“Δίκη των Πιθήκων”: Όταν η επιστήμη σύρθηκε στα δικαστήρια από τη θρησκεία

Το ημερολόγιο γράφει 5 Μαΐου 1925 και για τον καθηγητή Βιολογίας Τζον Σκόουπς είναι ακόμα μία σχολική μέρα. Ο 24χρονος τότε καθηγητής μεταβαίνει όπως κάθε μέρα στο δημόσιο λύκειο του Dayton της Πολιτείας Τενεσί όπου και εργάζεται για να διδάξει στους μαθητές του. Ως βιολόγος που είναι μιλά στα παιδιά για τη Θεωρία του Δαρβίνου, την εξέλιξη των ειδών, την καταγωγή του ανθρώπου από άλλους ζωικούς οργανισμούς έναντι της θείας δημιουργίας.

Ο Σκόουπς είχε μόλις παραβιάσει τον νόμο “Butler” και συνελήφθη άμεσα.

Τι ήταν ο νόμος Butler

Ο νόμος Butler ήταν μια νομοθεσία που πέρασε στις 21 Μαρτίου του 1925 στη Βουλή των Αντιπροσώπων του Τενεσί, η οποία απαγόρευε τη διδασκαλία της Θεωρίας της Εξέλιξης στα δημόσια σχολεία και πανεπιστήμια του Τενεσί. Ειδικότερα, ο νόμος απαγόρευε τη διδασκαλία οποιασδήποτε θεωρίας που εναντιονώταν στην ιδέα της θείας δημιουργίας του ανθρώπου όπως αυτή περιγράφεται στη Βίβλο, και προωθούσε την ιδέα ότι ο άνθρωπος καταγόταν από κατώτερους ζωικούς οργανισμούς.

Ο νόμος πήρε το όνομά του από τον Τζον Β. Μπάτλερ, έναν αγρότη και μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων του Τενεσί, ο οποίος εισήγαγε το σχετικό νομοσχέδιο αναφέροντας πως η Θεωρία του Δαρβίνου αποτελούσε απειλή για τις παραδοσιακές θρησκευτικές πεποιθήσεις. «Δεν ήξερα τίποτα για την εξέλιξη … Είχα διαβάσει στις εφημερίδες ότι αγόρια και κορίτσια γύριζαν από το σχολείο και έλεγαν στους πατεράδες και τις μητέρες τους ότι η Βίβλος ήταν ανοησίες», είχε δηλώσει ο Μπάτλερ.

Η “Δίκη των Πιθήκων”

Η “Δίκη των Πιθήκων”, όπως έμεινε στην ιστορία η δίκη του Σκόουπς, ξεκίνησε στις 10 Ιουλίου με την επιλογή των ενόρκων. Όπως αναφέρει η Britannica, η δίκη αποτέλεσε μία αντιπαράθεση μεταξύ της φονταμενταλιστικής κυριολεκτικής πίστης και της φιλελεύθερης ερμηνείας των Γραφών και κατατάχθηκε επάξια ανάμεσα στις κορυφαίες αντιδικίες της νομικής ιστορίας των ΗΠΑ.

Την κατηγορούσα αρχή εκπροσώπησε ο πολιτικός και δεινός ρήτορας Γουίλιαμ Τζένινγκς Μπράιαν, ενώ την υπεράσπιση του Σκόουπς ανέλαβε ο Κλάρενς Ντάροου. Οι εναρκτήριες δηλώσεις, που περιλάμβαναν τον παθιασμένο λόγο του Ντάροου σχετικά με τη συνταγματικότητα του νόμου Butler και τον ισχυρισμό του ότι ο νόμος παραβίαζε την ελευθερία της θρησκείας, άρχισαν στις 13 Ιουλίου. Ο δικαστής Τζον Ράουλστον απέκλεισε οποιονδήποτε έλεγχο της συνταγματικότητας του νόμου ή επιχειρήματα για την εγκυρότητα της Θεωρίας της Εξέλιξης, με το σκεπτικό ότι ο Σκόουπς, και όχι ο νόμος Butler, ήταν υπό δίκη. Ο Ράουλστον αποφάσισε ότι η μαρτυρία εμπειρογνωμόνων από επιστήμονες δεν θα ήταν αποδεκτή.

Η κορύφωση της δίκης ήρθε στις 20 Ιουλίου, όταν ο Ντάροου κάλεσε τον Μπράιαν να καταθέσει ως εμπειρογνώμονας για την κατηγορούσα αρχή σχετικά με τη Βίβλο. Ο Ράουλστον μετέφερε τη δίκη στoν αύλειο χώρο του δικαστηρίου, επικαλούμενος το πλήθος των θεατών που είχε “πλημμυρίσει” την αίθουσα. και την αποπνικτική ζέστη.

