ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ: “ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ ΦΕΜΙΝΙΣΜΟ ΜΙΛΑΜΕ; ΖΟΥΜΕ ΜΕ ΜΙΑ ΓΥΑΛΙΝΗ ΟΡΟΦΗ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΜΑΣ”

Η Αικατερίνη Παπαγεωργίου δεν έχει ακόμη αγγίξει τα 30 και έχει δώσει τα καλύτερα διαπιστευτήρια με τις θεατρικές της σκηνοθεσίες. Το φετινό καλοκαίρι τη βρίσκει εξαιρετικά πολυάσχολη, καθώς ταυτόχρονα ετοιμάζει δύο τραγωδίες. Την “Αντιγόνη” του Σοφοκλή μέσα στις φυλακές Κορυδαλλού και την “Ιφιγένεια/Βορά” μία σύγχρονη τραγωδία της Βίβιαν Στεργίου εμπνευσμένη από την τραγική Ιφιγένεια του Ευριπίδη στο θέατρο της Μικρής Επιδαύρου (5 και 6 Ιουλίου).

Ταυτόχρονα προετοιμάζει το νέο ρεπερτόριο του θεάτρου Μπέλλος μαζί με την ομάδα της, The Young Quill, ένα θεατρικό στοίχημα που ενώ αρχικά φαινόταν πολύ δύσκολο και επίφοβο, φαίνεται πως τους βγαίνει.

Με την Αικατερίνη Παπαγεωργίου συναντηθήκαμε στα πέριξ του Ωδείου Αθηνών ένα καλοκαιρινό πρωινό, λίγο αφότου είχε αφήσει τον γιο της στο σχολείο -γιατί πέρα από σκηνοθέτιδα είναι και μητέρα ενός τρίχρoνου αγοριού-  και μιλήσαμε για όλα.

Γίνεται στέκι το θέατρο Μπέλλος. Φέτος είδαμε μεγάλες ουρές απ΄έξω και στη δική σου παράσταση, «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα», αλλά και σε αρκετές άλλες. 

Ναι, αυτό ήταν το όραμά μας και γι΄αυτό κινηθήκαμε με συγκεκριμένο ρεπερτόριο. Θέλαμε να παρουσιάσουμε παραστάσεις που να συνομιλούν μεταξύ τους, ώστε να δημιουργηθεί μια μερίδα κόσμου που να έρχεται συστηματικά. Και φυσικά πάντα η πρόθεση είναι αυτό το κοινό να το διευρύνουμε με έναν συμπεριληπτικό πυρήνα επιλογών.
Αυτή τη δεύτερη χρονιά είπαμε πως είναι η ευκαιρία μας να καταλάβουμε αν τελικά μπορούμε να συνεχίσουμε στο θέατρο Μπέλλος και να επενδύσουμε σε αυτό. Όλα πήγαν καλά: η παράσταση πήγε εξαιρετικά, ήρθε κόσμος στο θέατρο, νιώσαμε πως αναγνωρίστηκε ο κόπος και η δουλειά μας και αυτό μας έδωσε τεράστια χαρά, αλλά και μία συναισθηματική και οικονομική ασφάλεια. Οπότε κάπως έτσι επισφραγίσαμε πως θα συνεχίσουμε.

Εμπιστεύεστε και νέους ανθρώπους…

Όντας όλοι μας νέοι, είπαμε να μοιράσουμε μια ευκαιρία τώρα που μπορούμε. Ξέρεις, αυτό δεν είναι δεδομένο. Δεν είναι εύκολο ένας έμπειρος άνθρωπος με πολλά χρόνια στον χώρο, να εμπιστευτεί νέους. Τις περισσότερες φορές λέει πως τους εμπιστεύεται, αλλά βάζει τόσα πολλά εμπόδια, ενδεχομένως και άθελα του που τελικά δε δίνει απλόχερα την ευκαιρία.

