Ταυτότητες, δεξιά κι αριστερά – Το παράδειγμα των ΗΠΑ

Λίγες μέρες πριν την απόπειρα δολοφονίας, στον αμερικανικό τύπο (εννοώ κυρίως στη Washington Post) είχαν αρχίσει τα δημοσιεύματα για το Project 2025, μετά από αναφορά του Τραμπ σε μια ομιλία του, που ουσιαστικά το παρουσίασε ως τις πολιτικές που θα ακολουθήσει αν εκλεγεί, κάτι για το οποίο μέχρι εκείνη τη στιγμή υπήρχε εντυπωσιακή έλλειψη πληροφόρησης. (Αν δεν έχετε όρεξη για πολύ άσχημα νέα, σταματήστε εδώ.)

Το Project 2025 είναι ο χάρτης για τη μετατροπή των ΗΠΑ σε μία ακραία συντηρητική, ουσιαστικά ακροδεξιά χώρα, με τον πρόεδρο να έχει στα χέρια του όλη την εξουσία (προβλέποντας ακόμη και την αντικατάσταση μέσων και ανώτερων δημοσίων υπαλλήλων. Μία σημείωση εδώ για το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ: είναι έτσι στημένο ώστε ο πρόεδρος να ΜΗΝ έχει ατελείωτες δυνατότητες και να πρέπει να ισορροπεί, να συμβιβάζει και να συμβιβάζεται με Κογκρέσο και Γερουσία.

Με το Project 2025, αυτό περιορίζεται σημαντικά και οι εξουσίες του Προέδρου βρίσκονται πολύ πιο κοντά σε αυτό που ο Τραμπ ονειρεύεται. Άλλα σημαντικά σημεία είναι οι ακραίες αντι-μεταναστευτικές θέσεις, αντιστροφή πολιτικών για την υγεία (αφήνοντας εκτός κάλυψης πολύ περισσότερα άτομα), αντιΛΟΑΤΚΙ+ και κυρίως ακραία τρανσφοβικές πολιτικές με άρση κάθε προστασίας (μέχρι και απαλοιφή της λέξης “gender” από τα προγράμματα USAID, που αφορούν ανθρωπιστική βοήθεια εκτός ΗΠΑ, βοήθεια η οποία συχνά χρησιμοποιήθηκε για να ενισχύσει ή να αποτρέψει την πρόσβαση σε εκτρώσεις, ανάλογα με την πολιτική της εκάστοτε κυβέρνησης), και όραμα για μία colorblind κοινωνία -με απειλή για απόλυση δημοσίων υπαλλήλων που έχουν πάρει μέρος σε πρωτοβουλίες βασισμένες στο critical race theory (δηλαδή, με το θεωρητικό πλαίσιο που ονοματίζει και μελετά τον συστηματικό και θεσμοθετημένο ρατσισμό και τις συνέπειές του και πρεσβεύει ότι η έννοια της φυλής είναι κοινωνικά κατασκευασμένη και χρησιμοποιείται για την εκμετάλλευση των μη λευκών).

Αντίστοιχα, ετοιμάζει την κατάργηση νόμων που διευκολύνουν ή επιτρέπουν την πρόσβαση σε αμβλώσεις (γιατί προφανώς η ουσιοκρατία οδηγεί ακριβώς σε αυτό). Αναμενόμενα, μετά τα παραπάνω, έχει και ρυθμίσεις για περιορισμό του Τύπου, όπως και αυστηροποίηση και περισσότερο αυταρχισμό σε αστυνομία και δικαιοσύνη.

Ουσιαστικά περιγράφει το σχέδιο για τη μετατροπή των ΗΠΑ σε μία κατ’όνομα μόνο δημοκρατία, φαντασίωση της alt-right, φασίζουσας ακροδεξιάς -που όσο και να το περιμένουμε, αυτός ο λεπτομερής χάρτης παραμένει σοκαριστικός.

