Ουλούς Ιργκάτ: Το γράμμα του Ετζεβίτ στον Μακάριο

Οι συνέπειες της διπλής τουρκικής εισβολής στην Κύπρο δεν επηρέασαν μόνο τον ελληνοκυπριακό πληθυσμό. Επηρέασαν και τον τουρκοκυπριακό.

Στο πλαίσιο του βίντεο-ντοκιμαντέρ “Κύπρος 1974-2024: Οι Άνθρωποι που δεν ξέχασαν” του NEWS 24/7, ο πρόσφυγας Ουλούς Ιργκάτ, που σήμερα ζει στην κατεχόμενη Λευκωσία, αφηγείται τον τρόπο με τον οποίο έζησε τα μεγάλα γεγονότα του 1974 στην Πάφο όπου κατοικούσε τότε με την οικογένειά του και αποκαλύπτει τις απώλειες, την πολεμική εμπλοκή και μέρος του πολιτικού παρασκηνίου.

Διατρανώνει, τέλος, την πίστη για την επανένωση του νησιού σε μελλοντικό χρόνο.

Η μαρτυρία του Ουλούς Ιργκάτ στο NEWS 24/7

«Mπορεί και για τους Τουρκοκύπριους εθνικιστές η αρχή να έγινε το 1974. Για μένα είναι μία συνεχόμενη πορεία. Από το 1960 έως το 1963 έζησα σε διάφορα χωριά της Πάφου. Προέρχομαι από πολύ μορφωμένη οικογένεια, όσους Τουρκοκύπριους φίλους είχαμε τόσους είχαμε και Ελληνοκύπριους.

Εχω πολύ μεγάλη μνήμη και θυμάμαι όλες τις λεπτομέρειες από το γεγονότα. Ακόμα και από το 1960, που ήμουν τριών χρόνων, θυμάμαι τα ελληνικά και τούρκικα τάγματα που έφτασαν στην Αμμόχωστο. Ένας φίλος μου γιατρός, ο Αντρέας Πετρίδης, με κάλεσε σε εκδήλωση στην Πάφο στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας και μου είπε ότι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο θυμούνταν τον πατέρα μου οι γείτονές μας. Ο πατέρας μου ήταν επίσης γιατρός.

“Σκότωσαν τον Μακάριο”

Οταν έγινε το πραξικόπημα του 1974 ήμουν στο σπίτι και διάβαζα είχα ανοίξει ένα μυθιστόρημα. Το σπίτι στην Πάφο το νοικιάζαμε, δεν ήμασταν πλούσιοι. Είδα έξι Αγγλίδες να περνούν ακριβώς απ’ έξω, σκέφτηκα να τις ακολουθήσω. Σήκωσα τον αδερφό μου τον Χαμζά, 14 ετών, και του είπα πάμε να ακολουθήσουμε τα κορίτσια. Πήγαμε προς το παντοπωλείο αλλά οι κοπέλες χάθηκαν. Για λίγο βγήκαμε έξω από τα όρια του δικού μας θύλακα.

Ακούσαμε τότε μία ανακοίνωση στα ελληνικά από την οποία συγκράτησα τη φράση “ελληνικέ, κυπριακέ λαέ”, εν τω μεταξύ άνθρωποι έτρεχαν δεξιά και αριστερά, πήγαιναν να κλείσουν τα καταστήματά τους για να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Αρχισε να διαρρέει η πληροφορία ότι ο Μακάριος ήταν νεκρός και τότε κατάλαβα ότι συμβαίνει κάτι σοβαρό.

Προχωρήσαμε λίγο παρακάτω και συναντήσαμε ένα κύριο που ήταν οδηγός λεωφορείου, Τουρκοκύπριο, ο οποίος μάς είπε ότι πρέπει να φύγουμε γιατί σκότωσαν τον Μακάριο. Aνησυχήσαμε. Τότε ακoύσαμε και τη λέξη πραξικόπημα. Στην Πάφο υπήρχαν και υποστηρικτές του Μακαρίου αλλά και υποστηρικτές της άλλης πλευράς.

Γυρίσαμε σπίτι. Η μητέρα μου, που μιλούσε πολύ καλά Ελληνικά, έβαλε την τηλεόραση. Ακούσαμε εκεί για το πραξικόπημα του Σαμψών. Οι ειδήσεις έλεγαν επίσης ότι ο Μακάριος είναι νεκρός. Οι πραξικοπηματίες έφτασαν στην Πάφο στις 17 Ιουλίου, μέχρι τότε την πόλη την κρατούσαν οι υποστηρικτές του Μακαρίου.

