Η μάχη της σοδειάς

«Εχασε μεγάλους κλώνους, είδε αρματολούς

/ πέρασε πολέμους, μπόρες, κεραυνούς…

/ Μα κρατά σαν παλικάρι όσο κι αν γερνά

/ κι αγναντεύει πέρα, ως πέρα τα βουνά…»

Τα Χελιδόνια, Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Ιστορικό πλαίσιο

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ελλάδα κατελήφθη από τις δυνάμεις του Άξονα από τον Απρίλιο του 1941 έως τον Οκτώβριο του 1944. Η κατοχή οδήγησε σε σοβαρές ελλείψεις τροφίμων, εκτεταμένη πείνα και σκληρά αντίποινα κατά του άμαχου πληθυσμού και των αντιστασιακών.

Η Εθνική Αντίσταση, ιδιαίτερα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) και η στρατιωτική του πτέρυγα, ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ), αγωνίζονταν ενεργά εναντίον των Γερμανών και των Ιταλών κατακτητών. Στόχος τους ήταν να απελευθερώσουν εδάφη και να εξασφαλίσουν πόρους για τον πεινασμένο πληθυσμό.

Τι ήταν η «μάχη της σοδειάς»;

Ήταν μία μεγάλη μάχη που δόθηκε στον θεσσαλικό κάμπο (Ιούνιο – Ιούλιο 1944) για τη διαφύλαξη του σταριού. Οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους, θέλησαν να υφαρπάξουν τη σοδειά του σταριού προς ίδιον όφελος και για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του γερμανικού στρατού. Αν το πετύχαιναν θα προκαλούνταν μεγάλη επισιτιστική κρίση στον ελληνικό λαό που στηριζόταν στο στάρι της περιοχής.

Το Γενικό Επιτελείο του ΕΛΑΣ επεξεργάστηκε το σχέδιο για τη διαφύλαξη της σοδειάς, αυτό το σχέδιο περιείχε μικρές και μεγάλες συγκρούσεις με τους Γερμανούς. Πρωτεύοντα ρόλο στις συγκρούσεις έπαιξε το ιππικό. Έτσι ο ΕΛΑΣ μαζί με τους αγρότες πολέμησαν, κέρδισαν και η σοδειά έμεινε στους Έλληνες.

Ο ΕΛΑΣ υπερασπίστηκε με επιτυχία τη σοδειά. Παρά την ανώτερη δύναμη πυρός των γερμανικών δυνάμεων, η τακτική του αντάρτικου και η τοπική υποστήριξη βοήθησαν τον ΕΛΑΣ να προστατεύσει τα σιτοχώραφα. Η νίκη αυτή ήταν ζωτικής σημασίας για τον τοπικό πληθυσμό, παρέχοντάς του τα απαραίτητα τρόφιμα και τονώνοντας το ηθικό της αντίστασης.

Προηγήθηκε η μάχη της σποράς

Πριν τη μάχη της σοδειάς είχε προηγηθεί η μάχη της σποράς το φθινόπωρο του 1943.

Ο ΕΛΑΣ περιφρουρούσε ώστε οι αγρότες να μπορέσουν να σπείρουν. Με βόδια, άλογα, βουβάλια, με ό,τι είχαν έσπειραν τη γη. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπήρχαν και παλιά τρακτέρ χωρίς όμως σταγόνα πετρέλαιο για να τα κινήσουν. Τότε ανέλαβε δράση το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό / ΕΛΑΝ. Οι άντρες του έπεφταν στη θάλασσα και αντλούσαν πετρέλαιο από τα βυθισμένα πλοία. Έριξαν σπόρους και στο τελευταίο χωράφι. Σπάρθηκαν πολλά χωράφια, τόσο που η παραγωγή ήταν 35% περισσότερη από πέρυσι.

Ο καιρός του θερισμού

Χωρίς τη σοδειά που περίμενε ο ελληνικός λαός για να επιβιώσει, η λευτεριά του θα ήταν δώρο άδωρο. Οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους, έβλεπαν μία τελευταία ευκαιρία για να πλουτίσουν και ταυτόχρονα να στείλουν στάρι στο γερμανικό στρατό, κυνικά αδιαφορώντας για την τύχη του ελληνικού λαού. Λογάριαζαν όμως χωρίς τον λαό και τον στρατό του ΕΛΑΣ. Και ο κάμπος τούς χάρισε εξαιρετική σοδειά. Αυτή η είδηση όμως έφτασε και στους Γερμανούς που ζητούσαν πληροφορίες και έβαλαν τα Γεωργικά Γραφεία να συλλέξουν στοιχεία. Αυτό προκάλεσε ανησυχία στους κατοίκους του θεσσαλικού κάμπου.

Οι κινήσεις των Γερμανών

Μάιος του 1944 και οι Γερμανοί και οι Έλληνες συνεργάτες τους ετοιμάζονται για το μεγάλο πλιάτσικο. Ο Νομάρχης Λάρισας με έγγραφό του ζητά καταστάσεις που θα αναφέρουν το ύψος της παραγωγής, το έγγραφο υπογράφει και ο Γερμανός Φρούραρχος.

Στην περιφέρεια Βόλου – Αλμυρού καταφθάνουν, από την Ουκρανία, 10 Γερμανοί γεωπόνοι και εγκαθίστανται στον Βόλο. Και αυτοί ζητούν για την περιοχή καταστάσεις της παραγωγής. Το ίδιο έγινε και στον Τύρναβο.

Στην Καλαμπάκα μήνυσαν στους χωρικούς πως δεν θα αλωνίσει κανείς χωρίς έγγραφη άδεια, διαφορετικά θα τους πάρουν το στάρι αλλά θα τους κάψουν και το σπίτι.