Μιλάς σε πρώτο πληθυντικό για το θέατρο Μπέλλος. Ποιοι εμπλέκεστε;

Στο κομμάτι του αμιγώς οικονομικού ρίσκου εμπλεκόμαστε δύο άτομα, εγώ και ο Φάνης Μιλεούνης. Στο καλλιτεχνικό και οργανωτικό κομμάτι συμμετέχει και ο Αλέξανδρος Βάρθης, ο Τάσος Λέκκα, η Χρυσηίδα Λιατζιβίρη και η Ελίζα Σκολίδη,

Το μέλλον του Μπέλλος πώς το βλέπεις;

Θα συνεχίσουμε με αυτή την πορεία, να θέτουμε δηλαδή μια θεματική και να “χτίζουμε” τον καλλιτεχνικό προγραμματισμό γύρω από αυτή. Και θα προσπαθήσουμε να φέρνουμε παραστάσεις που θα μένουν για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Ειδικά τη στιγμή που βρίσκονται παραστάσεις που συνομιλούν με τις θεματικές μας.
Τη σεζόν που μας πέρασε, η θεματολογία μας ήταν σύγχρονα έργα, ελληνικά και μη, τα οποία σχετίζονται με κάποια πολύ ζοφερά ζητήματα της επικαιρότητας. Φυσικά ο πόλεμος ήταν ένα από αυτά.

Η Αικατερίνη Παπαγεωργίου στη Μικρή Επίδαυρο με την Ιφιγένεια

Και κάπως έτσι περνάμε και στην Ιφιγένεια, που είναι ένα θύμα πολέμου. Καταρχάς πώς αισθάνεσαι που θα είσαι στη Μικρή Επίδαυρο;

Ενθουσιασμένη. Έχω αγωνία να ανταπεξέλθουμε ως ομάδα σε αυτό το στοίχημα και ταυτόχρονα αισθάνομαι πολύ μεγάλη συγκίνηση σε σχέση με το συγκεκριμένο κείμενο.
Όταν το διάβασα είπα πως είναι ένα κείμενο με το οποίο μπορώ να ταυτιστώ και θεωρώ ότι η πλειονότητα των γυναικών -από άλλη διαδρομή ή καθεμιά- μπορεί να ταυτιστεί. Ενιωσα σαν να έχει πέσει στα χέρια μου ακριβώς η θεματική που θα ήθελα να διαχειριστώ, πηγαίνοντας σε ένα μεγάλο χώρο που έχει μια ιστορία και φέρει ένα ειδικό βάρος.

Μιλάμε λοιπόν για μία σύγχρονη Ιφιγένεια…

Μια σύγχρονη Ιφιγένεια που έχει βγει από μια πολύ κακοποιητική σχέση έμφυλης βίας και έχει πάει στη Μικρή Επίδαυρο για να κάνει μια νέα αρχή. Και εκεί, με αφορμή τον φόβο που αισθάνεται στον έρημο χώρο, μπαίνει στη διαδικασία μίας συνειρμικής και παραληρηματικής διαδρομής που αναπαράγει στερεότυπα, προσταγές, επιβολές. Όταν τελειώσει όλο αυτό, η ίδια φαίνεται να έχει πάρει μια θέση απέναντι σε όλο αυτό. Και το ενδιαφέρον είναι πως το ίδιο το έργο διευρύνει και απευθύνει στο κοινό το ερώτημα σχετικά με το πού τοποθετείται το ίδιο την παράσταση.

Είναι επίσης πολύ εύστοχο ότι η Βίβιαν Στεργίου έχει ενθέσει στο έργο το κομμάτι του πολέμου ώστε να καταδεικνύεται ως το μεγαλύτερο πρόβλημα της πατριαρχίας. Γιατί υπάρχουν κάποιες ακαδημαϊκές εικασίες ότι ένα ισχυρό κομμάτι της πατριαρχίας προέκυψε με αφορμή τον πόλεμο, ότι δηλαδή ο άνθρωπος έγινε υποκείμενο και αντικείμενο εξουσίας. Από το ύψιστο αγαθό που ήταν ο φορέας ζωής και αναπαραγωγής, τη γυναίκα δηλαδή, περάσαμε στον άντρα πολεμιστή, κυνηγό και κατακτητή που κατακτά το απέναντι χωριό και κάνει όλους τους ανθρώπους υπηκόους.

