ΨΗΦΙΖΟΥΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ;

Είναι βέβαιο ότι την επόμενη μέρα των Ευρωεκλογών, σε λίγες ώρες δηλαδή ή τώρα που διαβάζετε, η κύρια συζήτηση θα αφορά τη μεγάλη αποχή, την άνοδο της ακροδεξιάς και την κρίση (οι πιο οργισμένοι θα μιλήσουν για κατάρρευση) της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλη την Ευρώπη, εκεί μας οδηγούν όσα φαίνονται στη φωτογραφία της στιγμής. 

Μια φωτογραφία που έχει Μελόνι πρωθυπουργό της Ιταλίας και Λεπέν πρώτη δύναμη στη Γαλλία (όπου συνολικά η Ακροδεξιά κυμαίνεται δημοσκοπικά ως και στο 38%), το AfD με τις φιλοναζιστικές θέσεις να κοντράρει για τη δεύτερη θέση στη Γερμανία και τους αυταρχικούς να επικρατούν σε χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ με τον Όρμπαν στην Ουγγαρία να είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα. Επίσης, η ακροδεξιά προηγείται στην Αυστρία, διεκδικεί πρωτιά στην Ολλανδία, είναι ενισχυμένη ακόμα και στην Ισπανία, ίσως τη χώρα με την πιο αριστερή κυβέρνηση στην Ευρώπη. Την ίδια ώρα, μπορεί να είχαμε καιρό ν’ ακούσουμε γι’ αυτόν αλλά ενόψει των επικείμενων βρετανικών εκλογών επανήλθε μέχρι και το όνομα του Νάιτζελ Φάρατζ (στην ίδια πρόταση, βέβαια, με ένα μιλκσέικ). Μην ξεχάσουμε την Ελλάδα, όπου μετά το 13% που συγκέντρωσαν τα κόμματα δεξιότερα της Νέας Δημοκρατίας στις περσινές βουλευτικές εκλογές, δείχνουν και φέτος δυνατά με την Ελληνική Λύση, μάλιστα, στις περισσότερες δημοσκοπήσεις να ανεβαίνει στην τέταρτη θέση πάνω από το ΚΚΕ.  

Προφανώς, όλοι αυτοί οι πολιτικοί σχηματισμοί (αλλά και τα πρόσωπα που τους εκφράζουν) είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Αλλού μιλάμε για φλερτ με το ναζισμό, αλλού για πούρο εθνικισμό, αλλού υπάρχουν θεοκρατικά χαρακτηριστικά, παντού δεσπόζει ένας ακραίος συντηρητισμός που αμφισβητεί προοδευτικά κεκτημένα δεκαετιών όπως το δικαίωμα στην άμβλωση ή προωθεί τις φυλετικές διακρίσεις με αναπολογητική ισλαμοφοβία και αντιμεταναστευτικές θέσεις. 

Υπάρχει και κάτι άλλο κοινό, ίσως το σημαντικότερο. Η, κυρίαρχη πια, ακροδεξιά στην Ευρώπη χρησιμοποιώντας (πραγματικό) λαϊκισμό, ξενοφοβία κι ακατάσχετες θεωρίες συνωμοσίας πουλάει αντισυστημισμό. Βέβαια, μια χρήσιμη παραβολή για το πόσο δήθεν είναι αυτός ο «αντισυστημισμός», είναι η στάση της Ελληνικής Λύσης του Κυριάκου Βελόπουλου στο σκάνδαλο των υποκλοπών: με τη δική της σύμπραξη η ΝΔ σφράγισε το κουκούλωμα της υπόθεσης διορίζοντας νέα μέλη στην ΑΔΑΕ που μόλις αυτήν την εβδομάδα αποφάσισαν (παρότι το είχε επιτρέψει το Συμβούλιο της Επικρατείας) να μην κληθεί η ΕΥΠ να εξηγήσει τους λόγους παρακολούθησης του Νίκου Ανδρουλάκη. Όπως βλέπουμε, τελικά η γραμμή μεταξύ του «αντισυστημισμού» και του «πολιτικού τσαρλατανισμού» είναι πολύ λεπτή, σχεδόν διάφανη. 

