Το γκράφιτι ενός βοσκού ρίχνει φως στο μυστήριο του χαμένου ναού της Ακρόπολης

Η Ακρόπολη αποτελεί έναν από τους πιο εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους παγκοσμίως, προσελκύοντας εκατομμύρια επισκέπτες κάθε χρόνο, οι οποίοι ανεβαίνουν στον ιερό βράχο της για να δουν από κοντά τον επιβλητικό Παρθενώνα, το μνημείο που είναι αφιερωμένο στη θεά Αθηνά.

Νέες ανακαλύψεις ωστόσο εξακολουθούν να αναδύονται φέρνοντας στο φως άγνωστες πτυχές της ιστορίας του Παρθενώνα, με μία από αυτές να μας μεταφέρει πίσω στον 6ο αιώνα π.Χ. αποκαλύπτοντας την ύπαρξη ενός χαμένου ναού στην Ακρόπολη, μέσα από ένα γκράφιτι ενός βοσκού.

Μια νέα δημοσίευση στο Αμερικανικό Περιοδικό Αρχαιολογίας, από τον Merle K. Langdon (Πανεπιστήμιο του Τενεσί) και τον Jan Z. van Rookhuijzen, αφηγείται την ιστορική αναζήτηση ενός χαμένου ναού στον χώρο του Παρθενώνα, που ξεκίνησε με την ανακάλυψη αρχαίων γκράφιτι.

Το γκράφιτι του βοσκού

Το μικρό έργο βρέθηκε σε έναν μαρμάρινο βράχο στην περιοχή της Βάρης, 20 χλμ. νοτιοανατολικά της Αθήνας και αποτελεί μέρος μιας μεγαλύτερης ομάδας περισσότερων από 2.000 γκράφιτι που δημιουργήθηκαν από βοσκούς και τσοπάνηδες, τα οποία ανακάλυψε και μελέτησε ο Merle Langdon τα τελευταία χρόνια. Αυτά περιλαμβάνουν κείμενα και σχέδια που απεικονίζουν πλοία, άλογα και ερωτικές σκηνές. Όλα χρονολογούνται στον 6ο αιώνα π.Χ.

Το νέο ανακαλυφθέν έργο είναι ένα αδρό, λαξευμένο σε βράχο, σχέδιο κτιρίου. Αν και οι λεπτομέρειες του σχεδίου δεν είναι πλήρως κατανοητές, μπορεί να αναγνωριστεί ως ναός λόγω των κιόνων και των σκαλοπατιών.

Η Χαμένη Εκατόμπεδος του Μίκωνα

Γύρω από το κτίριο υπάρχει μια ελληνική επιγραφή που γράφει “Τωι Ἑκατόμπεδωι … Μίκωνος” (Το Εκατόμπεδο … του Μίκωνα). Ο Μίκων δεν είναι γνωστός, αλλά πιθανότατα ήταν βοσκός που δημιούργησε τη συγκεκριμένη τοιχογραφία ενώ έβοσκε τα κοπάδια του. Το αλφάβητο που χρησιμοποιείται είναι αρχαίο, καθιστώντας σαφές ότι το σχέδιο χρονολογείται τον 6ο αιώνα π.Χ.

Μεγάλης αρχαιολογικής σημασίας είναι η λέξη “Ἑκατόμπεδος”, σημαίνει “100 πόδια”, αναφερόμενο σε μια κατασκευή τεράστιου μεγέθους. Ο όρος είναι γνωστός ως το επίσημο αρχαίο όνομα του διάσημου ναού αφιερωμένου στη θεά Αθηνά – αργότερα γνωστού ως Παρθενώνας.

Είναι πιθανό ο Μίκων να ήθελε να απεικονίσει ένα κτίριο στην Ακρόπολη της Αθήνας. Ωστόσο, επειδή το αλφάβητο που χρησιμοποίησε μπορεί να χρονολογηθεί με βεβαιότητα στον 6ο αιώνα π.Χ., το σχέδιο πρέπει να είναι τουλάχιστον 50 χρόνια παλαιότερο από τον Παρθενώνα, που άρχισε να χτίζεται γύρω στο 450 π.Χ.

