Τιενανμέν: Ο διαδηλωτής απέναντι στο τανκ – Η ιστορία πίσω από την εμβληματική φωτογραφία

Υπάρχουν κάποιες λήψεις που είναι συγκλονιστικές. Συμβαίνουν μία φορά, καθώς ο κατάλληλος άνθρωπος βρίσκεται στο κατάλληλο μέρος, την κατάλληλη στιγμή, και μένουν για πάντα στην ιστορία. Μια από αυτές είναι και ο «διαδηλωτής απέναντι στο τανκ», η φωτογραφία από τη σκληρή καταστολή των διαδηλώσεων στην πλατεία Τιενανμέν, στην Κίνα, που πραγματοποιήθηκε σαν σήμερα στις 4 Ιουνίου του 1989.

Το στιγμιότυπο, εμβληματικό: ένας άνδρας αγνώστων στοιχείων με λευκό πουκάμισο, με σακούλες να κρέμονται από τα χέρια του, βρίσκεται αντιμέτωπος με μια φάλαγγα από τανκς στη Λεωφόρο της Αιώνιας Ειρήνης στο Πεκίνο, αφότου η κυβέρνηση έδωσε το “πράσινο φως” για την αιματηρή στρατιωτική καταστολή κατά των διαδηλωτών υπέρ της δημοκρατίας. Τα πλάνα από το σημείο έγιναν το σήμα κατατεθέν της καταστολής.

Τα γεγονότα που οδήγησαν στην αιματηρή καταστολή

Το 1976 πεθαίνει ο ηγέτης της Κίνας Μάο Τσετούνγκ και τον διαδέχεται ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ. Με τον θάνατο του Μάο κλείνει οριστικά το κεφάλαιο της Πολιτιστικής Επανάστασης και ο Σιαοπίνγκ προχωρά σε μία σειρά από εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις.

Τη νύχτα της 3ης Ιουνίου 1989, μετά από σχεδόν δύο μήνες διαδηλώσεων φοιτητών και εργαζομένων που απαιτούσαν ταχύτερες πολιτικές μεταρρυθμίσεις και το να μπει ένα τέλος στη διαφθορά, αποφασίζει να πνίξει στο αίμα τις διαδηλώσεις. Πομπές ένοπλων στρατευμάτων εισήλθαν στο κεντρικό Πεκίνο για να εκκενώσουν την πλατεία. Η επέμβαση αυτή εξελίχθηκε σε λουτρό αίματος. Αυτόπτες μάρτυρες περιέγραψαν τανκς να πέφτουν πάνω σε άοπλους διαδηλωτές και στρατιώτες να πυροβολούν αδιακρίτως το πλήθος. Οι κινεζικές αρχές δεν ανακοίνωσαν ποτέ επίσημο αριθμό νεκρών, αλλά οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από μερικές εκατοντάδες έως χιλιάδες.

Μέχρι σήμερα η σφαγή παραμένει ένα από τα πιο ευαίσθητα πολιτικά θέματα συζήτησης στην Κίνα, με κάθε αναφορά σε αυτήν να λογοκρίνεται αυστηρά και να ισχύει μέχρι και σήμερα απαγόρευση για πραγματοποίηση εκδηλώσεων μνήμης.

Η φωτογραφία – σύμβολο

Η ιστορική φωτογραφία του Jeff Widener, τότε φωτογράφου του Associated Press (AP), καθώς και υλικό που τραβήχτηκε από τα συνεργεία του CNN έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο να μάθει ο υπόλοιπος κόσμος το τι συνέβη την περίοδο εκείνη στην Κίνα.

Το ταξίδι της φωτογραφίας, επίσης, αποτύπωσε την ένταση και τον φόβο της εποχής – που περιλάμβανε μέχρι και λαθρεμπόριο εξοπλισμού και φιλμ, προκειμένου να περάσει από τις αρχές και τα σύνορα. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η κινεζική κυβέρνηση προσπαθούσε απεγνωσμένα να ελέγξει το μήνυμα που έφτανε στον κόσμο – και προσπαθούσε να σταματήσει όλα τα αμερικανικά ειδησεογραφικά πρακτορεία να μεταδίδουν ζωντανά από το Πεκίνο.

