Λι Μίλερ: Το μοντέλο που έγινε πολεμική ανταποκρίτρια

Μπορεί εύκολα να καταλάβει κανείς γιατί μια προσωπικότητα σαν την Λι Μίλερ γοήτευσε την Έλεν Κούρας.

Η Λι Μίλερ έγινε διάσημη ως φωτογράφος και φωτορεπόρτερ, αλλά ξεκίνησε πολύ μακριά από τις γραμμές της μάχης. Στη διάρκεια των ‘20s ήταν μοντέλο στη Νέα Υόρκη πριν μετακομίσει στο Παρίσι και γίνει φωτογράφος μόδας εκεί. Τι ήταν αυτό που την έκανε να βρεθεί στο πεδίο του πολέμου λίγα μόλις χρόνια αργότερα για λογαριασμό της Vogue, φωτογραφίζοντας την απελευθέρωση του Παρισιού στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τη φρικώδη αλήθεια στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου;

Στην ταινία “Lee” (που κυκλοφορεί τώρα στις αίθουσες, ενώ έκανε πανελλήνια πρεμιέρα στο 13ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αιγαίου), αυτή την ιστορία είναι που εξερευνά η υποψήφια για Όσκαρ σκηνοθέτης Έλεν Κούρας, η οποία έχει λάβει δάφνες στο παρελθόν για το ντοκιμαντέρ “Η Προδοσία” του 2008, για τη ζωή και την τραγωδία ενός μετανάστη από το Λάος στη Νέα Υόρκη.

Η αναζήτηση της αλήθειας είναι μεγάλο κομμάτι του έργου της Κούρας, άρα φυσικά και θα την συνάρπαζε αυτή η μετάβαση της Λι Μίλερ σε ατρόμητη φωτορεπόρτερ που παγίδευσε στο φακό της μερικές από τις πιο σοκαριστικές και πιο αναγκαίες εικόνες του 20ου αιώνα – ένα αληθινό ιστορικό ντοκουμέντο της φρικιαστικής ικανότητας του ανθρώπου για Κακό.

Την Λι στην ταινία παίζει η Κέιτ Γουίνσλετ, που αποτέλεσε και τον κύριο λόγο που το φιλμ γυρίστηκε – οι δυο τους γνωρίστηκαν στο σετ της “Αιώνιας Λιακάδας” (όπου η Κούρας ήταν διευθύντρια φωτογραφίας) και από τότε συζητούσαν για το ενδεχόμενο αυτής της συνεργασίας. Έμελλε το “Lee” να γίνει τελικά πραγματικότητα σε μια ιστορική συγκυρία σαν τη σημερινή, όπου η ίδια η έννοια της αλήθειας δέχεται επίθεση.

Fake news, τεχνητή νοημοσύνη, αλγόριθμοι των σόσιαλ, παραπληροφόρηση – είναι σαν τα πάντα σήμερα να αντιτίθενται στην ίδια την αποστολή της κάθε Λι Μίλερ, για αποκάλυψη (και καταγραφή) της αλήθειας.

Κατά την πρεμιέρα του “Lee” στο φεστιβάλ Αιγαίου τον Ιούλιο, συνομιλήσαμε με την Έλεν Κούρας μέσω zoom. Μέσα σε όλα τα άλλα, συζητήσαμε και για την σημασία της αλήθειας και για την αναγκαιότητα της αναζήτησής της, αλλά και για τα όσα έμαθε δουλεύοντας στη λατρεμένη “Αιώνια Λιακάδα Ενός Καθαρού Μυαλού”. Καθώς το “Lee” κυκλοφορεί τώρα στις αίθουσες από την The Film Group, παρουσιάζουμε όλη μας την συζήτηση με τη σκηνοθέτη.

Έλεν Κούρας: Λοιπόν, είσαι στην Αθήνα; Ζηλεύω. Ο πατέρας μου εργαζόταν πολύ στενά με το ελληνικό ναυτικό.

