “Δεν ξέρω αν πρόκειται περί συγκίνησης και, όπως έχω πει ξανά, η μετατόπιση του ενδιαφέροντός μου από τον Βέρθερο στην αγαπημένη του δεν προκύπτει σε καμία περίπτωση από ταύτιση ή συμπόνοια προς το πρόσωπό της, αλλά από δικά μου υποκείμενα αντανακλαστικά βερθερισμού.

Νομίζω πως στην πραγματικότητα όταν φτιάχνουμε έργα εκκινώντας από γνωστές ιστορίες και μύθους, είναι συχνά από την ανάγκη μας να βρούμε και να επαναπροσδιορίσουμε τη δική μας θέση μέσα σε αυτές και φορώντας τη μάσκα τους να εξομολογηθούμε κάτι δικό μας. Η Σαρλότ είναι μια τέτοια περίπτωση.”

Τι σημαίνει όμως «οπερΩτικό μονόδραμα»;

Η Λίνα Ζάχαρη εξηγει πως “μονόδραμα είναι το έργο (και το είδος) του μουσικού θεάτρου – της όπερας (ή σπανιότερα και του θεάτρου πρόζας) στο οποίο παίζει μόνο ένας ηθοποιός – τραγουδιστής.

Ο χαρακτηρισμός «οπερΩτικό», για τον οποίο ευγνωμονώ την Ιωάννα Φόρτη, προέκυψε όταν αναζητούσαμε, εν είδει υπότιτλου, κάτι που θα συνένωνε την όπερα και τον έρωτα, ταυτοποιώντας ευθύς εξαρχής με ακρίβεια το έργο ως προς το είδος και το περιεχόμενό του, και παράλληλα θα έκλεινε με χιούμορ το μάτι στον ακροατή ή τον αναγνώστη. Όταν μετά από μια μεγάλη παύση ακούστηκε η λέξη «οπερΩτικό», γνωρίζαμε, ξεσπώντας σε γέλια, πως το είχαμε βρει.

Το «οπερΩτικό» μας, λοιπόν, μονόδραμα είναι δομημένο σε δεκατέσσερα αποσπάσματα (κατ’ αναλογία των Αποσπασμάτων του ερωτικού λόγου). Η μουσική δομείται σε αυστηρές συμμετρικές κατασκευές και αναλογίες, ενώ είναι εν πολλοίς προγραμματική. Σε συγκεκριμένες, δηλαδή, μουσικές χειρονομίες εγγράφονται και συμβολοποιούνται συγκεκριμένες εξωμουσικές ιδέες, ενώ γίνεται περιορισμένη χρήση ηλεκτρονικών από την ψηφιοποίηση και την ανάλογη ηλεκτρονική επεξεργασία αμιγώς του φωνητικού υλικού του έργου.

Η μουσική κατασκευή είναι εύθραυστη, καθώς τα υλικά χρησιμοποιούνται με τρόπο που απαιτείται ερεθιστικής ακρίβειας ερμηνεία, τόσο από την τραγουδίστρια όσο και από το μουσικό σύνολο και τη μαέστρο. Η τραγουδιστική γραμμή είναι ο πυρήνας του οποίου το υλικό αξιοποιείται για την κατασκευή όλων των υπόλοιπων μουσικών γραμμών με την πρόθεση η φωνή να γίνει, σ’ αυτό το παράδοξο σύστημα αναπαράστασης που ονομάζουμε μουσικό θέατρο, η μήτρα από την οποία γεννιέται ένας ολόκληρος και ολοκληρωμένος κόσμος”.

Ρηνιώ Κυριαζή: “Η Σαρλότ εκπροσωπεί για μένα την απόφαση της επικοινωνίας με τον εαυτό μας”

Τι γοήτευσε τη Ρηνιώ Κυριαζή στο έργο αυτό της Λίνας Ζάχαρη; Η ίδια εξομολογείται πως “πρόκειται για την ανάγκη μιας γυναίκας να μιλήσει για ό,τι κρύβει μέσα της, να φανερώσει έναν ισχυρό – βαθύ κόσμο, έναν κόσμο που πάλλεται κι αναζητεί διέξοδο. Το πρώτο πράγμα που μου έκανε εντύπωση όταν άκουσα το έργο ήταν η δυναμική του· υπάρχει μέσα στη μουσική μια ορμή επαναστατική, σαν ένα ποτάμι που αναβλύζει, ένας πίδακας που ξεχύνεται γιατί δεν μπορεί να κάνει αλλιώς.

Πιστεύω πολύ σε αυτή την εσωτερική ορμή που δεν αντέχει να συμβιβάζεται. Μέσα από την πολύ δημιουργική διαδικασία των προβών συνειδητοποίησα ότι η Σαρλότ εκπροσωπεί για μένα την απόφαση της επικοινωνίας με τον εαυτό μας. Η Σαρλότ επιθυμεί να αγκαλιάσει τα πιο σκοτεινά κομμάτια της και το κάνει με χιούμορ, σαρκάζοντας την κοινωνία και κυρίως τον εαυτό της, αποφασίζοντας να απαλλαγεί από τις συμβάσεις στις οποίες μέχρι τώρα υπέκυπτε.