Ο Τραμπ μετά την απόπειρα δολοφονίας του έκανε στροφή 180°, σταμάτησε τη διχαστική ρητορική (χωρίς φυσικά να αποκηρύξει τα παραπάνω) και ξεκίνησε τα δήθεν ενωτικά συνθήματα -με μία ψυχραιμία και μια ανωτερότητα τουλάχιστον ατυπικές. Και ταυτόχρονα, δημιούργησε περιεχόμενο και ταυτίσεις (οι εικόνες οπαδών του με μπανταρισμένα αυτιά είναι περισσότερο ενδεικτικές παρά αστείες).

Και μετά διάλεξε αντιπρόεδρο: τον JD Vance, έναν καινούριο άπειρο πολιτικό, αλλά γνωστό συγγραφέα. Το Hillbilly Elegy (2016) ήταν πολλά πράγματα, αλλά κυρίως ένα έργο δημόσιας συγκρότησης ταυτότητας μιας ομάδας που υποεκπροσωπούταν στη λογοτεχνία, τουλάχιστον από την πλευρά που διάλεξε ο Vance: της λευκής φτωχής, ανεκπαίδευτης εργατικής τάξης, στην βαθιά και απομονωμένη επαρχιακή Αμερική, που κατέρρευσε όταν τα εργοστάσια μεταφέρθηκαν εκτός ΗΠΑ (γιατί εκτός ήταν φθηνότερο το εργατικό δυναμικό). Ο Vance γράφοντας για την παιδική του ηλικία, διεκδίκησε λόγο και θέση για όσους οι ελίτ (όλες οι ελίτ) υποτιμούσαν, αγνοούσαν, κορόιδευαν, ή απλά εκμεταλλεύονταν. Δεν είναι μια ευχάριστη ιστορία, έχει βία, ναρκωτικά, κακοποιήσεις, ανεργία, τεμπελιά και πολύ συντηρητισμό, τα χειρότερα στερεότυπα, τίποτα από όσα θα έφερναν περηφάνια -αλλά αυτό ήταν και το σημείο που κέρδισε ο Vance: διηγήθηκε αυτή την ιστορία με περηφάνια για την ταυτότητα και τις εμπειρίες που έφερε.

Αυτή την ταυτότητα και αυτή την περηφάνια χρησιμοποίησε και εργαλειοποίησε ο Τραμπ ως αντίστιξη με τις άλλες ταυτότητες -και τα δαιμονοποιημένα identity politics. Η πορεία του ίδιου του Vance, από τα Απαλάχια στο Yale και από εκεί στην πολιτική, με χρηματοδότη τον Thiel και βασική θέση τον οικονομικό και πνευματικό εθνικισμό και συντηρητισμό, από επικριτή σε ένθερμο υποστηρικτή του Τραμπ, όλα αυτά τον καθιστούν καλύτερο εφαρμοστή της MAGA πολιτικής, ακόμη και από τον ίδιο τον Τραμπ. Πολιτικές και ταυτότητες ευθυγραμμισμένες: a match made in heaven.

Γιατί τελικά το πρόβλημα δεν είναι ούτε οι ταυτότητες ούτε οι πολιτικές ταυτοτήτων: είναι το αφήγημα που τις συνοδεύει. Ένας από τους λόγους που κυριαρχεί αυτή την περίοδο η alt right και οι πιο συντηρητικές ακροδεξιές πολιτικές είναι γιατί έχουν συγκροτηθεί σε περήφανες ταυτότητες. Ο άλλος είναι ότι ο προοδευτικός και αριστερός (για τα αμερικάνικα δεδομένα) χώρος ντρέπεται να υπερασπιστεί ό,τι (θα έπρεπε να) είναι προνομιακά του πεδία: με βασικότερο ότι ο Biden χρηματοδοτεί χωρίς ντροπή μια γενοκτονία, ψελλίζοντας γελοίες δικαιολογίες και κάνοντας τους Δημοκρατικούς συνένοχους, ενώ δεν είναι αμελητέα η υπαναχώρησή του στην προστασία των τρανς δικαιωμάτων. Προσπαθώντας όμως να κατευνάσει και να προσεταιριστεί όσα μέχρι τώρα υποτιμούσε, το μόνο που καταφέρνει είναι να χάνει και όποια αξιοπρέπεια του είχε απομείνει (και στα πολιτικά να δεχθεί αμαχητί την οριστική μετακίνηση του Overton window στα ακροδεξιά) και να αποξενώνει τους δικούς του ανθρώπους.