Αυτή η αίσθηση του ότι έχω ανθρώπους που είναι αντικείμενα εξουσίας, είναι που δημιουργεί μια κατάσταση πατριαρχίας. Γιατί όταν μαθαίνεις στην οικογένειά σου να σκύβεις το κεφάλι και λειτουργείς βάσει του ότι υπάρχει ένας αρχηγός, μετά σου είναι πάρα πολύ εύκολο φεύγοντας να αναπαράγεις το ίδιο μοντέλο.

Οπότε, η Βίβιαν ενώ δεν επιχειρηματολογεί ακαδημαϊκά σε σχέση με αυτό, το έχει ενθέσει με έναν τρόπο που αντιλαμβάνεται ο θεατής ότι υπάρχει μια έντονη σχέση μεταξύ του πολέμου ως κατάσταση και της πατριαρχίας.

Για ποιο λόγο θυσιάζεται η Ιφιγένεια;

Στο έργο η Ιφιγένεια φαίνεται να θυσιάζεται στον βωμό όλων αυτών των πατριαρχικών στερεοτύπων που προέρχονται από την οικογένεια, τον σύντροφο, την κοινωνία και την εργασία. Το έργο αγγίζει ακόμα και το σήμερα, τα ερωτήματα που προκύπτουν αν μια γυναίκα κατέχει μια υψηλή θέση, ερωτήματα που σχετίζονται με το ποιος είναι ο πατέρας ή η μητέρας της ή το με ποιον κοιμήθηκε.

Το έργο της Βίβιαν Στεργίου λέγεται “Ιφιγένεια/ Βορά”. Γιατί Βορά;

Δηλαδή τροφη για όλους αυτούς που πέφτουνε να την κατασπαράξουν. Αισθάνομαι, το έχω πει και στη Βίβιαν (Στεργίου), ότι το έργο έχει και ένα σχόλιο σε σχέση με το πώς βλέπουμε τη γυναίκα ως αντικείμενο. Η γυναίκα που τα κάνει όλα, που εργάζεται, φροντίζει το σπίτι, είναι μητέρα, σύζυγος και παράλληλα πρέπει να είναι όμορφη, περιποιημένη και να ακολουθεί όλα τα σύγχρονα instagramικά πρότυπα.

Αυτά τα πρότυπα είναι πολύ συγκεκριμένα και κάνουν τη σύγχρονη γυναίκα τροφή όλων των επιταγών της εποχής. Και υπάρχει μια βιαιότητα πίσω από όλο αυτό, σαν να τη βάζουν στο κρεβάτι του Προκρούστη και να την τραβάνε από όλες τις μεριές.

Εσύ αυτό πώς το βιώνεις σαν νέα κοπέλα;

Εγώ στάθηκα τυχερή. Η μητέρα μου ήταν και είναι πολύ δραστήρια εργασιακά και μου ήταν οικείο το αφήγημα του ότι θέλει πολύ μεγάλη προσπάθεια να πετύχεις κάτι όταν είσαι γυναίκα. Θυμάμαι ότι όταν ήμουνα 12 χρόνων είχε ένα βιβλίο, το “Ευτυχώς που δεν γεννήθηκα όμορφη”, που περιέγραφε ακριβώς αυτό το κομμάτι της υπερπροσπάθειας που καλείσαι ούσα γυναίκα να καταβάλεις προκειμένου να διεκδικήσεις σχέσεις και χώρο σε περιβάλλοντα ανδροκρατούμενα.