Αλήθεια; Τι ήταν;

Ήταν μηχανικός. Έφτιαχνε ραντάρ, πίσω στη δεκαετία του ’70. Πήγα λοιπόν στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’70. Όταν ήμουν παιδί. Και γυρίσαμε όλα τα νησιά γιατί δούλευε συνέχεια. Και έτσι δεν πηγαίναμε ποτέ διακοπές. Έτσι μας πήγε όλους στην Ελλάδα και ήταν απίστευτο. Πήγα στη Μύκονο όταν δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου τουρίστες. Ή υπήρχαν μόνο Έλληνες τουρίστες, ξέρεις. Έτσι είχαμε την ευκαιρία να την δούμε πραγματικά.

Ο πατέρας μου έμοιαζε με Έλληνα. Θα μπορούσε να περάσει για Έλληνας. Οπότε όλοι του μιλούσαν στα ελληνικά επειδή περνούσαμε από εκεί. Τέλος πάντων, έχω μια ιδιαίτερη θέση στην καρδιά μου για την Ελλάδα.

Φανταστικό. Μήπως σκέφτηκες ποτέ ότι ίσως θα υπήρχαν ιστορίες να ανακαλύψεις, ιστορίες να πεις, εδώ; 

Σίγουρα. Θέλω να πω, η Ελλάδα είναι ένα τέτοιο μέρος που είναι τόσο πλούσιο σε Ιστορία και επίσης οι άνθρωποι είναι πραγματικά ενδιαφέροντες. Υπάρχουν άνθρωποι που ζουν με μια αληθινή αίσθηση της Ιστορίας στην Ελλάδα. Επίσης, έλεγα σε έναν φίλο μου νωρίτερα ότι η Ελλάδα έχει και μια πολύ πλούσια κινηματογραφική ιστορία. Πολλοί απίστευτοι κινηματογραφιστές που έχουν βγει από την Ελλάδα

Και επίσης όταν σκέφτεσαι όλες τις διαφορετικές τοποθεσίες που υπάρχουν στην Ελλάδα… ε ναι, φυσικά, θα ήθελα πολύ να κάνω μια ιστορία στην Ελλάδα. Ναι. Κι ακόμα και για τα γυρίσματα του “Lee”, καταλήξαμε στη νότια Γαλλία, στην Κροατία. Ήταν πρακτικοί οι λόγοι. Αλλά η Ελλάδα, η ελληνική ακτογραμμή έχει πολλά να προσφέρει.

Και με ενδιέφερε πολύ η αρχαία ιστορία. Για την ακρίβεια, πριν ασχοληθώ με τον κινηματογράφο, τον οποίο αγαπώ, μια από τις μεγάλες μου αγάπες είναι η αρχαία ιστορία. Σπούδασα πολλά μαθήματα, στο πρώτο μου έτος στο κολέγιο μάθαινα για τις ελληνικές πόλεις-κράτη και τις απαρχές του πολιτισμού.

Αυτό το κομμάτι του ενδιαφέροντος είναι σημαντικό και θα επιστρέψω σε αυτό, αλλά θέλω να μάθω από πού ήρθε το πάθος σου για να κάνεις το Lee. Ήταν μια ταινία που πήρε πολλά χρόνια να ετοιμαστεί, δύσκολη παραγωγή. Τι σε τράβηξε τόσο στην ιστορία αυτής της γυναίκας;

Γνωρίζω λοιπόν για την Λι Μίλερ εδώ και πολλά χρόνια, επειδή ασχολήθηκα πολύ με τη φωτογραφία πριν ασχοληθώ με τον κινηματογράφο. Όταν σπούδαζα, το τρίτο έτος μου για σπουδές πήγα στη Γαλλία για να μελετήσω την έννοια της φωτογραφίας. Έτσι γνώριζα για τη Λι Μίλερ για χρόνια, ως κάποια που ενδιαφερόταν πραγματικά να εξερευνήσει τα όρια του μέσου.

Αρχικά ήταν ένα διάσημο μοντέλο που δούλεψε με μερικούς από τους μεγαλύτερους φωτογράφους της εποχής. Οπότε την ήξερα ως αντικείμενο της φωτογραφίας. Αλλά όταν αποφάσισε να πάρει τη φωτογραφική μηχανή και να γίνει η ίδια φωτογράφος, το βρήκα πραγματικά συναρπαστικό. Σκέψου, μιλάμε για τη δεκαετία του ’30. Και αποφασίσει να αφήσει μια πολύ επιτυχημένη καριέρα μοντέλου και να γίνει φωτογράφος. Είναι κάτι σαν πρότυπο για μένα. Ακολούθησε το πάθος της.