Ακούσαμε στη συνέχεια το ραδιοφωνικό μήνυμα του Μακαρίου από έναν πειρατικό, ουσιαστικά, σταθμό της Πάφου στον Χλώρακα: “Δεν είμαι νεκρός, είμαι ζωντανός” έλεγε. Το μήνυμα μεταδόθηκε επίσης στα αραβικά και τα αγγλικά: “Η στρατιωτική χούντα είναι εχθρός μας” έλεγε επίσης ο Μακάριος στο μήνυμά του.

Για ότι επακολούθησε, όλοι ήταν προετοιμασμένοι. Και εμείς είχαμε τα όπλα μας. Το μειονέκτημα των ελληνοκυπρίων ήταν ότι είχαν διχαστεί. Oι της ΕΟΚΑ έκαναν για πολύ καιρό ασκήσεις στη Ρόδο. Οι Τουρκοκύπριοι της ΤΜΤ σε απομακρυσμένα τουρκικά χωριά.

Οι ελληνοκύπριοι αριθμητικά ήταν πολύ περισσότεροι, γι’ αυτό ήταν αισθητή η βία τους. Οι Τουρκοκύπριοι ήταν το 1/5, είχαν πάντα όμως την επιλογή της Τουρκίας, τη βία των ελληνοκυπρίων η ΤΜΤ την εκμεταλλεύτηκε αποτελεσματικά. Εν τω μεταξυ με την άνοδο του εθνικισμού στην Κύπρου υπέφεραν πολύ τόσο οι Τούρκοι της Δυτικής Θράκης όσο και οι Ελληνες της Κωνσταντινούπολης. Από το 1955 και μετά τόσο η τουρκοκυπριακή πλευρά όσο και η ελληνοκυπριακή έχουν κάνει φοβερά εγκλήματα στην Κύπρο.

“Οποιον δείτε, τον πυροβολείτε”

Με το πραξικόπημα, η TMT σήμανε συναγερμό και διέταξε όλους τους στρατεύσιμους άνδρες να τρέξουν στα μέτωπα. Το σπίτι μας, που ήταν στη μέση του οικισμού, το χρησιμοποιούσαν σαν άτυπο κέντρο. Ετρεξα και εγώ με ενθουσιασμό στο τρίτο τάγμα, βρήκα εκεί έναν Τουρκοκύπριο που μοίραζε τα όπλα. Μου έδωσε όπλο και 30 σφαίρες σε μία σακούλα. Και μου είπε να πάω σε συγκεκριμένο μέρος. Υπήρχε καλός συντονισμός των δυνάμεων. Προφανώς οι τούρκικες μυστικές υπηρεσίες είχαν ενημερώση ότι κάτι ετοιμαζόταν. Πριν από ένα χρόνο, το 1973, είχαμε κάνει άσκηση οι έφεδροι.

Η οικογένειά μου είχε απευθείας επαφή με τον Ετζεβίτ, τον τότε Πρωθυπουργό της Τουρκίας. Οι περισσότεροι τουρκοκύπριοι δεν τον συμπαθούσαν γιατί είχε αριστερές πολιτικές καταβολές. Ο Ετζεβιτ είχε γράψει ένα γράμμα για έναν τουρκοκύπριο-σύνδεσμο το οποίο πριν φτάσει στον τελικό του προορισμό, ήρθε σπίτι μας. Εμείς το στείλαμε στο σύνδεσμο που έπρεπε να πάει. Μετά από μέρες ρώτησα το σύνδεσμο τι έγραφε εκείνο το γράμμα και μου απάντησε ότι ο Ετζεβίτ έστελνε μήνυμα στο Μακάριο ότι σε δύο εβδομάδες θα γίνει πραξικόπημα και τον καλούσε να πάρει τα μέτρα του. Ο Μακάριος όμως δεν πήρε μέτρα.

Η εντολή που είχαμε ήταν η εξής: Απέναντι, όποιος και να έρθει, είτε είναι Ελληνοκύπριος, είτε είναι Τουρκοκύπριος, πυροβολήστε. Μιλούσα με τη συνείδησή μου και έλεγα “μακάρι να μην έρθει κανένας για να μην αναγκαστώ να πυροβολήσω κανέναν”. Δεν έχω σκοτώσει άνθρωπο, δεν έχω πειράξει άνθρωπο στη ζωή μου. Στις 18 του μήνα η ελληνική φρουρά άρχισε να προχωρεί προς Φλώρακα. Ακούγαμε κραυγές από γυναίκες που σκότωναν.

Ο επικεφαλής μας ήταν ένας πολύ τρυφερός και μορφωμένος άνθρωπος. Μας ήρθε ενημέρωση ότι ο Μακάριος θα φυγαδευτεί με ελικόπτερο το οποίο θα πετάξει από πάνω μας. Επρεπε να βοηθήσουμε σ’ αυτήν την επιχείρηση για να μπορέσει ο Μακάριος να διαφύγει. Δόθηκε εντολή να μην πυροβολήσουμε και ο Μακάριος με το ελικόπτερο, μπόρεσε να διαφύγει και έφτασε στις βάσεις των Εγγλέζων στη Λεμεσό.