Επίσης, το βίωσα και η ίδια, όχι μόνο σαν γυναίκα, αλλά και σαν νέα γυναίκα. Υπάρχει ένα τεράστιο κομμάτι που λέει “σε αμφισβητώ μόνο γι αυτό”. Δεν πρέπει να κάνεις λάθος. Δεν πρέπει να φανείς αδύναμη. Ακόμα και αν ο άλλος σε προσβάλλει, πρέπει να βρεις ένα τρόπο να το διαχειριστείς, να ελιχθείς.

Θέλω να πιστεύω ότι όλο αυτό το σύστημα μεροληψίας υπέρ των αντρών θα αλλάξει. Γιατί μιλάμε γι αυτό και τοποθετούμαστε. Από την άλλη αν δεις τη μεγάλη εικόνα του διαθεματικού φεμινισμού, εύκολα καταλαβαίνει κάποιος πως ζούμε στον μικρόκοσμό μας. Δηλαδή εμείς είμαστε δυτικές γυναίκες με προνόμιο στην εκπαίδευση, στη γνώση, στην παιδεία. Οπότε ζούμε με μια γυάλινη οροφή πάνω από το κεφάλι μας, γιατί η μεγαλύτερη μερίδα γυναικών βρίσκεται στο έρεβος και φορά μαντήλα και χιτζάμπ. Δηλαδή για ποιο φεμινισμό μιλάμε;

Σε ένα ταξίδι που έκανα πρόσφατα σε μια μουσουλμανική χώρα μίλησα με έναν άντρα- οδηγό που ισχυριζόταν ότι μία μεγάλη μερίδα του κόσμου επιστρέφει στη θρησκοληψία. Αν ρωτήσεις γυναίκες και μάλιστα μορφωμένες, περιγράφουν αυτήν την “επιστροφή” σαν μια προσπάθεια πίστης στην αγνότητα κάποιων πραγμάτων και στην ομορφιά. Εικάζω πως θα νιώθουν και καταπίεση. Δεν γίνεται να μη νιώθουν όταν βλέπουν τον δυτικό κόσμο να εξελίσσεται. Το χιτζάμπ δε σημαίνει μόνο ότι δεν είσαι ελεύθερος να ντυθείς όπως θες, σημαίνει ότι δεν έχεις υπόσταση. Οι γυναίκες αυτές δεν επιτρέπεται να δείχνουν το πρόσωπό τους σε κανέναν άλλον πλην του συζύγου και των παιδιών τους και σε ελάχιστες περιπτώσεις και στους γονείς τους. Αυτό σημαίνει πως δεν υπάρχω ως πρόσωπο πια.

Υπάρχει πάντως και στην Ελλάδα μία επιστροφή στις εκκλησίες…

Ναι γιατί κατέρρευσαν πια πολλά ιδεολογικά αφηγήματα, δεν υπάρχει κάτι ισχυρό στο οποίο να μπορούμε να πιστέψουμε και να δούμε κάποιο φως στο τούνελ. Ο κόσμος ψάχνει ενδεχομένως σε κάτι να πιστέψει. Το να έχεις ένα όνειρο, ένα όραμα και μια πίστη, είναι και βαθιά υπαρξιακό πράγμα.

 Η Αικατερίνη Παπαγεωργίου με την Αντιγόνη στις φυλακές

Παράλληλα συνεργάζεσαι με τις φυλακές ως υπεύθυνη σκηνοθέτις και εμψυχώτρια στο Θεατρικό Εργαστήρι του Σωφρονιστικού Καταστήματος Κορυδαλλού Ι. Φέτος θα ανεβάσετε μάλιστα την “Αντιγόνη” Πώς βλέπεις την έννοια του σωφρονισμού τώρα που συγχρωτίζεσαι τόσο έντονα με κρατούμενους;

Η φυλακή ως κατάσταση σε καμία των περιπτώσεων δε θα σωφρονίσει, τουλάχιστον όπως γίνεται στην Ελλάδα. Ο Κορυδαλλός είναι δικαστικές φυλακές και έχει πάνω από 1500 άτομα. Είναι πάρα πολύ δύσκολο υποστηριχτούν όπως πρέπει οι τρόφιμοι. Όλοι ζουν σε ένα πολύ κλειστοφοβικό περιβάλλον και αναμοχλεύουν συνέχεια τα ίδια και τα ίδια δημιουργώντας μικροκοινωνίες οι οποίες βασίζονται ακριβώς στα ίδια πράγματα.

