Παγκοσμιοποίηση μέσω Αριστοτέλη και Κομφούκιου

Οι παρωπίδες γίνονται πολύ επικίνδυνες από τη στιγμή που ξεχνάς ότι τις φοράς. Νομίζεις πως βλέπεις τα πάντα, ενώ ορατά για σένα μένουν μόνο όσα σου επιτρέπει το ύφασμα: Ο κακώς εννοούμενος επαρχιωτισμός, οι τοίχοι που σε μαντρώνουν, οι οικονομικοί και μικροκομματικοί ή ακόμη και οι εθνικιστικοί ανταγωνισμοί.

Στην πραγματικότητα βλέπεις μόνο ό,τι σου επιτρέπουν ή σου σερβίρουν. Το κοινό καλό, η διάσωση του γήινου περιβάλλοντος, η κοινωνική ειρήνη, η δικαιοσύνη, αποτελούν καταστάσεις που αποκλείονται από τον ορίζοντά σου. Δεν σε απασχολούν και νιώθεις αυτάρκης.

Ώσπου ξαφνικά μια μέρα πηγαίνεις στην ωραία ακρογιαλιά που ήξερες από πέρυσι και διαπιστώνεις ότι η στάθμη της θάλασσας έχει ανυψωθεί και έχει περιορίσει την αμμουδιά σε μια στενή λωρίδα. Καταλαβαίνεις ότι οι καύσωνες αποκτούν μεγαλύτερη έκταση και διάρκεια, και ότι τα έκτακτα καιρικά φαινόμενα γίνονται συχνότερα. Το μετράς, τα μετρούν και οι ειδικοί. Και καταλαβαίνεις ότι ο αυτόματος πιλότος σε κατευθύνει πια σε επικίνδυνη κατηφόρα.

Τί μπορεί να γίνει; Όπως τόνιζε με τη διαχρονική του αξιοπιστία ο μεγάλος Σταγειρίτης, οι στόχοι είναι συνήθως ευνόητοι αλλά οι τρόποι και τα μέσα για να τους πετύχεις καθόλου. Χρειάζεται οπωσδήποτε μια παγκόσμια συνεννόηση για να ελεγχθούν οι ρύποι και να μείνει βιώσιμη η γη, να αποκλειστεί ένα ξεστράτισμα της τεχνητής νοημοσύνης, να εξουδετερωθούν οι επικίνδυνες και με αυτοματοποιημένα θανάσιμα όπλα συρράξεις. Πώς όμως αυτή η συνεννόηση θα επιτευχθεί;

Όσοι διαθέτουν την κοινή λογική συνειδητοποίησαν ότι μόνο ο ΟΗΕ, με όσες ανεπάρκειες και εξαρτήσεις κι αν έχει, μπορεί να προωθήσει μια προσπάθεια παγκόσμιας εμβέλειας, που να καλύπτει όλες τις Ηπείρους. Την έχει ξεκινήσει ένας περιφερειακός του οργανισμός (Sustainable Development Solutions Network, έδρα στο Παρίσι, επικεφαλής ο ειρηνιστής οικονομολόγος καθηγητής του Πανεπιστημίου Columbia Jeffrey Sachs) που μεθοδεύει συγκλίσεις με ρεαλισμό και υπομονή.

Εξαρχής ήταν σαφές ότι η προσέγγιση δεν θα μπορούσε να στηριχθεί σε δυνάμεις ανταγωνιστικές, όπως είναι οι κυβερνήσεις και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, καθώς και ότι οι θρησκείες συχνά ρέπουν προς το φανατισμό. Γι’ αυτό επιλέχθηκαν ως πλαίσια οι χώροι του πολιτισμού και της παιδείας.

Αναζητήθηκαν ως πηγές φιλόσοφοι με καθοριστική για την ανθρωπότητα και ευρύτερα γνωστή σκέψη, σύμβολα φρόνησης στη Δύση και στην Ανατολή όπως ο Αριστοτέλης και ο Κομφούκιος, και ο διάλογος έχει ξεκινήσει.