Ήταν Δευτέρα, 5 Ιουνίου 1989, και το Πεκίνο βρισκόταν σε αναβρασμό λόγω της καταστολή ςτης προηγούμενης ημέρας. Ο Liu Heung-shing, συντάκτης φωτογραφιών για το AP στο Πεκίνο, ζήτησε, σύμφωνα με το CNN, από τον Widener να βοηθήσει να τραβήξει φωτογραφίες των κινεζικών στρατευμάτων από το ξενοδοχείο Beijing Hotel – το οποίο είχε την καλύτερη οπτική γωνία της πλατείας, η οποία βρισκόταν πλέον υπό στρατιωτικό έλεγχο.

«Πηγαίνω με ποδήλατο προς το ξενοδοχείο Beijing Hotel και στο έδαφος υπάρχουν μόνο συντρίμμια και απανθρακωμένα λεωφορεία», είπε. «Ξαφνικά, έρχονται τέσσερα τανκς, επανδρωμένα με στρατιώτες με βαριά πολυβόλα. Είμαι πάνω στο ποδήλατό μου και σκέφτομαι ότι δεν μπορώ να πιστέψω ότι το κάνω αυτό».

«Ακούω φήμες ότι και σε άλλους δημοσιογράφους είχαν κατασχεθεί τα φιλμ και οι κάμερες. Έπρεπε να βρω έναν τρόπο να μπω στο ξενοδοχείο”, πρόσθεσε. «Κοιτάζω μέσα στο σκοτεινό λόμπι και βλέπω ένα δυτικό κολεγιόπαιδο. Τον πλησίασα και του ψιθύρισα: «Είμαι από το Associated Press, μπορείτε να με αφήσετε να ανέβω στο δωμάτιό σας;» Το κατάλαβε αμέσως και είπε: “Φυσικά”».

Αυτός ο νεαρός ήταν ο Kirk Martsen – ένας Αμερικανός φοιτητής ανταλλαγής που έβαλε κρυφά τον Widener στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του στον έκτο όροφο.

Από εκεί, ο Widener άρχισε να φωτογραφίζει τα τανκς που περνούσαν από τους δρόμους από κάτω – μερικές φορές άκουγε το χτύπημα ενός κουδουνιού που σήμαινε ότι περνούσε ένα καρότσι με ένα πτώμα ή ένας τραυματίας που μεταφερόταν στο νοσοκομείο, είπε.

Καταγράφοντας τη συγκλονιστική στιγμή

Στο ξενοδοχείο βρίσκονταν και άλλοι δημοσιογράφοι – μεταξύ των οποίων ο Jonathan Schaer, ο εικονολήπτης του CNN με έδρα τις ΗΠΑ, ο οποίος πέταξε στο Πεκίνο για να στηρίξει τους εξαντλημένους συναδέλφους του. Είχε στήσει μια κάμερα στο μπαλκόνι του δωματίου του CNN στο ξενοδοχείο, όπου το δίκτυο μετέδιδε ζωντανά ρεπορτάζ από την καταστολή καθ’ όλη τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου.

«Ένας άλλος εικονολήπτης είπε: ‘Ε, κοιτάξτε τον τύπο μπροστά από τα τανκς! Απλώς ζουμάρισα και άρχισα να βιντεοσκοπώ”, θυμήθηκε ο Schaer.

«Όταν η φάλαγγα σταμάτησε και ο άνδρας μπλόκαρε τα τανκς, προσπαθούσαν να τον τρομάξουν πυροβολώντας πάνω από το κεφάλι του. Λοιπόν, οι πυροβολισμοί πάνω από το κεφάλι του ήταν ουσιαστικά η θέση μας. Οι σφαίρες ήταν τόσο κοντά που μπορούσες να τις ακούσεις να περνούν».