Οπότε δεν υπάρχει σωφρονισμός. Ωστόσο, αυτό που μπορώ να πω εγώ με μεγάλη βεβαιότητα είναι ότι διαδικασίες όπως το θέατρο βοηθούν. Οι άνθρωποι που συμμετέχουν στη θεατρική μας ομάδα ξεφεύγουν από το περιβάλλον της φυλακής και αρχίζουν να αναπτύσσουν σχέσεις με κοινό πεδίο την τέχνη και το θέατρο. Και αυτή η διαδικασία τούς δίνει πολύ μεγάλη χαρά και κάπως τους λυτρώνει, γιατί είναι σαν να τους θυμίζει ότι υπάρχει και κάτι άλλο.

Είναι μία στιγμή που, ενώ είναι ματαιωμένοι και απογοητευμένοι από τα πάντα, βάζουν ένα στόχο και καλούνται να τον εκπληρώσουν. Και το συγκλονιστικό είναι πως αν τους ρωτήσεις πως νιώθουν, θα σου πουν ότι νιώθουν ότι το απόλυτο τίποτα, χρησιμοποιούν μάλιστα τη λέξη “σκουπίδι” και νιώθουν πως πρέπει να είναι παραγκωνισμένοι, περιθωριοποιημένοι και να μην επιστρέψουν στην κοινωνία. Γιατί η συνθήκη της φυλακής τους κάνει να πιστεύουν αυτό. Στη θεατρική ομάδα και στις πρόβες εξομολογούνται πως νιώθουν σημαντικοί, το θέατρο είναι αυτό που τους δίνει συναισθήματα που δεν τα έχουν διαφορετικά.

Βλέπεις θυμό μέσα στους ανθρώπους αυτούς για αυτήν την κατάσταση;

Βλέπω ανθρώπους που είναι έτοιμοι πραγματικά να καταρρεύσουν και να σου παραδοθούν ακόμα και με ένα ψίχουλο αγάπης, αποδοχής και πίστης. Και μιλάμε για ανθρώπους που η όλη τους προσπάθεια έγκειται στο να αποδείξουν πόσο σκληροί και ισχυροί είναι.

Δε θέλω να εξωραϊζω καταστάσεις, αλλά και η συνθήκη της φυλακής είναι πως όταν βγουν από εκεί δε θα έχουν στον ήλιο μοίρα. Δε θα μπορούν να βρουν μια δουλειά. Υπάρχουν κάποιοι φορείς που το προσπαθούν, αλλά δεν μπορούν να απορροφήσουν όλους αυτούς τους ανθρώπους. Και να βρει κάποιος κάπου μία δουλειά, αυτή η δουλειά θα είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο και κάτι πολύ περιορισμένο. Δε θα πας εύκολα ας πούμε σε ένα γραφείο. Οπότε είναι καταδικασμένοι όλοι με έναν τρόπο.

Ενιωσες κάποια στιγμή φόβο;

Την πρώτη μέρα που πήγα, ήμουν πάρα πολύ αγχωμέν γιατί ήταν ανδρικές φυλακές. Αλλά το μοιράστηκα μαζί τους και ήταν πολύ συγκινητικό ότι όλοι θεώρησαν τους εαυτούς τους υπεύθυνους στο να με κάνουν να μην νιώθω άγχος.