Τη συναντούμε σε μια οριακή στιγμή, σε ένα μεταίχμιο και παρακολουθούμε την πορεία προς τη διεκδίκηση της ελευθερίας της. Η μουσική της Λίνας Ζάχαρη εκφράζει τις λεπτές εσωτερικές ποιότητες, το κλάμα, το γέλιο, την απόγνωση, τη χαρά, την κραυγή και τον ψίθυρο. Στις μουσικές πρόβες ακούγοντας την Ιωάννα Φόρτη να την ερμηνεύει έβλεπα ανάγλυφα να ζωγραφίζονται αισθήσεις μπροστά στα μάτια μου, τώρα βλέπω να πραγματώνεται η πρώτη μου εντύπωση πολλαπλασιασμένη και πολύπλευρη”.

Πώς κινηθήκατε σκηνοθετικά και πού εστιάσατε; “Η αρχική σκέψη ότι η γυναίκα αυτή τολμά να συνομιλήσει με το ζωώδες στοιχείο μέσα της, με ακολουθεί μέχρι σήμερα όλο και πιο ισχυρά· ήταν μία αίσθηση που προέκυψε από τη μουσική. Άφησα τη μουσική να κυριαρχήσει και να οδηγήσει κάθε δραματουργική, και σκηνοθετική επιλογή.
Η Ιωάννα Φόρτη καθόρισε επίσης τη σκηνοθετική γραμμή προσφέροντας απλόχερα το αδιαμφισβήτητο ταλέντο της, το πάθος και τη δύναμή της.

Η βαθιά ανάγκη της να κατανοήσει τη μουσική και τη δραματουργία, την έκανε να δοκιμάζει ακραίες κινησιολογικές επιλογές που της πρότεινα και να αφήνεται να ακροβατεί στα μεταίχμια των παύσεων και των σιωπών. Με ενδιέφερε πολύ η διαδρομή από την κραυγή στον ψίθυρο, από το άηχο στο παλλόμενο σώμα.

Καθοριστικής σημασίας ήταν η παρουσία της μαέστρου Μυρσίνης Χατζηκωνσταντή και της πιανίστα Μαριάννας Νικολακοπούλου στις πρόβες. Κάθε νότα κινούσε τα νήματα και διεκδικούσε τη θέση της στο σύμπαν της παράστασής μας” αναφέρει η σκηνοθέτιδα.

Ιωάννα Φόρτη: “Η Σαρλότ είναι ένας άνθρωπος που τολμά να εκθέσει τις αδυναμίες του”

Τι γοητεύει την Ιωάννα Φόρτη στον ρόλο της Σαρλοτ; Η μεσόφωνος αναφέρει “δεν έχω ιδέα αν με γοητεύει η ηρωίδα μου. Αυτό που σίγουρα με ιντριγκάρει είναι οι αντιθέσεις της. Η ευαισθησία αλλά και ο δυναμισμός της. Η αδυναμία και το θάρρος της. ‘Ότι, παρά τον μόνιμο πόνο και το πένθος της, έχει χιούμορ και σαρκάζει. Που παρά τον διχασμό της, έχει μια πολύ ξεκάθαρη σκέψη για το πώς λειτουργεί η κοινωνία και ποια είναι η θέση της μέσα σ’ αυτήν.

Η Σαρλότ είναι ένας άνθρωπος που τολμά να εκθέσει τις αδυναμίες του και τις επιθυμίες του χωρίς ντροπή, απενοχοποιημένα. Κοιτάει σε βάθος, αγγίζει τον πυρήνα της, αντιμετωπίζει τους δαίμονες της και τελικά αποφασίζει να τα διαλύσει όλα και να αλλάξει οριστικά το καθεστώς μέσα στο οποίο τόσα χρόνια ζει”.

Ποιες οι φωνητικές προκλήσεις του συγκεκριμένου ρόλου; “Καταρχάς το έργο ως μονόλογος και μάλιστα διάρκειας σχεδόν μίας ώρας είναι μια πρόκληση από μόνο του. Από ‘κεί και πέρα είναι ένα μουσικό κείμενο που δεν βασίζεται στην κλασική αρμονία με την οποία είμαστε «κουρδισμένοι» και αυτό θέλει πάντα μία ειδική προετοιμασία για να συνηθίσει το αφτί .

Είναι ένα έργο με πολύ μεγάλη έκταση, ξαφνικά πετάγματα στα ψηλά και ξαφνικά βυθίσματα στα χαμηλά και με πολύ περίπλοκους ρυθμούς τόσο για μένα ως τραγουδίστρια όσο και για την ορχήστρα. Εντωμεταξύ πέρα από τα τραγουδιστικά μέρη υπάρχουν σε ορισμένα σημεία κάποιες πρόζες, οι οποίες χρήζουν μιας διαφορετικής αντιμετώπισης ώστε να υπάρχει ισορροπία Άλλη μεγάλη πρόκληση είναι ότι το έργο δεν υπάρχει να το ακούσεις και να το μελετήσεις. Είναι η πρώτη του παρουσίαση.

Δεν ξέρεις αρχικά σαν τι μοιάζει οπότε δεν έχεις κάπου να βασιστείς. Είναι πολλές οι φορές που έφτασα στα όριά μου και αναρωτήθηκα αν λέγονται αυτά που είναι γραμμένα. Το δυσκολότερο όμως όλων, νομίζω πως είναι να καταφέρνω να μην παρασύρομαι από τα συναισθήματα που μου προκαλεί η μουσική”, καταλήγει η Ιωάννα Φόρτη.