Η εξέταση του Ντάροου προς τον Μπράιαν για διάφορες βιβλικές ιστορίες και την κυριολεκτική σημασία τους εξέθεσε τον Μπράιαν ο οποίος απάντησε λέγοντας ότι ο μοναδικός στόχος του Ντάροου ήταν να κακολογήσει τη Βίβλο.

Με τον Ράουλστον να περιορίζει τη δίκη στο ερώτημα του αν ο Σκόουπς είχε διδάξει την εξέλιξη, κάτι που παραδέχθηκε, ο Σκόουπς κρίθηκε ένοχος και του επιβλήθηκε πρόστιμο 100 δολαρίων στις 21 Ιουλίου, σαν σήμερα. Κατά την έφεση, το Ανώτατο Δικαστήριο του Τενεσί επικύρωσε τη συνταγματικότητα του νόμου του 1925 αλλά απάλλαξε τον Σκόουπς λόγω του ότι το πρόστιμο ήταν υπερβολικό.

Μετά τη δίκη, το Τενεσί συνέχισε την απαγόρευση της διδασκαλίας της Θεωρίας της Εξέλιξης στην τάξη μέχρι την κατάργηση του νόμου Butler το 1967. Επιπλέον, Μισισιπή και Άρκανσας πέρασαν δικούς τους νόμους που απαγόρευαν τη διδασκαλία της Θεωρίας της Εξέλιξης το 1926 και το 1928, αντίστοιχα, οι οποίοι επίσης καταργήθηκαν έπειτα από πολλές δεκαετίες.

Ήταν “σκηνοθετημένη” η “Δίκη των Πιθήκων”;

Ναι, η “Δίκη των Πιθήκων” (Scopes Trial) ήταν σε ένα βαθμό “σκηνοθετημένη”. Η υπόθεση “στήθηκε” από την Αμερικανική Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών (ACLU) με σκοπό να προκαλέσει την αμφισβήτηση του νόμου Butler. Συγκεκριμένα, λίγο μετά την κατωχύρωση του νόμου Butler, η Αμερικανική Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών ανακοίνωσε ότι θα χρηματοδοτούσε μια δοκιμαστική υπόθεση αμφισβήτησης της συνταγματικότητας του νόμου, αν μπορούσε να βρει έναν δάσκαλο του Τενεσί που θα ήταν πρόθυμος να αναλάβει ρόλο κατηγορούμενου.

Παράλληλα, μία ομάδα επιχειρηματιών της περιοχής “είδε” στην υπόθεση την ευκαιρία να αναδειχθεί η πόλη τους και γιατί όχι, να αποτελέσει και πόλο έλξης τουριστών.

Παρόλο που ο Σκόουπς ήταν αρχικά απρόθυμος να εμπλακεί, είπε τελικά πως «αν μπορείτε να αποδείξετε ότι έχω διδάξει την εξέλιξη και ότι μπορώ να θεωρηθώ κατηγορούμενος, τότε θα είμαι πρόθυμος να δικαστώ».

Η δίκη μαγνήτισε  τα βλέμματα των μέσων μαζικής ενημέρωσης από όλο τον κόσμο. Περισσότεροι από 100 δημοσιογράφοι παρευρέθηκαν στη δίκη η οποία φιγούραρε για αρκετές μέρες στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Η προσοχή των μέσων ενημέρωσης και η παρουσία διάσημων δικηγόρων, όπως ο Κλάρενς Ντάροου και ο Γουίλιαμ Τζένινγκς Μπράιαν, συνέβαλαν στη δραματοποίηση της δίκης​.

Η όλη διαδικασία είχε ως στόχο να προβοκάρει τη δημόσια συζήτηση και να αμφισβητήσει τους περιορισμούς της διδασκαλίας της επιστήμης στα σχολεία, κάτι που τελικά επιτεύχθηκε. Παρόλο που ο Σκόουπς κρίθηκε ένοχος, η υπόθεση βοήθησε να αναδειχθεί η ανάγκη για ελευθερία στη διδασκαλία και την προώθηση της επιστημονικής γνώσης στα εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Μετά τη “Δίκη των Πιθήκων”

Μετά τη δίκη των πιθήκων η ζωή του Σκόοπυς πήρε αρκετά ενδιαφέρουσα τροπή. Εγκατέλειψε την διδασκαλία και σπούδασε γεωλογία στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, εργάστηκε ως γεωλόγος για διάφορες πετρελαϊκές εταιρείες. Πέρασε πολλά χρόνια δουλεύοντας στον τομέα της γεωλογίας, συμπεριλαμβανομένου του Μεξικού και της Βενεζουέλας.

Αργότερα στη ζωή του, επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες και εργάστηκε σε διοικητικές θέσεις στον τομέα της εκπαίδευσης και της γεωλογίας. Πέθανε το 1970 σε ηλικία 70 ετών. Ο Scopes συνέχισε να υποστηρίζει την επιστημονική εκπαίδευση και την ελευθερία της έκφρασης καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.