Πίσω στο δωμάτιο, ο Widener ήταν στο παράθυρο και ετοιμαζόταν να φωτογραφίσει τη φάλαγγα των τανκς που κατέβαινε το δρόμο, όταν «αυτός ο τύπος με τις σακούλες για τα ψώνια βγαίνει μπροστά και αρχίζει να κουνάει τις σακούλες», είπε. «Περιμένω να τον πυροβολήσουν, κρατώντας την εστίαση πάνω του και περίμενα, περίμενα».

Το τανκ σταμάτησε και προσπάθησε να παρακάμψει τον άνδρα. Ο άνδρας κινήθηκε μαζί με το τανκ, εμποδίζοντας και πάλι την πορεία του. Κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της αντιπαράθεσης, ο άνδρας ανέβηκε στο μπροστινό τανκ και φάνηκε να μιλάει σε όποιον βρισκόταν μέσα.

Αλλά ο Widener είχε ένα πρόβλημα – η σκηνή ήταν πολύ μακριά για τον φακό των 400 χιλιοστών του. Ο διπλασιαστής του, που θα του επέτρεπε να ζουμάρει διπλάσια, βρισκόταν πάνω στο κρεβάτι, αφήνοντάς τον να επιλέξει: Θα έπρεπε να πάει να πιάσει τον διπλασιαστή και να ρισκάρει να χάσει τη λήψη σε αυτά τα πολύτιμα δευτερόλεπτα;

Πήρε το ρίσκο, έβαλε τον διπλασιαστή στη φωτογραφική μηχανή και τράβηξε «μία, δύο, τρεις λήψεις. Μετά τελείωσε», είπε. «Κάποιοι άνθρωποι ήρθαν, άρπαξαν τον τύπο και έφυγαν. Θυμάμαι ότι καθόμουν σε αυτόν τον μικρό καναπέ δίπλα στο παράθυρο και ο φοιτητής (Martsen) είπε: «Το πέτυχες; Τα κατάφερες; Κάτι στο πίσω μέρος του μυαλού μου έλεγε ότι ίσως το πήρα, αλλά δεν είμαι σίγουρος».

Ο Liu θυμάται ότι έλαβε το τηλεφώνημα από το Widener και αμέσως έδωσε οδηγίες: τύλιξε το φιλμ, πήγαινε στο λόμπι και ζήτα από έναν από τους πολλούς ξένους φοιτητές εκεί να το φέρει στο γραφείο του AP. Οι εικόνες σύντομα μεταδόθηκαν στον υπόλοιπο κόσμο.

Ο Widener το έκανε, στέλνοντας τον φοιτητή να φύγει με ποδήλατο με το φιλμ κρυμμένο στο εσώρουχό του. Σαράντα πέντε λεπτά αργότερα, «ένας Αμερικανός με αλογοουρά και σακίδιο εμφανίστηκε με έναν φάκελο AP», είπε ο Liu. Εμφάνισαν γρήγορα το φιλμ, «και κοίταξα αυτό το καρέ – και αυτό είναι το καρέ. Έφυγε».

Αρκετά μέσα ενημέρωσης φωτογράφισαν τον «Tank Man», αλλά η λήψη του Widener ήταν η πιο διαδεδομένη. Εμφανίστηκε στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων σε όλο τον κόσμο και ήταν υποψήφια εκείνη τη χρονιά για το βραβείο Πούλιτζερ.

Ο Widener είπε ότι δεν ήξερε ότι η εικόνα είχε κάνει τόσο μεγάλη αίσθηση μέχρι το επόμενο πρωί, όταν έφτασε στο γραφείο του AP και βρήκε μηνύματα από πολίτες και δημοσιογράφους από όλο τον κόσμο.

Μέχρι σήμερα δεν γνωρίζουμε ποιος είναι ο άνθρωπος και τι του συνέβη. Παραμένει όμως ένα ισχυρό σύμβολο του ατόμου που αντιστέκεται στη δύναμη του κράτους.

«Υποθέτω ότι για πολλούς ανθρώπους είναι κάτι προσωπικό, επειδή αυτός ο τύπος αντιπροσωπεύει όλα όσα πολεμάμε στη ζωή μας, επειδή όλοι πολεμάμε κάτι», δήλωσε ο Widener. «Έχει γίνει πραγματικά ένα σύμβολο για πολλούς ανθρώπους».