Στις 20 Ιουλίου πήραμε αιχμαλώτους δύο ελληνοκύπριους αστυνομικούς. Τους συλλάβαμε σε μέρος που είχαν γίνει στο παρελθόν εγκλήματα και ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων. Σκέφτηκα ότι δεν θα ήθελα σε καμία περίπτωση να επαναληφθούν εγκλήματα. Το ίδιο φόβο είχαν και οι ελληνοκύπριοι συλληφθέντες. Τους καθησυχάσαμε ότι απλώς θα τους παραδώσουμε στον ΟΗΕ και έτσι έγινε.

Οι ελληνικές δυνάμεις άρχισαν να αυξάνονται στην Πάφο. Και σκεφτόμουν τότε, ως παιδί, “καλά, η εισβολή γίνεται στην Κερύνεια και αυτοί έρχονται προς τα εμάς, στην Πάφο;” Την ίδια ώρα στο λιμάνι της Πάφου έφτασε ένα ελληνικό οχηματογωγό, ξεφόρτωσε εκατοντάδες φορτηγά. Το όνομα του πλοίου ήταν Λέσβος. Η ΕΛΔΥΚ πια ήταν παντού στην Πάφο.Περίπου στη μία το μεσημέρι άρχισε η μάχη, φοβερή σε ένταση.

Λόγω της έλλειψης ανδρών, οι Τουρκοκύπριοι μάζεψαν ακόμα και παιδιά 12 ετών. Πήραμε εντολές να στήσουμε κανόνια στη γέφυρα του Χλώρακα. Ηταν όμως αδύνατο, ούτε είχαμε τη γνώση. Εγώ φοβήθηκα και δεν πήγα. Ο διπλάνός μου σκοτώθηκε.

Αρχίσαμε να οπισθοχωρούμε. Ακόμα και έμπειροι πολεμιστές άρχισαν να εγκαταλείπουν τα μέτωπα. Η ΕΛΔΥΚ μπήκε μέσα στην πόλη. Ο αδερφός μου τραυματίστηκε από πυρά, διαπιστώσαμε ότι θα χυθεί πολύ αίμα, εμείς θέλαμε απλά να σώσουμε τις γυναίκες και τα παιδιά. Αποφασίσαμε να παραδοθούμε. Κάναμε συμφωνία ότι θα παραδώσουμε τα όπλα μας και δεν θα μας πειράξουν. Μάς μάζεψαν σε μία πλατεία και εν τω μεταξύ ύψωσαν την ελληνική σημαία.

Ακούγαμε, την ίδια ώρα, πυροβολισμούς από το πλοίο Λέσβος. Μάς είπαν ότι μπορούμε να πάμε στα σπίτια μας. Οταν ύστερα από πολλά χρόνια συνάντησα τον επικεφαλής μας και τον ρώτησα γιατί ουσιαστικά μάς παράτησαν μόνους στη μάχη, μου είπα ότι ήξερε ότι ο Πάφος θα πέσει αλλά δεν μπορούσε να μοιραστεί εκείνη την ώρα την πληροφορία μαζί μας.

Στη δεύτερη εισβολή έγινε μεγάλο έγκλημα. Πυροβόλησαν και σκότωσαν εν ψυχρώ επτά άτομα, μεταξύ των οποίων ένας γείτονάς μας και ένα μικρό κορίτσι μόλις τριών ετών.

“Προσωρινή η διχοτόμηση”

Πιστεύω πάντα στην ειρήνη. Η όποια ομοσπονδιακή λύση είναι θεμέλιο για την ένωση των δύο κοινοτήτων του νησιού. Ο κάθε λαός και το κάθε έθνος διατηρούν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Για την επίλυση του Κυπριακού χρειάζεται να έρθουν πιο κοντά οι διανοούμενοι της Τουρκίας και της Ελλάδας.

Χρειάζεται, προφανώς, από τις δύο πλευρές και αυτοκριτική. Δεν πιστεύω στη διχοτόμηση, στην ένωση πιστεύω, γιατί έχουμε ανάγκη η μία κοινότητα την άλλη όσο ποτέ. Κάποτε ένας πρώην πρέσβης της Γιουγκοσλαβίας μου είπε ότι “σ’ ένα μικρό νησί σαν την Κύπρο, μία διχοτόμηση είναι προσωρινή”. Συμφωνώ μαζί του».

“Κύπρος 1974-2024: Οι Άνθρωποι που δεν ξέχασαν”: Δείτε το βίντεο-ντοκιμαντέρ του NEWS 24/7