Στην Καρδίτσα εκβίασαν και απείλησαν τους χωρικούς. Από κοντά και ο Μητροπολίτης Δημητριάδος Ιωακείμ και ο Ζιχνών Κύριλλος Έξαρχος Λάρισας στην λαρισαϊκή ελληνόφωνη γερμανική εφημερίδα «Λαρισαϊκός Τύπος» μεταξύ άλλων γράφουν «υπομιμνήσκομεν ότι και η Κυβέρνησίς μας (εννοούν την δοσιλογική κυβέρνηση του Ι.Ράλλη) εξέδωκε τον σχετικόν νόμον αναφορικώς με την εφετεινήν εσοδείαν και ότι ο νόμος αυτός επιβάλλεται να γίνει σεβαστός παρά πάντων».

Ημερομηνία αρπαγής της σοδειάς, ορίστηκε η 1η Ιουνίου 1944.

«Ούτε σπειρί στάρι στους κατακτητές»

«Ούτε σπειρί στάρι στους κατακτητές», αυτό ήταν το σύνθημα του ΕΑΜ και τα μάτια όλων στράφηκαν στον ΕΛΑΣ. Σε υπόμνημα που υπογράφτηκε από τους χωρικούς αναφέρεται:

«Ο κάθε παραγωγός υποχρεούται να πληρώσει 10% δεκάτη και 25% ποσοστό συγκέντρωσης, δηλαδή 35%. Για έξοδα θερισμού και μεταφοράς 15%, έξοδα αλωνισμού 10%, δηλαδή 60% από την παραγωγή του. Ποσοστό 15% από την παραγωγή του θα φυλάξει για σπόρο και έτσι για ψωμί και ικανοποίηση όλων των άλλων αναγκών του, του απομένει μόνο το 25% απ΄ όλη την παραγωγή του».

Δεν δίνουμε τίποτα στην συγκέντρωση, φωνάζουν οι χωρικοί.

Τέλη Μαΐου, αρχές Ιουνίου 1944 πρέπει να αρχίσει ο θέρος. Από τα βουνά κατέβηκαν χιλιάδες άντρες, γυναίκες και παιδιά να βοηθήσουν στο θέρος, να γίνει γρήγορα. Και οι βουνίσιοι εξαρτιόνταν από το στάρι.

Η δράση του ΕΛΑΣ

Μία από τις σκληρές μάχες που δόθηκαν ήταν αυτή της Στυμφαλίας, 1 με 3 Ιουλίου 1944, όπου ο ΕΛΑΣ κατάφερε να νικήσει τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες που ήθελαν να κάψουν τον κάμπο εφόσον δεν μπορούσαν να πάρουν τη σοδειά.

Ο ΕΛΑΣ για να αποτρέψει την έφοδο των Γερμανών στον κάμπο έκανε σαμποτάζ στις συγκοινωνίες σε Φάρσαλα, Δομοκό και Αλμυρό, οπότε οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να ενισχύσουν τις φρουρές τους με εκατοντάδες άντρες. Κατέστρεψαν την σιδηροδρομική γραμμή Βόλου – Δερμελή, τοποθέτησαν νάρκες στον δρόμο Λάρισα – Αγιά και στους δευτερεύοντες δρόμους στο δρόμο Λάρισα – Κοζάνη.

Το ιππικό του ΕΛΑΣ νυχθημερόν περιπολούσε.

Οι αντάρτες με το όπλο χιαστί θερίζουν και αυτοί, κυρίως χωράφια ανταρτοοικογενειών, θυμάτων πολέμου και πολύ φτωχών. Όσα δε χωράφια ήταν κοντά σε γερμανικά φυλάκια, θέριζαν νύχτα. Οι αντάρτες, υπολογίζεται πως θέρισαν 10 χιλιάδες στρέμματα.

Αφού ολοκληρώθηκε το θέρισμα, σειρά είχε το αλώνισμα. Οι αλωνιστικές μηχανές αρχίζουν το έργο τους και ο ΕΛΑΣ κρατάει τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους σε απόσταση. Προστατεύει τις αλωνιστικές μηχανές και από τις 350 που υπήρχαν στην Θεσσαλία, οι 320 ελέγχονταν από τον ΕΛΑΣ. Και η τρίτη φάση έφτασε, έπρεπε να κρύψουν το στάρι, να το θάψουν. Νύχτα δούλευαν, έσκαβαν την γη και το έθαβαν.

Το 95% της σοδειάς περιήλθε στους αγρότες.

Σημασία και αντίκτυπος

Η “Μάχη της σοδειάς” έγινε σύμβολο της αποφασιστικότητας της Εθνικής Αντίστασης να προστατεύσει το λαό και τους πόρους του από τις δυνάμεις κατοχής. Ανέδειξε τις δυνατότητες της οργανωμένης αντίστασης και τη σημασία της τοπικής συνεργασίας στον αγώνα κατά των κατακτητών.

Η εξασφάλιση της συγκομιδής σιταριού ήταν κρίσιμη για την ανακούφιση της επισιτιστικής κρίσης που αντιμετώπιζε ο τοπικός πληθυσμός.

Η “Μάχη της σοδειάς” παραμένει ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της ελληνικής αντίστασης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η “Μάχη της σοδειάς” σημειώνεται για την έξυπνη και στρατηγική χρήση ανταρτοτακτικών από τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ) για την προστασία των ζωτικών σιτοβολών από τη γερμανική κατάσχεση.

ΠΗΓΗ

Κώστας Βιδάλης, Η μάχη της σοδειάς, μάχη θρίαμβος