Υπάρχουν πολλές οπτικές για να εξηγήσει κανείς τη σαρωτική άνοδο της ακροδεξιάς (που απειλεί να είναι δεύτερη δύναμη στο Ευρωκοινοβούλιο), οι αναλύσεις ξαναβγαίνουν από το συρτάρι. Κάτι όμως που δε συζητάμε τόσο συχνά, όσο ίσως θα έπρεπε, είναι αν οι ψηφοφόροι που το στρίβουν όλο δεξιά έχουν πλήρη συναίσθηση (κι επίγνωση) ότι το κάνουν…

                                                          ***

Κάθε δύο χρόνια πλέον, η μεγάλη δημοσκοπική έρευνα της διαΝΕΟσις δίνει μια πολύ χρήσιμη εικόνα για το «Τι Πιστεύουν οι Έλληνες». Για μια σειρά από ζητήματα που αφορούν τη ζωή και την καθημερινότητά μας, τις αξίες και την στάση μας απέναντι στους θεσμούς και, φυσικά, τις πολιτικές μας πεποιθήσεις και τοποθετήσεις. 

Οι Έλληνες, λοιπόν, ανησυχούν συγκεκριμένα για την οικονομική τους κατάσταση και κάπως αόριστα για την κλιματική κρίση (1 στους 2 μάλιστα τη θεωρεί «εφεύρημα των πλούσιων χωρών σε βάρος των φτωχών»), ενώ δε φαίνεται να τους απασχολεί ιδιαίτερα το ενδεχόμενο μιας νέας πανδημίας. Είναι σε συντριπτικό βαθμό κοινωνικά καχύποπτοι  και ζητούν αυστηροποίηση των ποινών για την αντιμετώπιση της παραβατικότητας. Εχουν μειωσει -αν και όχι εντυπωσιακά- την χρήση αυτοκινήτου και την κατανάλωση κρέατος, ελπίζουν στην τεχνητή νοημοσύνη για επαναστατικές αλλαγές στον χώρο της υγείας, μένοντας όμως διχασμένοι σχετικά με το αν το AI είναι θετική ή αρνητική εξέλιξη γενικότερα. Είναι πιο έτοιμοι από ποτέ να αποδεχθούν τα ίσα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών, αλλά όχι την τεκνοθεσία με την οποία (μάλλον) συμφωνεί μόλις στους 1 στους 3. Αντίθετα, 8 στους 10 πιστεύουν στον Θεό και 3 στους 4 προσεύχονται στις δύσκολες στιγμές: η Εκκλησία τοποθετείται ψηλά στην κατάταξη εμπιστοσύνης στους θεσμούς χωρίς όμως να καταγράφει πολύ υψηλό σκορ. Στους θεσμούς προηγούνται οικογένεια, ένοπλες δυνάμεις κι επιστήμη/τεχνοκρατία, ενώ στο τέλος της κατάταξης αγκομαχούν ΜΜΕ, συνδικαλιστικές οργανώσεις με ουραγό τις ΜΚΟ. (Δύσκολο, βάσει των δύο τελευταίων, να αποφύγει κανείς τον πειρασμό να μιλήσει για εποχή ατομικότητας κι επιτυχημένη «ποινικοποίηση της αλληλεγγύης» μετά από τόσα χρόνια παραπληροφόρησης πάνω στο προσφυγικό που, by the way, δεν απασχολεί τόσο τους Έλληνες όσο πιστεύουν τα κόμματα που τζογάρουν στην ξενοφοβία.) 

Τα πολιτικά κόμματα είναι τέταρτα από το τέλος στην κατάταξη της εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Από τις απαντήσεις, προκύπτει ότι διανύουμε μια περίοδο που η έντονη πολιτικοποίηση των πρώτων χρόνων της κρίσης, με αποκορύφωμα το 2015, έχει εξασθενήσει. Πάνω από 3 στους 4 λένε ότι «απλά ψηφίζουν ή είναι κοντά σε κάποιο κόμμα», χωρίς ωστόσο να συμμετέχουν ενεργά στα πολιτικά πράγματα. Αυτό που έχει αλλάξει επίσης είναι και η άποψη για το ρόλο του κράτους σε σχέση με τα πρώτα χρόνια που η διαΝΕΟσις έκανε την έρευνα (ξεκίνησε το 2015). Πια, η πλειοψηφική απάντηση είναι ότι «το κράτος δεν επεμβαίνει αρκετά κι επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα να δρα ασύδοτος». Προφανώς, οι απανωτές κρίσεις -και ειδικά η πανδημία- έχουν παίξει σημαντικό ρόλο σε αυτήν την αναθεώρηση, αν και οι υψηλότερες απαιτήσεις από το κράτος συνοδεύονται από μάλλον χαμηλές προσδοκίες. 