Ένας χαμένος ναός

Ο Παρθενώνας ωστόσο δεν είναι ο πρώτος αρχαίος ναός που κατασκευάστηκε, καθώς πιστεύεται ότι ακόμη παλαιότεροι ναοί υπήρχαν στην Ακρόπολη – αν και οι αρχαιολόγοι έχουν έντονες διαφωνίες για τις ημερομηνίες, την εμφάνιση και τις ακριβείς τοποθεσίες τους στον λόφο. Υπάρχει επίσης μια ιστορική καταστροφή που εμποδίζει την κατανόησή μας: το 480 π.Χ., κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων, ο περσικός στρατός έφτασε στην Αθήνα και κατέστρεψε όλα τα κτίρια που τότε υπήρχαν στην Ακρόπολη.

Όπως αναφέρει σε άρθρο της η ιστοσελίδα The Conversation, το Μουσείο της Ακρόπολης φιλοξενεί γλυπτά που απεικονίζουν σκηνές από την ελληνική μυθολογία, καθώς και ταύρους που καταβροχθίζονται από λιοντάρια. Αυτά κάποτε ήταν μέρος των διακοσμήσεων ναών, αλλά υπέστησαν σοβαρές ζημιές, ίσως κατά τη δεύτερη περσική εισβολή στην Ελλάδα το 480 π.Χ., αν όχι νωρίτερα.

Όπως αναφέρεται στο άρθρο, ένα κρίσιμο κομμάτι του παζλ είναι ένα αρχαίο ελληνικό δημοκρατικό διάταγμα που χρονολογείται από την εποχή πριν από τους Περσικούς πολέμους και την κατασκευή του Παρθενώνα. Το διάταγμα αναφέρει επίσης μια Εκατόμπεδο στην Ακρόπολη, που χρησιμοποιήθηκε για τον κάπως αμφίβολο σκοπό της “αποθήκευσης θησαυρών”. Το διάταγμα είναι γνωστό εδώ και πολύ καιρό, αλλά οι αρχαιολόγοι διατηρούσαν τις επιφυλάξεις τους για το τι θα μπορούσε να είναι η Εκατόμπεδος που αναφέρεται σε αυτό.

Κάποιοι πιστεύουν ότι η Εκατόμπεδος ήταν ένας ναός, καθώς οι ελληνικοί ναοί συνήθως χρησιμοποιούνταν ως αποθήκες θησαυρών που προσφέρονταν στους θεούς. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η λέξη Εκατόμπεδος δεν μπορεί να αναφέρεται σε ναό και πρέπει να ήταν μια ανοιχτή αυλή στην Ακρόπολη.

Αν ο Μίκων αποκαλούσε τον ναό του Εκατόμπεδο, τότε είναι πιθανό ότι ο όρος Εκατόμπεδος στο διάταγμα αναφερόταν επίσης σε ναό. Πράγματι, ο Παρθενώνας που βρίσκεται σήμερα στον λόφο κάποτε ονομαζόταν Εκατόμπεδος.

Αν και ο Εκατόμπεδος που ζωγράφισε ο Μίκων έχει εξαφανιστεί, είναι πιθανό ότι κάποια από τα γλυπτά του ναού στο μουσείο ανήκουν σε αυτόν, καθώς κάποτε βρισκόταν στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα ο Παρθενώνας.

Η γραφή των Βοσκών

Η επιγραφή είναι επίσης σημαντική γιατί δείχνει ότι, αντίθετα με ό,τι πιστεύεται συνήθως, οι βοσκοί μπορούσαν να διαβάζουν και να γράφουν, ακόμα και σε αυτή την πρώιμη περίοδο που ο αλφαβητισμός στον ελληνικό κόσμο ήταν ακόμα σε ανάπτυξη. Γιατί οι βοσκοί παρήγαγαν τόσα πολλά γκράφιτι δεν είναι γνωστό – μπορεί απλά να ήταν μια μορφή απόδρασης κατά τις μονότονες στιγμές της καθημερινότητάς τους.

Ωστόσο, το γκράφιτι που δημιούργησε ο Μίκων δείχνει πώς μια μικρή γραφή μπορεί να είναι το κλειδί για την επίλυση των ιστορικών αινιγμάτων πίσω από έναν από τους πιο εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους του κόσμου.