Η επιλογή αυτή έχει γίνει ήδη παντού ευπρόσδεκτη. Η σοφία του Αριστοτέλη είναι θεμελιακή για τη δυτική σκέψη και αναγνωρισμένη παντού. Ο Κομφούκιος επίσης τονίζει ότι ο δρόμος της ζωής διαρκώς πρέπει να επαναχαράσσεται. Ειδικά το έργο του Σταγειρίτη είναι το μόνο που αναλύει και συνενώνει τόσο ένα επιστημονικό (διεπιστημονικό) όσο και ένα ηθικό (πολιτικό, δικαιικό) σύστημα. Συνθέτει επιστήμη και ηθική, σε αντίθεση με τα σπουδαία έργα άλλων ανθεκτικών αρχαίων πολιτισμών, που περιλαμβάνουν σημαντικές ηθικές διδασκαλίες αλλά σπανιότερα επιστημονικές θεμελιώσεις.

Έτσι η συγκυρία κρατά τον Αριστοτέλη στην κορυφή του παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Μαζί του εκτός από την αρχαία πόλη στο επίκεντρο εισήλθε η σύγχρονη Ελλάδα. Χωρίς να το γνωρίζει, εκτός πρωτεργατών και προσωπικών εξαιρέσεων, και χωρίς κεντρική κρατική στήριξη. Τα δυο πρώτα παγκόσμια συμπόσια (2022, 2023, με οργάνωση και συμμετοχή του προαναφερόμενου δικτύου SDSN, αλλά και της Ακαδημίας Αθηνών, του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών του ΑΠΘ* και του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών καθώς και της Πρεσβείας της Κίνας) έλαβαν χώρα στην πατρίδα μας. Φέτος το αντίστοιχο Συνέδριο έγινε στην Κίνα, στη γενέτειρα του Κομφούκιου (Qu fu) και στο Πεκίνο, με οργάνωση και φιλοξενία ιδρυμάτων μελέτης των έργων του Κομφούκιου και του Μένκιου**.

Σήμερα, η αναζήτηση κειμένων για τη σκέψη του Σταγειρίτη, είτε στο διαδίκτυο είτε σε βιβλιοθήκες, τόσο σε θεματικά πεδία της φυσικής, της βιολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης, όσο και σε αντίστοιχα ηθικά πολιτικά και δικαιικά πεδία, αποκαλύπτει μια πληθώρα έργων (ιδίως στα αγγλικά) που εκδίδονται με επιταχυνόμενο ρυθμό. Ιδίως οι νέοι επιστήμονες έχουν αντιληφθεί ότι η μελέτη των αριστοτελικών ιδεών αποτελεί όρο δημιουργίας και προόδου.

Θα κατορθώσουν να φρενάρουν οι … θεωρητικοί μια αδιέξοδη παγκόσμια διακυβέρνηση; Μήπως η συνεννόηση δεν είναι αγνή, αλλά υπηρετεί ένα συγκεντρωτισμό εξουσιών; Ίσως και ίσως, οι απαντήσεις της δυσπιστίας στα δυο. Ωστόσο κάθε αβεβαιότητα, κάθε ελπίδα είναι προτιμότερη από την εναλλακτική: Τη βεβαιότητα των καταστροφών, με τον απόηχο της φωνής ενός CEO που θα ζητά συγνώμη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Περισσότερες πληροφορίες για το Συνέδριο στην ιστοσελίδα του ΔΙΚΑΜ: www.dikam.auth.gr

** Βλ. ήδη στα ελληνικά Μ. Πιούετ/Κρ. Γκρος – Λο, Το μονοπάτι. Διδάγματα της κινέζικης φιλοσοφίας για μια καλύτερη ζωή, μτφρ. ν. Σουελτζή, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (2023).