Κι όλο αυτό μας φέρνει στους ιδεολογικούς χαρακτηρισμούς. Οι Έλληνες θεωρούν ότι αυτό που τους ταιριάζει περισσότερο είναι η Σοσιαλδημοκρατία (21% – το 2018 ήταν μόλις 13%). Ακολουθεί ο Φιλελευθερισμός (19% – σταθερός την τελευταία δεκαετία)  και ο Σοσιαλισμός (14% – επίσης σταθερός). Αν συνυπολογίσει κανείς ότι η Οικολογία (7%) σκοράρει καλύτερα από Συντηρητισμό (6%) κι Εθνικισμό (5%), κι ότι ο Νεοφιλελευθερισμός είναι στο 9%, δημιουργούνται απορίες: 

• Πώς προκύπτει η σύνθεση της Βουλής που έχουμε σήμερα από ένα τέτοιο γενικό προφίλ πολιτικού αυτοπροσδιορισμού; 
• Πώς προέκυψε στις περσινές εκλογές το άθροισμα των (κεντρο)δεξιών κομμάτων να είναι μεγαλύτερο από εκείνο των (κεντρο)αριστερών, για πρώτη φορά στη Μεταπολίτευση; 
• Πώς η ακροδεξιά είναι, στο τέλος της ημέρας, ισχυρή και στην Ελλάδα; 

Οι ερμηνείες είναι πολλές. Από τη μία, ο πολιτικός αυτοπροσδιορισμός δεν ταυτίζεται πάντα με την ψήφο που έχει συνήθως τη δική της, συχνά συναισθηματική, στρατηγική. Από την άλλη, οι συνθήκες της κρίσης έχουν διαμορφώσει μια κατάσταση πλήρους ιδεολογικής σύγχυσης, αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι ο ΣΥΡΙΖΑ κυβέρνησε εφαρμόζοντας μνημόνιο και η ΝΔ μοίρασε επιδόματα λόγω της πανδημίας. Και βέβαια είναι κι ένα τρίτο: όπως πολύ συχνά σημειώνουν και οι άνθρωποι που έχουν την ευθύνη της έρευνας, στην πραγματικότητα τα συμπεράσματα αφορούν στο «Τι (Λένε ότι) Πιστεύουν οι Έλληνες». 

Το μόνο σίγουρο είναι κι εδώ, όπως και σε όλον τον πλανήτη, η ακροδεξιά καλπάζει έχοντας αφομοιώσει ζωτικό χώρο, ρητορική, σύμβολα και συνθήματα που μέχρι πρόσφατα άνηκαν στην απέναντι πλευρά. Κι απ’ ότι φαίνεται, μιλώντας στο θυμικό δεν έχει καμία σημασία αν τα τηρεί, αρκεί που τα σφετερίζεται. Κι έτσι ολοένα και βαθαίνει η μετατόπιση. Η κεντροδεξιά ακκίζεται με τον ακροδεξιό λόγο, βλέπε τις πρόσφατες φιλοφρονήσεις Φον Ντερ Λάιεν και Μητσοτάκη για τη Μελόνι ή την υποψηφιότητα Μπελέρη, ενώ η κεντροαριστερά θεωρεί ότι θα επιβιώσει πηγαίνοντας δεξιότερα του κέντρου, βλέπε το φορολογικό πρόγραμμα του Κασσελάκη με τους μειωμένους συντελεστές ως τα 100.000 ευρώ ή την ανερμάτιστη στάση του ΠΑΣΟΚ στο θέμα των μη κρατικών ΑΕΙ…