Όταν γνώρισα την Κέιτ Γουίνσλετ στην Αιώνια Λιακάδα [σσ. η Κούρας ήταν διευθύντρια φωτογραφίας στην ταινία] παρατήρησα ότι υπήρχε μια ανατριχιαστική ομοιότητα μεταξύ της Κέιτ και της Λι. Είχαν αυτό το συγκεκριμένο είδος τόλμης και θράσους και επιθυμία να αποδώσουν δικαιοσύνη. Είχα δώσει λοιπόν τότε στην Κέιτ ένα βιβλίο για τη Λι Μίλερ. Ήταν χρόνια αργότερα, από την Αιώνια Λιακάδα του 2002 φτάνοντας γύρω στο 2013, που μιλάγαμε με την Κέιτ και άρχισε να αναρωτιέται, γιατί δεν έγινε ποτέ ταινία για την Λι Μίλερ; Και να αναρωτιέται πώς θα μπορούσε να το ερευνήσει.

Τότε πήγε στον Άντονι Πένροουζ, τον γιο της Λι Μίλερ, για να προσπαθήσει να αποκτήσει τα δικαιώματά, γιατί εκείνος είχε γράψει αρκετά βιβλία για τη μητέρα του. Έτσι ξεκίνησε η ταινία, με την Κέιτ να συγκεντρώνει την ομάδα για να μπορέσει να γραφτεί ένα σενάριο. Κι αυτό έγινε ακόμα αργότερα, το 2018.

Πλέον τότε εγώ είχα σκηνοθετήσει αρκετά. Είχα σκηνοθετήσει διαφημίσεις για δέκα χρόνια, είχα σκηνοθετήσει το Ozark και αρκετά επεισόδια τηλεόρασης, ήμουν υποψήφια για Όσκαρ για το ντοκιμαντέρ που γύρισα [σσ. “Η Προδοσία”, 2008] και η Κέιτ ήρθε στη Νέα Υόρκη να με επισκεφθεί. Μου έδωσε το σενάριο πάνω στη Λι Μίλερ και με ρώτησε αν θα με ενδιέφερε να σκηνοθετήσω αυτή την ταινία. Ήταν μια τέλεια ευκαιρία να δουλέψουμε σε μια ταινία για γυναίκες, από γυναίκες, με γυναίκες.

Αλλά ήταν δύσκολο να βρούμε χρηματοδότητση οπότε πήρε χρόνο. Το ότι έγινε η ταινία είναι θαύμα. Αλλά είναι η Κέιτ που ήταν από την αρχή παθιασμένη με το να γίνει αυτό το έργο, και ενώσαμε τις δυνάμεις μας για να το καταφέρουμε.

Επειδή ανέφερες και το ντοκιμαντέρ σου, νιώθω ότι σε όλη τη διάρκεια της καριέρας σου, από την “Προδοσία” μέχρι το “Lee”, ακόμα και σε κάποιες σειρές που έχεις γυρίσει όπως το “Inventing Anna”, υπάρχει μια συνεχής αναζήτηση για στρώματα αλήθειας. Πότε συνειδητοποίησες για πρώτη φορά ότι αυτό είναι κάτι που σε γοητεύει; Συνδέεται με τις σπουδές που ανέφερες νωρίτερα;

Άρχισα να διαβάζω ένα βιβλίο του Άντονι Πένροουζ που λεγόταν “Ο Πόλεμος της Λι Μίλερ” και το ενδιαφέρον σε αυτό είναι ότι βλέπεις το κίνητρο της Λι να πάει και να αποκαλύψει την αλήθεια. Έχεις δίκιο, ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς μου έχει να κάνει με την αλήθεια και την εύρεση της αλήθειας και τους χαρακτήρες που ψάχνουν μέσα τους όχι μόνο για να βρουν την αλήθεια που είναι έξω, αλλά και για να προσπαθήσουν να δουν την αλήθεια που είναι μέσα τους και τι αποκαλύπτει στον εαυτό τους.