Νομίζω ότι το κλειδί είναι να δημιουργήσεις μια σχέση εμπιστοσύνης μαζί τους. Για παράδειγμα, μας είχαν ζητήσει να τους φέρουμε φαγητό απ έξω τα Χριστούγεννα. Με την κοινωνιολόγο που τρέχει το πρόγραμμα, τη Γιολάντα Κωνσταντινίδη, τους είπαμε πως θα το προσπαθήσουμε. Αυτό δεν είναι δεδομένο στη φυλακή, γι αυτό και δε μας είχαν πιστέψει. Όμως όντως το καταφέραμε. Τους πήγαμε πίτσες και αυτό ήταν μια μεγάλη απόδειξη πως μας ζήτησαν κάτι και το κάναμε. Όταν ξανάζήτησαν την Τσικνοπέμπτη, το ξανακάναμε και τους πήγαμε σουβλάκια.

Δεν είναι εύκολο να κερδίσεις την εμπιστοσύνη τους, αλλά αν μια δυο φορές δεσμευτείς για κάτι και το κάνεις, μετά υπάρχει ένας άγραφος κώδικας που λέει ότι συνεννοούμαστε. Οπότε κι εγώ μετά που θα τους ζητήσω να μάθουν τα λόγια τους, νιώθουν την υποχρέωση να το κάνουν.

Τώρα στην Αντιγόνη, ποιανού το μέρος παίρνουν οι κρατούμενοι;

Με τον Γιώργο τον Πατεράκη που είμαστε στο πρόγραμμα, μπήκαμε σε μια διαδικασία πριν διαβάσουμε το πρωτότυπο κείμενο, να κάνουμε μια εισαγωγή σε σχέση με το έργο. Εμείς ήμασταν κάπως πιο θετικά προσκείμενοι προς την Αντιγόνη και γιατί αυτό πιστεύαμε, αλλά και γιατί θεωρούσαμε ότι στο συγκεκριμένο περιβάλλον αυτό θα έχει μεγαλύτερη απήχηση.

Λοιπόν, η συντριπτική πλειονότητα υποστήριζε τον Κρέοντα με διάφορα επιχειρήματα. Από το εύλογο “μα παρέλαβε μια πόλη μετά από έναν εμφύλιο. Τι να κάνει; Πρέπει να βάλει σκληρούς νόμους για να συνετίσει τον κόσμο” και το “εννοείται ότι πρέπει κάποιες φορές να γίνεις σκληρός για παραδειγματισμό, γιατί μετά ο κόσμος ξεσαλώνει” μέχρι το “δεν μπορούσε να κάνει πίσω. Γιατί όταν έχεις δώσει τον λόγο σου και έχεις δεσμευτεί δημόσια, πρέπει να το υποστηρίξεις μέχρι τέλους, ακόμα κι αν ξέρεις ότι είναι λάθος”. Οπότε γενικά η πλειονότητα ήταν υπέρ του Κρέοντα με έναν τρόπο.

Εμείς κάπως προσπαθήσαμε να πούμε ότι δεν ισχύει ακριβώς αυτό και τους παρακινήσαμε να δουν λίγο και τις δικές τους τις αφηγήσεις, καθώς οι ίδιοι μας λένε πως νιώθουν πως η δικαιοσύνη αυτή καθεαυτή, ως νομικό πλαίσιο, είναι βαθιά άδικη σε στιγμές και κάπως μεροληπτεί απέναντι σε πράγματα και καταστάσεις. Ε, και κάπως να το στρέψουμε και προς την Αντιγόνη.

Ιφιγένεια και Αντιγόνη λοιπόν: Δύο τραγωδίες συγχρόνως…

Περίεργο ναι, αλλά και ωραίο γιατί αντλείς στοιχεία από το ένα για το άλλο. Νομίζω ότι και οι δύο τραγωδίες συνομιλούν με έναν τρόπο με όμορφο τρόπο μεταξύ τους…