Το μόνο σημείο που μπορούν και στηρίζουν είναι το δικαίωμα στην άμβλωση, όμως χωρίς να στέκονται για τα δύσκολα, φαίνεται ότι γίνεται εργαλειακά. Για να το πούμε απλά: πως μπορεί οποιοσδήποτε να πάρει στα σοβαρά την προάσπιση της δημοκρατίας στις ΗΠΑ, τη στιγμή που στηρίζει μια γενοκτονία; Τι αποτελεί τελικά υπαρξιακή απειλή για τη δημοκρατία, αν όχι αυτό; Πολιτικές και ταυτότητες δεν ευθυγραμμίζονται, συνεκτικό αφήγημα δεν υπάρχει. Δεν είναι τυχαίο ούτε μόνο προσωπικό ότι ο Biden αντιστάθηκε σθεναρά στην παραίτηση -o τρόπος του δεν έχει μέλλον και το ήξερε και για αυτό δεν μπορούσε να το αφήσει. Για να τα καταφέρει πάντως η Harris δε θα είναι αρκετές οι ταυτότητές της, αν απλά ακολουθήσει τα ίδια βήματα και τις ίδιες πολιτικές -θα πρέπει να αλλάξει τα πάντα (τα μέχρι τώρα πεπραγμένα της δεν επιτρέπουν πολλή αισιοδοξία, ελπίζω όμως να διαψευστώ).

Ας διαβαστεί το παραπάνω και ως παραβολή για τα καθ΄ημάς. Αυτό που μπορεί να μας φαίνεται προφανές για τις ΗΠΑ, ότι δε θα φτάσει μια αλλαγή στην ηγεσία των Δημοκρατικών, χωρίς καθαρές πολιτικές που να οριοθετούν συγκεκριμένους χώρους, να συγκροτούν και να αναφέρονται και ταυτοτικά στους ψηφορόρους τους, ίσως δυσκολευόμαστε να το δούμε στα εγχώρια -στα της αριστεράς και κεντροαριστεράς αναφέρομαι. Γιατί και εδώ παρατηρούμε τις ίδιες αγκυλώσεις και καθηλώσεις σε θέσεις και πολιτικές, αλλά και στο πώς αντιμετωπίζουν τις ταυτότητες, την ίδια στροφή στα δεξιά. Αυτή είναι η στιγμή για τη δημιουργία μας συγκεκριμένης πρότασης, την οποία ίσως καλώς δε μπορούμε να φανταστούμε, γιατί χρειάζεται κάτι πράγματι νέο και καθαρά αριστερό και προοδευτικό, ούτε ανακύκλωση προσωπικού, ούτε ιδεολογικοί συμβιβασμοί και υποχωρήσεις, ούτε εξωραϊσμός του κενού και του αντιδραστικού. Αυτό σημαίνει ότι πολλά από τα παλιά θα πρέπει να αποσυρθούν (και όχι απλά να γυρίσουν στον πάγκο). Και από τα καινούρια να απαιτήσουμε ουσία, σαφήνεια και ευθυγράμμιση σε θέσεις, πρόγραμμα και απεύθυνση -έναν συνεκτικό πόλο απέναντι στην επέλαση του συντηρητισμού και της ακροδεξιάς. Χωρίς εκπτώσεις, χωρίς πισωγυρίσματα.

*Νάνσυ Παπαθανασίου PhD Κλινική Ψυχολόγος και Επιστημονικά συνυπεύθυνη στην οργάνωση Orlando LGBT+.