Στην ταινία μου “Η Προδοσία”, ο Τάβι κοιτάζει τον εαυτό του και λέει την ιστορία, και συνειδητοποιούμε πολλά περισσότερα για το δικό του προσωπικό ταξίδι, καθώς και για το ταξίδι των ανθρώπων από το Λάος. Η τάση για την εξεύρεση της εξωτερικής αλήθειας συμβαδίζει με το να ανακαλύπτεις την εσωτερική αλήθεια του συναισθηματικού ταξιδιού ενός ατόμου.

Το συναρπαστικό σε αυτή την ταινία για μένα ήταν το πώς να μεταφερθεί από τις λέξεις σε μια σελίδα, στην οθόνη. Είναι η συναισθηματική πορεία, το συναισθηματικό ταξίδι που έκανε αυτός ο χαρακτήρας και το τίμημα που πλήρωσε για να γευτεί την αλήθεια.

Για μένα ως άτομο, είναι πολύ σημαντικό να μιλάω για την εύρεση της αλήθειας ή την αναζήτηση αυτών των αληθειών, ειδικά σήμερα, που έχουμε τόση παραπληροφόρηση, τόσα πολλά ψέματα. Έχουμε διαρκώς ψέματα στην τηλεόραση, είναι πλέον ο κανόνας. Γίνεται όλο και πιο αποδεκτό, αντί οι άνθρωποι να τα αμφισβητούν. Κι αυτό είναι μέρος της δουλειάς μου, να υπενθυμίζω στους ανθρώπους ότι πρέπει να συνεχίσουμε να αμφισβητούμε, πρέπει να βρούμε ποια είναι η αλήθεια που βασίζεται στα γεγονότα.

Αυτό είναι που έκανε η Λι Μίλερ τραβώντας φωτογραφίες. Ακόμα υπάρχουν άνθρωποι που αρνούνται ότι το Ολοκαύτωμα συνέβη! Αλλά εδώ έχετε την εμπειρική απόδειξη κάποιου που τράβηξε τις φωτογραφίες για να πει: πιστέψτε το. Αυτά εδώ είναι αλήθεια, και αυτό έγραψε στην εκδότη της, την Όντρεϊ Γουίδερς.

Είναι κάτι που με απασχολούσε αυτό καθώς έβλεπα την ταινία, όλη η απόπειρα εύρεσης εμπειρικών αποδείξεων, φωτογραφιών της αλήθειας. Και σκεφτόμουν, σήμερα θα είχε σημασία αυτό; Θα έκανε διαφορά; Νιώθω οι άνθρωποι είναι περισσότερο πρόθυμοι από ποτέ να αγνοήσουν μια αλήθεια, θα έβρισκαν ένα τρόπο να τη διαχειριστούν. Δε θα κλόνιζε την πίστη τους σε αυτό που πιστεύουν. Είναι σαν η αλήθεια να είναι υποκειμενική σήμερα, να είναι κάτι σαν πίστη.

Γι’ αυτό νομίζω ότι αυτή η ταινία είναι σημαντική για να μας υπενθυμίσει ότι όταν επιστρέφουμε στα γεγονότα, υπάρχει μια εμπειρική αλήθεια. Υπάρχει μια αλήθεια. Κι αυτό θα μας συμβεί όλο και περισσότερο με την τεχνητή νοημοσύνη νομίζω. Το γεγονός ότι η Λι επέμεινε και είπε, όχι, πρέπει να πάω εκεί. Γιατί ο σύζυγός της όπως βλέπουμε στην ταινία την παροτρύνει να μην πάει. «Δεν χρειάζεται να το κάνεις αυτό».

Ξέρεις, οι άνθρωποι θέλουν να προχωρήσουν, όπως βλέπουμε και με την εκδότη της. Δεν θέλουν να το σκέφτονται αυτό. Αλλά πρέπει να το σκεφτούμε, είναι σημαντικό. Και η Λι ήξερε ότι ήταν κάτι πολύ σημαντικό τότε, παρόλο που πολλοί γύρω της δεν το πίστευαν.

Αυτό που είναι πραγματικά ενδιαφέρον σχετικά με αυτές τις φωτογραφίες και τις φωτογραφίες για το Ολοκαύτωμα γενικότερα είναι ότι… να, ο θείος μου είχε κάποιες φωτογραφίες από ένα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εγώ θυμάμαι να ρωτάω τη μητέρα μου επειδή γεννήθηκε πριν τον πόλεμο, θυμάμαι να της λέω, θυμάσαι τι συνέβη τότε; Και είπε πως ναι. Γιατί ο θείος είχε επιστρέψει με αυτές τις φωτογραφίες και όλοι ήταν σοκαρισμένοι και τρομοκρατημένοι. Αλλά όταν το έδειξαν στους ανθρώπους στη γειτονιά, δεν το πίστευαν. Ακόμα και τότε.

Το γεγονός λοιπόν ότι οι φωτογραφίες της Λι είναι εκεί έξω είναι τεράστιας σημασίας. Είναι προς τιμήν του Άντονι Πένροουζ, όταν βρήκε τις φωτογραφίες στη σοφίτα μετά το θάνατο της μητέρας του, έκανε αποστολή του να βεβαιωθεί ότι ο κόσμος θα δει αυτές τις φωτογραφίες. Το ανέλαβε ως προσωπική αποστολή να διαδώσει την κληρονομιά της μητέρας του. Γιατί εκείνη τις έβαλε στη σοφίτα, και εκεί θα είχαν καταλήξει. Αλλά ευτυχώς σήμερα εμείς τις έχουμε. Κι αυτό που κατέγραψε η Λι, συνέβη.

Μιας και ανέφερες νωρίτερα και την “Αιώνια Λιακάδα”, αναρωτιέμαι το πώς συνδέονται κάποιες τόσο διαφορετικές δουλειές σου. Όταν μιλάμε για ταινίες τόσο διαφορετικές – υπάρχει κάτι στην “Αιώνια Λιακάδα” που επηρεάζει τη δουλειά σου ως σκηνοθέτη;

Σίγουρα. Είμαι ευγνώμων που έχω αυτή την εμπειρία ως διευθύντρια φωτογραφίας και που επηρεάζει τη δουλειά μου ως σκηνοθέτη. Ως διευθύντρια φωτογραφίας πάντα δημιουργούσα και σχεδίαζα τις ταινίες σύμφωνα με το νόημα του θέματος της κάθε μία. Σε αντίθεση με άλλους διευθυντές φωτογραφάλις που το μόνο που έκαναν ήταν να πλανοθετούν και να περιμένουν από το σκηνοθέτη να τους πουν πού να βάλουν την κάμερα, εγώ ήμουν σε μεγάλο βαθμό εμπλεκόμενη. Ίσως επειδή ξεκίνησα ως σκηνοθέτης.

Πάντα ρωτούσα τους σκηνοθέτες – τι θέλετε να πείτε με αυτό; Τι αντιπροσωπεύει αυτή τη σκηνή; Πού είναι η οπτική γωνία της κάμερας; Οπότε φέρνω τόσο πολύ από την εμπειρία μου ως διευθύντρια φωτογραφίας στη σκηνοθεσία, και είναι ανεκτίμητο γιατί όχι μόνο ξέρω και μπορώ να δημιουργήσω την οπτική γλώσσα της ταινίας, αλλά επίσης σκέφτομαι ήδη την άποψη της ταινίας, ποιο είναι το νόημά της. Και πώς μπορώ να το πετύχω καλύτερα, όχι μόνο μέσω των οπτικών μέσων, αλλά και μέσω του ήχου, μέσω της γκαρνταρόμπας, μέσω του σχεδιασμού παραγωγής, όπως συμβαίνει σε μια τόσο αισθητικά πολυεπίπεδη ταινία όπως η “Λιακάδα”.

Έτσι, ως σκηνοθέτης, έχω τόσα περισσότερα εργαλεία για να μπορέσω να συνθέσω την ταινία. Που αυτή είναι η μαγεία του κινηματογράφου: Όταν όλα συνδυάζονται σε ένα, για να ταξιδέψει το κοινό μέσα από την ταινία.